Ирон Адæмы Бæрæгбæттæ, Хурхæтæны Мæй /Амитоли – Хорхæтæн

0
1139
2 Æртыццæджы – Ломисы Уастырджи
2 Æртыццæджы – Уæлæмæсыджы Уастырджи
6 Хуыцаубоны Кæрдæгхæссæн

Кæрдæгхæссæн вæййы, Куадзæнæй дæс æмæ ссæдз боны куы рацæуы, уæд, – хурхæтæны мæйы, арæхдæр æрцæуы мæйы фыццаг хуыцаубонмæ. Кæрдæгхæссæн у уалдзæджы фæстаг бæрæгбон. Ардз йæ хуыз раивы, цъæх дарæс скæны, кæрдæджы уындæй зæрдæ рухс кæны, ног хоры æвзартæ арвы цъæх хъæбысмæ сæхи ивазынц…

Ивгъуыд рæстæджыты бæрæгбонмæ рагацау цæттæ кодтой. Къуыри раздæр-иу мæнæу бæстон ныхсадтой, куы бахус, уæд-иу æй æрыссадтой æмæ уымæй чъиритæ кодтой. Аргæвстой-иу фыс кæнæ далыс.

Хъæуы цæрджытæ-иу сæ кувинæгтимæ быдырмæ ацыдысты. Æртыгай чъиритæн сæ фылдæр – цæхæраджынтæ. Хистæр-иу скуывта, цæмæй хор æмæ фосæфсæст уой, сæ аз сыл дзæбæхæй куыд ацæуа, фæззæджы сæ зæххытæй хорз тыллæг куыд сисой.

Кæрдæгхæссæны Ирыстоны иуæй-иу хъæуты кодтой стыр дзаджджын чъири – гуыдын, уыд тынгхæрзад, хæрынæн бæзгæ ног кæрдæджытæй æмæ ног зайæгойтæй. Гуыдынæй хъуамæ бинонтæй алчидæр ацахуыстаид, æцæгæлонæн дзы хæрын нæ фæтчыди (см. нæфæтчиаг, Нæфæтчы).

Куывддзаутæ-иу сæ хæдзæрттæм куы здæхтысты, уæдиу семæ æрбахастой алы кæрдæджытæ æмæ дидинджытæ æмæ-иу сæ хæдзары къуымты ныппырх кодтой. Кæрдæгхæссæны бæрæгбон ныр дæр бирæ адæм кæнынц, уæлдайдæр хæхбæсты æмæ быдыры хъæуты.

6 Хуыцаубоны Сызгъæрин Дзуарæ

Сызгъæрин дзуар – Хуссар Ирыстоны Сыбагомыл аудæг дзуар. Сызгъæрин дзуары бар уыдис хорæрзад æмæ уыимæ комы цæрджыты амонд дæр. Уымæ гæсгæ-иу алы аз дæр августы æмбисы хъæубæсты кадджындæр зæронд лæгтæ Сыбамæ хæстæг хохы сæрмæ кувæндонмæ ссыдысты, цæмæй сын ахъазгæнæг уа æмæ сæ хъæууонхæдзарадон куыстытæ дзæбæхæй æмæ афоныл кæронмæ ахæццæ кæной. Сызгъæрин дзуар, иннæ дзуæрттæй хъауджыдæр, нывонд æмæ кувинæгтæ нæ агуырдта, æмæ-иу уымæ гæсгæ зæронд лæгтæ кувæндоны ныууагътой, хъæуы куырд-иу сæрмагондæй уыцы бонмæ æфсæйнагæй цы алыхуызон чысыл хуызтæ (фигурæтæ) скодта, уыдон.

7 Къуырисæры Ног Дзуарæ
12 Сабаты Рекомы Бæрæгбон

Реком у Ирыстоны зындгонддæр бæрæгбонтæй иу, ахæссы æнæхъæн къуыри. Раздæр Рекомы кувæндонмæ адæм цыдысты Ирыстоны алы хъæутæй, уæлдай тынгдæр ыл сæхи фæдзæхстой Уæлладжыргомы цæрджытæ. Йæ бæрæгбон раздæр æмæ ныр дæр бирæтæ акæнынц кусарт.

