Çeçen ve İnguş toplumlarında kraliyet fethinden önce neredeyse sınıf bölünmesi yoktu. İçselleştirdikleri âdetlerine göre tam olarak özgür Samur bölgesi Lezgi toplulukları gibiydiler. Lezgilerde hanlık yoktu, Samur ve Kuirin dağ toplumlarının içinde sınıf farklılığına rastlanmamıştı. Lakz Prensliği (eski Kafkasya Albanya’sının bir bölümünde hüküm süren beylik) çöktükten sonra Lezgi topraklarında her türlü feodal güç reddedildi ve kapalı dağlı serbest toplumları (cemaatler) organize edildi. Savaş durumunda, bu tür toplumlar savaşçı özelliklerini sergilediler. Dış saldırılara birlikte göğüs gerdiler.
Yönetim biçimi olarak hanlık Kuyra (küre) bölgesine zorla dayatıldı, 1789 yılından sonra Gazikumuh Hanlıkları, Kuyra özgür toplumlarının özgürlüğüne son verdi. Daha sonra Ruslar bazı aralıklarla kontrol ve yönetmek için yapay Kuyrin Hanlığı’nı yarattı. Ruslar, özgür toplumun ne olduğunu, nasıl kontrol edileceğini ve ne yapılacağını tamamen anlamadılar. Bölgeyi kontrol altına almak için feodal bir sistem uygulamaya çalıştılar. Bu nedenle Rusya’nın sistemi kurulmadan 200 yıl önce eski Lezgi dünyasının özgür toplumlarında demokratik bir düzenleme olduğunu söyleyebiliriz. Vaynakh (Çeçen, İnguş) topluluğu için de aynı şey söylenebilir.
İnguş eğitmen ve etnograf C.E. Ahriyev‘in ifadesine göre “Eski dönem üyeleri aynı zamanda yaşam kulelerinde birlikte yaşıyorlardı, toplumun en eski üyesinin kanı, sıradan bir Galgaylının kanından iki kat daha değerlidir”. Çeçen etnograf U. Laudaev şöyle yazdı: “Soyadına saygı duyan bir büyüğüm var. Evdeki anlaşmazlıkları ve tartışmaları çözerdi, hem soyadının babası hem akıl hocası hem de patronuydu. İki soyadı tartışması halinde büyükler, nasıl çözüleceğini tavsiye ettiler; övündüler ve kimse çelişmedi.”
Vaynakhlar kamu düzeninin demokratlığı hakkında Ivisda Gazda’nın ihanetine tanıklık ediyor: Yüzyılın sonuna kadar Galgay vadisinde İnguşlar yaşadı. Vadinin karşısına taş duvar yapıldı ve tek girişte muhafızları duruyordu. Saatçinin izni olmadan kimse ne girebilir ne de çıkabilirdi. Patron ise Phyagal Bjaryus (destanın kahramanı) idi. Koruyucular ve tüm ülke üç köyün baba yönetimi altındaydı.
Berkinhoevov, -Evloyev ve Ferti Shaul’un babası- kanunları koydu. Bir gün aklıma şu geldi: “Dünyada ne kadar insan yaşarsa yaşasın – herkesin prensleri vardır. Bir prens belirlesek daha iyi olmaz mı?” Ve her dört kişiden biri prens olmayı hayal ediyor. O zaman bütün Galgayları topladılar. Üç gün ve üç gece Sow çayırlarında toplantıları devam etti. Ivizdy Gazd adında bir İnguş, ulusal toplantıya katılmadı, onun için bir haberci gönderilmişti oysa. Toplananların İnguşetya’da prens olması için hazırlandıklarını öğrenince seçime gitmeye karar verdi. İpek bornozunu giymiş, en iyi ata binmiş, lüks ipek giysilerini yük kemeriyle sarmıştı. Eşeğinin sırtında yükler vardı. Bu şekilde Galgay ülkesinin bir araya geldiği toplantıya katıldı. Aşağıda Ivızdy Gazd ile diğerleri arasında geçen konuşmalardan bölümler var.
Burada ona soruldu:
-Bu üç gün boyunca neden toplantıya gelmedin? Çünkü seni birkaç kez çağırdık.
-Gelseydim ne yapabilirdim?, diye cevap verdi.
-Neden attasın, neden ipek giydin? Eşek kemeri ipeklerle nasıl bir arada olur? İpek giysiler prense, eşek kemeri köleye yakışır, yani ikisi bir arada olamaz.
-Bu kemer bana yakışmıyor mu?
Zamanın izleri
Sarp bir kayanın üzerinde yer alan bu yapıya Dishi Kulesi denir. Bu konuda neredeyse hiçbir şey bilinmiyor. Siyah-beyaz fotoğraf İgor Palmin tarafından çekildi. Dishi Kulesi çok eski bir yapıdır. Efsanelere göre Dishi yetenekli bir usta inşaatçı olarak bilinirdi. Çeçenya, İnniş, Tuşetia ve Hevsuretia’da savaş ve konut kuleleri inşa etti (son ikisi Gürcistan’ın kuzeydoğusunda, Çeçenya sınırındaki dağlık bölgelerdir). Geha kıyısındaki Mozarg Köyü’nde adını taşıyan kule, düz bir çatı ve bir tür yığma ile bir gecekondu. Benzer yapılar Çeçenya’nın güneydoğusunda, Kezenoy-Am Gölü bölgesinde ve Hevsurethia’da bulunur.(Foto 1)
“Bilinmeyen Çeçenya” seyahati üyesi Abdullah Bersayev tarafından çekildi. İgor Palmin’in siyah-beyaz fotoğrafıyla karşılaştırıldığında, bu görüntüler ciddi bir yıkım olduğunu gösteriyor.(Foto 2)
Eylül 2016’da “Bilinmeyen Çeçenya” adını verdiği seyahatinde Argun semtindeki doğal ve mimari anıtları inceledi. O zaman Dishi Kulesi’nde hasar izleri vardı.
Argun Devlet Tarihi ve Mimari Doğal Müze-Rezerv Doğa ve Kültürel Miras Koruma Bölümü Başkanı Khizar Yahyaev’in hikâyesinden yapılan alıntı şöyle: “Kayaya tırmanmak zor değil: Bir bombanın mahzenin çatısında, mermi parçalarının mezar zemininde bırakıldığı, kemiklerin atıldığı, duvarların ateşten etkilendiği açıktır. Oyulmuş ahşap kirişlerden birinde: ‘Drozdov D.’. Görünüşe göre bir grup asker varmış, büyük ihtimalle sınır muhafızları. Turistler bu yerlere nadiren ulaşır. Bu arada, İgor Palmin’in seferi sırasında insanlar daha da azdı: Sürgünden dönen Çeçenler evlerine yerleşmelerine rağmen, hâlâ yasak vardı.”
Dishi Kulesi’nin karşısında bir mahzen. O da harap durumda (Foto 3)
(Shary Paşayeva’ nın katkılarıyla)
