Тэгъулан Екъуб
1998 гъэрат.
Узуняйлэм IуэрыIуатэрэ хъыбарыжьрэ сылъыхъуэ зэпытт…
«Хъуэстхьэблэ Хъусен куэд ецIыху» жаIащ…
СыкIуэри Хъусен къэзгъуэтащ, лIыжьт и ныбжьыр 90 -м нэсауэ…
Ауэ, жьы щхьэкIэ акъылкIэ жант…
1915 гъэм екIуэкIа Езанэ Дунейпсо Зауэшхэум (сефербэлычым) Узуеяйлэм икIыу кIуа адыгэхэм я цIэхэр зэрыз цIыкIууэ къыбжыфыжт…
И нэгу щIэкIахэр нобэ хуэду къыжиIэжт…
Хъусен сыхьэтитIым щIыгъуу сыбгъэдэсащ… Абдежым хъыбар зытхуых жезгъэIэфащ…
ЕтIыуанэу тезгъэзэжыну си мурадащ арщхьэкIэ куэд дэмыкIыу дунейм ехыжауэ зыхэсхыжащ…
Иджы мы къэттхынур, езым и щхьэ къырикIуа хъыбар гуэрэщ…
***
1964 гъэм и бжыхьэкIэт. Шаркъышлэ къалэм гъавэ тшэну гъуэгъанэ дытехьат. ГъуэгущхьэIум къуажэ куэд ущрихьэлэт, хьэм тетыгъуэти къуажэ гъунэхэм самэшхуэхэр тету щыболагъут…
Дивхэм я мэкъумылэр зэрылъ къэпхэм зыр нэщI хъуати,
«СкIуэнщи зы чэс къэп къыхэсхынщ» жысIэщ, зы къэп нэщI къэсщтэри чэс самэшхуэ гуэрэ деж сIуыхьащ. Чэсыр къизубауэ къэзгъэзэж пэтрэ, зы пшынэ Iэгу макъ зэхызох. Макъыр къыздиIукIыр дызшыувэIэм игъунэгъут. Си хьэлъэр ди тIысыпIэм сыгъуври, си гъусэ Къэрдэн Амыр зы мэсэс кIыхь иIэти абы сылъыхъуэу соувыж. Iэуэлъэуэ макъым Амыр къигъэушащ,
«ЛIо уанэ махуэрэ, услъыхъуэр?» жеIэ.
«Уи мэсэсыр дэнэ щыIэ?»
«ЛIо епщIэнур?»
«Джэгум скIуэнути, хьэ сыт къызхуэзэмэ жызори аращ»
«КъэIэ уи пIэ ис, сыт джэгу иджы зиунагъуэрэ, зыгуэрэ къоджэбэуэнущ! Уэ щыпщIэн щымыIэ джэгум.»
«Уэлей къызэджэбэуэнми скIуэнумэ» жысIэри хуэздакъым…
«Моуэ, гуфэмрэ шэрхъымрэ я зыхуакум тегъэлъэдауэ телъщ.» щыжиIэм, скIуэщ мэсэсыр къэсщтэри сежащ. Сынэсри, джэгур зейхэм я пщIантIэм хьищхуитI Iулът. Сыдагъэхьэну Iэмал яхуэзгъуэтакъым си къуэш! ХитIыр пщIантIэм къыдэкIыркъым икIыи сэри сыдагъэхьэркъым. СынацIэурэ куэдрэ сIутащ. Щымыхъум,
«Тхьэ сгъэIэ мыхъуну, щымхъунукIэ зы мэкъу IэплIэ схьынщ выхэм ястынщи сыгъуэлъыжынмэ» жызIэри ар си мураду мэкъуэщым сихьащ ауэ зы лъэныкъуэкIэи гъунэгъу дыдэу, пшынэ макъ дахэ къоIу.
Мэкъуэщым сыкIуа щхьэкIэ мэкъу илътэкъым, мэкъу хьэвэр унашхьэрат зыдытелхыр. СыдэкIри, мэкъур унащхьэ гъунэ Iуфэм телъу къыщIэкIащ. ЕгъащIэми абы хуэдэуэ мэкъу хьэвэ быдэи слъэгъуатэкъым зи унагъуэ бэгъуэным! Мэкъу кIапэм тэкIу къыпыстхъыурэ, къыпытхъахуэхэри мо жэш кIыфIым сымлъагъуурэ унащхьэ гъуанэм шыстеслъхьауэ къыщIэкIащ. СынекIуэкI сыкъеIкуэкI пэтрэ, зытелъсхьэ мэкъум сыщытеуывэм, сызфIэту занщIэу гъуанэм сихуащ.
Сеплъри, зы лъэныкъуэкIэ хъыджэбзхэр кIэрытщ, адрей лъэныкъуэкIэи щIалэхэр щытщ. Джэгу кIуэцIым сихуат! Абдэжым хъыджэбзхэр зыкъэщтэкIэкIэ къэщтати ущIэмупщIэ. А лъэхъанэр Лихэрэ Мыдхэрэ щызэзэуа лъэхьанэти фоч зыIыгъ лIы зытIущ джэгур яхъумэуэ щIэтхэт. А чэтым щIэт лIыхэм Мыд Зиярэ нэгъуэщI зыы щIалэ гуэрэи яхэтт. Зия зигъэхъеятэкъым ауэ адрей щIалэм фочыр къипхъуатэри къызэуэну зигъэпсат. Ауэ цIыхухэр Iувыу зэхэтти зэкIэ зэтеувэIэхэщ. Тхьэм ещIэ, жын шейтIан сыту сакъыфIэщIа, зыми уэздыгъэр къыфIихыуэ къызэплъыфыртэкъым дзыхь ищIу, я псэр апхуэдизу пыкIати псоми! Иужьым щыгъын хуж щыгъыуэ зылI къахэкIри,
«УзыIисыр сыт уэ?» жеIэ.
«Сыт сызыIисын, сцIыхущ» жызоIэ.
«ЛIо нытIэ абыкIэ укъищIипкIар?» жеIэ.
«Уэлей мырам мырам сищхьэ кърикIуар» жызори хъуахэр яхузоIуатэ.
«Фыублэж джэгур» жари сэри щIалэхэм дежкIэ сыхагъэуващ. СыукIытащ, икIыи сытым хуэдэу сыукIыта, ауэ хъунур хъуат.
«Джэгум хэтын щIалэ уигъусэмэ, дыгъэкIуэнщи къедгъэшэнщ» жаIэ.
«Сигъусэщ» щыжызIэм щIалэ тэнитI къраджэщ ирагъэжэри си гусэ Амыр идеж ягъэкIури ари кърагъэшащ. «ХьащIэ щэIэщ» жари дыкъэгъэфащ, нэху щыхуи джэгум дыхэтащ. Джэгур якъутэжа нэужькIэи языхэз дригъэблагъэри бысым тхуэхъуащ, пшэдджыжми дыкъезэжащ.