Ивгъуыд æнусты Рекомы кувæндонмæ уый бæрц адæм цыд, æмæ-иу йæ цурты къах айсæн нал уыд. Уый уыд ирон адæмæн Олимпаг хъæзтыты хуызæн. Уæдæ чи хуыздæр акафдзæн? Уæдæ чи хуыздæр азардзæн? Уæдæ йæ бæхыл чи хуыздæр ахъаздзæн? Уæдæ чи рæстдзæвиндæр разындзæн? Уæдæ хъæбысæй чи хуыздæр рахæцдзæн? Уæдæ бæхты дугъы чи фæразæй уыдзæн…

Рекомы кувæндонмæ æрмæст ирæттæ нæ цыдысты, сæхи йыл фæдзæхстой гуырдзыйæ дæр бирæ адæм. Чи зоны, уыдон уыдысты, кæддæр Гуырдзымæ чи афтыд æмæ чи сгуырдзиаг, ахæм ирæттæ, фæлæ сæ фыдæлты туг нæма фесæфт æмæ сæхи фæдзæхстой ирон адæмы барджын, ирон адæмы кадджын дзуарыл.

Зæгъынц, гуырдзиæгтæ, дам, Рекомы кувæндонмæ рацæйцыдысты. Бинонтæ: лæг, ус æмæ се ‘нахъом сывæллон, – семæ кусæрттаг рацæйкодтой. Фыс цы бæттæнæй баст уыди, уым цыдæр æгъдауæй разынд хуыйы хъис. Лæг æмæ ус ницы зыдтой, иннæ адæмимæ сæ цыды кой кодтой. Æфцæгмæ куы æрхæццæ сты, Рекомы кувæндонмæ куы баввахс сты, уæд, дам, бинонтæ дуртæ фестадысты. Реком, фысы бæттæны хуыйы хъис кæй разынд, уый бинонтæн нæ ныххатыр кодта.

Рекомы алыварс бирæ мыггæгтæн уыди дурæй конд рæстæгмæйы хæдзæрттæ. Бæрæгбоны-иу уыдысты уым. Дынджыр æрхуы æгты-иу сфыхтой бæгæны. Чи гал æргæвста, чи фыс. Алы хъæуæн дæр уыд йæхи куывд, æмæ адæм кæрæдзийæн нуазæнтæ æрвыстой, кæрæдзийы хуыдтой. Æнæхъæн дзыллæтæ-иу кæрæдзийы къухтыл ныххæцыдысты æмæ кувæндоны алыварс заргæ зылдысты.

Рекомы кувæндонмæ сылгоймæгтæ нæ цыдысты, сæ кувинæгтæ-иу барвыстой æмæ-иу сæ дзуары лæгтæ скуывтой. Алы хъæу дæр æвзæрста дзуары лæг. Уый йæ хъус дардта, бæрæгбон куыд цæуы, уымæ. Адæмы кувинæгтæ куывта, сæ мысайнæгтæ сын æвæрдта кувæндоны.

Адæм бирæ кæй уыдысты, уый тыххæй-иу афтæ дæр рауад, æмæ дзуары лæгтæ адæмыл зылдысты æмæ мысайнæгтæ æмбырд кодтой. Сæ къухты – чысыл урс тырысатæ, цыдысты бæгъæввадæй, æнæ худтæй.

Ивгъуыд рæстæджыты мысайнаг чи фат æвæрдта, чи æрдын, чи цæппузыр, чи фæрдыг, чи æвзист кæнæ æрхуы æхца.

Ахуыргæндтæ куыд нымайынц, афтæмæй Рекомы кувæндон арæзт æрцыд 1382 азы. Сарæзтой йæ, æнусты дæргъы æмбийгæ чи нæ кæны, ахæм æнахуыр хъæдæй.

Ис ахæм таурæгъ, зæгъгæ, раджы кæддæр Уастырджи сфæнд кодта ирон адæмæн кувæндон саразын, æмбийгæ чи нæ кæны, ахæм хъæдæрмæгæй. Ахæм бæлæстæ та зади æрмæстдæр Рекомы фæсхох хъæды. Уастырджи йæ галтæн ныффæдзæхста цъитиджын хæхты сæрты ахизын, уыцы хъæдмæ фæцæуын æмæ уырдыгæй хъæдтæ æрласын. Бæлæстæ сæхæдæг калдысты, уæрдæттæ сæхæдæг дзаг кодтой, æмæ галтæ уыцы æнахуыр хъæдæрмæг амынд фæндагыл ластой. Кувæндоны бынаты-иу уæрдæттæ сæхæдæг равдæлон сты, галтæ та фæстæмæ Уастырджимæ здæхтысты. Уыйадыл, зæгъы, Рекомы кувæндон сырæзт æнæ адæймаджы æххуысæй…

Рекомы бæрæгбон ныр дæр бирæтæ акæнынц кусарт, фæдзурынц сыхæгтæм, хионтæм æмæ фæбадынц, фæкувынц, фæзарынц. Традицимæ гæсгæ, Рекомы Уастырджи у ирæтты хæстон бардуаг. Йæ сæйраг кувæндон ис Цӕгат Иры, Цъӕйы комы. Рекомы кувæндæттæ сты Цæгат Ирыстоны — Санибайы, Дзуарыхъæуы, Гуылæры, Зæрæмæджы. Хуссар Ирыстоны та — Ерманы, Едысы, Чеселты, Ходзы, Дзомагъы. Традицимæ гæсгæ, Рекомы Уастырджи у ирæтты хæстон бардуаг. Йæ сæйраг кувæндон ис Цӕгат Иры, Цъӕйы комы. Рекомы кувæндонмæ мидæмæ сылгоймаг нæ хызт, ацы традици абоны онг дӕр хъахъхъæд æрцыд.

Нарты кадджытæм гæсгæ, Хуыцау Батрадзы мардыл цы æртæ цæссыджы æрыппæрста, уыдонæй стӕй райгуырд Рекомы кувæндон Цъæйы комы, аннæ дыууæ та сты Мыкалгабыртæ æмæ Таранджелос.

13-19 Хуыцаубоны-Сабаты Дауджытæ
Дауджыты Бон

Дауджыты бон вæййы, Кæрдæгхæссæнæй иу къуыри куы рацæуы, уæд, хуыцаубоны. Скæнынц арахъ, бахсидынц бæгæны. Кæмæн куыд йæ фадат уыд, ахæм кусарт-иу акодта, фæлæ арæхдæр æргæвстой уæрыкк.

Бæрæгбоны фынгыл – æртæ чъирийы æмæ кусарты хуылфыдзаумæттæй физонæг, афтæмæй-иу скуывтой Дауджытæм (кæс Зæдтæ æмæ дауджытæ).

Кувæндонмæ-иу ахастой æртæ æртæдзыхоны, физонæг æмæ нозт. Дзуары лæг-иу скуывта Дауджытæм. Сæ хорзæх сæ куыд уа, азæй азмæ сын æртыгайдзыхæттæй куыд кувой. Стæй-иу сбадтысты, алы æртæ адæймагæн дæр – фынг, æмæ райдыдта куывд.

Kувæг адæм уыдысты алы хъæутæй æмæ кæрæдзийæн арфæйы нуазæнтæ æрвыстой. Бадт æрдæгмæ фæхæццæ кæны, зæгъгæ, уæд-иу лæппу-фæсивæд сыстадысты æмæ чызджытимæ нæртон хъазт сарæзтой. Сылгоймæгтæ нæлгоймæгтимæ иу фынгыл нæ бадтысты.

Куывддзаутæ-иу хъæутæм куы здæхтысты, уæд-иу хъæзтытæ сарæзтой.

Хистæртæй алчидæр йæхицæн хæсыл нымадта, цæмæй бæрæгбоны йæ сыхæгты йæ хæдзармæ æрбахона æмæ сæ хорз фæхынца.

Дауджыты бæрæгбон ныр фыццаджы хуызæн арæх нал кæнынц.

13 Хуыцаубоны Дзирийы дзуар / Иры дзуар
14 Къуырисæры Уациллайы Чъирийаг Æхсæн

Уациллайы чъиритæ цы ссадæй фæкæнынц, уыцы мæнæу-иу сылгоймæгтæ ахастой доныбылмæ æмæ-иу æй дзæбæх ныхсадтой. Быдырмæ-иу ацыдысты фæсивæд дæр. Цалынмæ-иу уыстытæ мæнæуы куыст кодтой, уæдмæ-иу фæсивæд сарæзтой хъазт. Ацы бæрæгбон дзурæг у уыуыл, æмæ адæм стыр кад кæй кæнынц Уациллайæн.

15 Дыццæджы Дзывгъисы Уастырджи
20 Хуыцаубоны Цыргъобау
Цыргъобау

Ирыстоны быдыры хъæуты цы кувæндæттæ ис, уыдонæн сæ зындгонддæртæй иу у Цыргъобауы кувæндон. Цыргъобауы кувæндон фæзынд стдæсæм æнусы кæрон. Фосдарджытæн, зæххы куыст чи кодта, уыдонæн Цыргъобау уыд сæ уарзон бынат. Фæстæдæр, Ольгинскæйы хъæу куы фæзынд, уæд хъæуыцæрджытæн обау ссис кувæндон.

Фыдæлтыккон обау дардыл фæлгæсы, – алы аз дæр хурхæтæны мæйы æртыккаг хуыцаубон ардæм æрбацæуы бирæ адæм. Æртæ хатты Обауы алыварс куы ‘рзилынц, уæд сын дзуары лæг скувы, семæ кæй æрбахæссынц, уыцы æртæ æртæдзыхоны, арахъ, бæгæны æмæ физонæг, цæмæй сæ Цыргъобауы зæд, Цыргъобауы Уастырджийы хорзæх уа, сæ алыварс цы зæххытæ ис, уыдонæй хорз тыллæг куыд сисой æмæ дзы куывдтæ куыд кæной; сæ алыварс цы фос и, уыдоны нымæц фылдæрæй-фылдæр куыд кæна, чындзæхсæвтæн æмæ куывдтæн куыд бахъæуой, адæм æнæфыдбылыз æмæ æнæмаст куыд уой, уарзонæй, хæларæй куыд цæрой. Цыргъобауы бæрæгбон у уарзондзинады, æфсымæрдзинады бæрæгбон. Адæм вæййынц хъæлдзæг, фæзарынц, фæкафынц, кæрæдзийы фенынц, кæрæдзиуыл фæцин кæнынц.

20 Хуыцаубоны Авзандаг Фæндаджы бардуаг – Над Хъæу Кора
21 Къуырисæры Сæрдыгон Хурхæтæн
21-28 Къуырисæры-Къуырисæры Уацилла
Уациллайы Чъирийагæхсæн

Дауджыты дыккаг бон, къуырисæры, вæййы Уациллайы чъирийагæхсæн бон. Уæдмæ Уацилламæ кувæг адæм бахсидынц бæгæны, йæ фадат кæмæн вæййы, уыдон кусарт акæнынц.

Уациллайы чъириты ссад цы мæнæуæй æрысдзысты, уый-иу устытæ доныбылмæ ахастой æмæ-иу æй хорз ныхсадтой. Семæ-иу ацыдысты лæппу æмæ чызг – фæсивæд, æмæ-иу, цалынмæ устытæ мæнæу хус кодтой, уæдмæ хъазт сарæзтой.

Уациллайы чъирийагæхсæн йæ алы фæзылдæй дæр дзуры ууыл, цæмæй, цы чъиритæ, цы хойраг кодтой, уыдон сыгъдæг уой: уæд Уацилламæ хуыздæр фæхæццæ уыдзысты сæ кувинæгтæ, Уацилла сын сæ куывд хуыздæр айсдзæн. Бæрæгбон ууыл дзурæг у, æмæ адæм стыр кад кæй кодтой æмæ кæнынц Уациллайæн.

Уацилла

Уацилла ирон зæдты, ирон бардуæгты æхсæн сæрмагонд бынат ахсы. Тыллæджы хоры, зæххыл адæймаджы хорздзинадæн цыдæриддæр зайы, уыдоныл аудæг бардуаг, арвнæрды бардуаг у (кæс Уацилла).

Уациллайыл сæхи фæдзæхстой ирон адæмы фыдæлтæ – алантæ. Цæгат Кавказы хæхты дæлвæзты куы цардысты, уæд райдыдтой зæххы куыст æмæ табу кодтой Уациллайæн.

Уацилла у стыр бархъомысджын хорарæх æмæ фосарæхы бардуаг. Цæмæй уыгæрдæнты æмæ сæрвæтты хорз, сойджын кæрдæг æрзайа, уый тыххæй дæр адæм Уацилламæ кувынц. Хус рæстæг куы скæны, кæнæ бирæ куы фæуары, уæддæр Уациллайæн лæгъстæ кæнынц.

Хистæр цины куывды бады, æмæ Уациллайы ном ма ссара, уый тыххæй гаджидау ма рауадза, уый арæх нæ вæййы.

Уациллайы бæрæгбон кæнынц алы комы дæр, быдыры хъæуты, горæтты. Ис ын бирæ кувæндæттæ, фæлæ йæ сæйраг кувæндон ис Дæргъæвсы, Тбауы хохы. Иæ бæрæгбон арæхдæр вæййы, Кæрдæгхæссæнæй дыууæ къуырийы куы рацæуы, уæд. Ахæссы цалдæр боны. Бирæтæ Уациллайы бæрæгбон кусарт акæнынц. Раздæрты, цыфæнды æнæбон бинонтæ уыдаиккой, уæддæр-иу уæрыкк ма аргæвстаиккой, уый гæнæн нæ уыд. Уациллайы бæрæгбон йæ мæгуырдзинад ничи æвдыстæ Барджын бардуаг у, æмæ йын куывтой лæгъстæгæнгæйæ. Сылгоймæгтæ чъиритæ кодтой æнæдзургæйæ, сæ комытæф хыссæмæ куыд нæ фæхæццæ уыдаид, афтæ-иу сæ дзыхтæ истæмæй бабастой.

Кусарт-иу куы кодтой, уæд-иу бæгæны æмæ æртæ чъирийæ Уацилламæ скуывтой, цæмæй йын сæ нывонд барст фæуа, се ртæ чъирийы сын барстæн айсæ Кусæрттагæн-иу цæхх радтой. Иæ сæр-иу ын куы ралыг кодтой, уæд-иу æй артмæ бадардтой, йæ тæф куыд рацæуа, афтæ, стæй та-иу æй фæстæмæ бæрзæйыл авæрдтой.

Алы бинонтæ дæр-иу сæ кувинæгтæ Уациллайы кувæндонмæ ахастой. Кувæндонмæ хæстæг-иу æрлæууыдысты: дзуары бынмæ бацæуыны бар уыдис æрмæстдæр дзуары лæгæн, уымæн æмæ Уацилла у карз, æнæхатыр дзуар. Иæ кувæндонмæ æнæ хъуыддагæй чи ссæуа, уымæн æй нæ ныббардзæн, адæймаджы бакуырм кæндзæн.

Уациллайы бæрæгбоны-иу кувæндоны къусы дзаг бæгæны сæвæрдтой. Кæд афæдзмæ бæгæны нæ фæкъаддæр, уæд амондджын аз уыдзæн. Kæд фæкъаддæр, уæд хорз аз нæ уыдзæн. Адæм-иу дзуары лæджы рацыдмæ цымыдисæй æнхъæлмæ кастысты, уæдæ нын цы хабар фехъусын кæндзæн, зæгъгæ. Дзуары лæг-иу бæгæны акалдта, æмæ-иу къус фæстæмæ ног бæгæныйæ байдзаг кодта, йæхæдæг-иу куывддзаутимæ хъæумæ рацыд æмæ-иу адæмæн хабар фехъусын кодта.

Уыдис-иу афтæ дæр, æмæ-иу дзуары лæг æхсæвы кувæндоны баззад. Уыцы ‘хсæв, дам, Уацилла йæ кувæн бынатмæ æрцæуы, къусы цы бæгæны вæййы, уый акалы. Бæгæны кæд Ирыстонырдæм акæла, уæд уый амоны: ома, ирон адæм хорæфсæст уыдзысты, сæ зæххытæй сисдзысты хъæздыг тыллæг, сæ аз ацæудзæн æнæфыдбылызæй, æнæмастæй.

Уациллдйы бæрæгбон ирон адæм абон дæр бæрæг кæнынц. Иæ фадат кæмæн куыд амоны, афтæ йын йæ ном ссары. Бирæ хъæуты скæнынц хъæугуывдтæ. Аргæвдынц гал кæнæ род, фыс. Уыцы бонмæ сæрмагондæй сфыцынц бæгæны æмæ рауадзынц арахъ, фæкувынц, фæбадынц, фæзарынц.

22 Дыццæджы Цауы Дзуарæ Д.к.
26 Сабаты Туххуæстæг, Хъалнæгъти (Тъæпæн Дигори гъæути)
26 Сабаты Циргъесæн, Донифарс, Къумбултæ, Устур-Дигорæ æма æнд.a

CEVAP VER

Lütfen yorumunuzu giriniz!
Lütfen isminizi buraya giriniz