Дунаим щызэлъашIэрэ сурэтышI дэкIо-бзакIоу, философскэ гупшысэ лъэпкъ шъуашэм кIоцIызылъхьагъэу, цIыф дэгъу дэдэу, учылэмэ, улъэпкъмэ урыгушхонэу щыт СтIашъу Юрэ Махьмудэ ыкъор къызыхъугъэр илъэс 90-рэ мэхъу.
Кавказыр дунаим тет цIыф пстэуми зэрашIэрэр яжъымэ шъхьэкIэфэныгъэу апагъохырэр ары. Тэрэз! Кавказым ис цIыф лъэпкъмэ ар япIукIэ амалэу щыт. Зы илъэс е зы маф нэмыIэми ощ нахьи нахьыжъым укъызэрэдекIокIыщтым ишэпхъэ гъэнэфагъэхэр мытхыгъэ хабзэу щыIэх.
Ауми, илъэс пчъагъэу цIыфым ыгъэшIагъэм елъытыгъэ фэдэп мэхьанэу, уасэу ащ фашIырэр. Сэ сишIошIыкIэ, илъэс пчъа¬гъэм елъытыгъэп цIыфым иIушыгъэ, ыгу къыдеIэу къэзыуцухьэрэ дунаим, цIыфмэ афыщытыныр. Сыд адэ цIыфыр анахьэу зыфагъэлъапIэрэр? Ащ уасэ зыкIыфашIырэр сыд ыныбжьыми, иамал къызэрихьэу, цIыф къызэрыкIо гъэшIэгъонэу, дахэу пIугъэу, цIыфхэр шIу ылъэгъоу щытымэ ары. Мыщ фэдэ шэн зыхэлъ цIыфхэр, гъашIэм къызэригъэунэфырэмкIэ, гущыIэрыехэп, ау къаIорэ пстэури ашIэрэ купыри цIыфмэ агу етIысхьэх, раубытэ.
Ахэм зэу ащыщ непэ сыкъыз¬тегущыIэ сшIоигъо цIыф къызэрыкIо дэдэу, иIэшIагъэхэмкIэ дунаим щызэлъашIэу, дэкIо-бзэ¬кIо хьалэмэтэу, философэу, Гъобэкъуае къыщыхъугъэ СтIашъу Юрэ.
ШIушIагъэм икъежьапI
Ащ мырэущтэу ыIоу сырихьы¬лIагъ: «ШъулъэкIымэ, шIуагъэ къэзытын Iофыгъохэр шъушIэх. Ащ фэди 100 пчъагъэу къышъу¬фигъэзэжьыщт. Сэ шэны сфэ¬хъугъ — непэ зы дэгъугъэ горэ сымышIэмэ, а мафэр сэркIэ пкIэнчъэу кIуагъэу. Джаущтэу тпIунхэ фае тиныбжьыкIэхэр! Джащыгъум дунаим тетыщтых мамырныгъи, зэгурыIожьныгъи, щэIэныгъи. Сыд ащ нахьэу цIыф цIыкIум ищыкIагъэр? Икъущт заохэм тызэраухыгъэр. Икъущт цIыфышъхьэу ахэм ахэкIода¬гъэр. Чъыгхэр дгъэтIысхьэхэу, сабыйхэр къэдгъэхъоу, унэхэр тшIыхэмэ — нахьыпэм зэрэщытыгъэм фэдэу ¬ урамхэм, чылэхэм, къутырхэм тащызэ¬IукIэмэ тIон тлъэкIынэу «Мамыр щыIакIэ уерэI». Джащыгъум тыщыIэщт тызэныбджэгъоу, тызэгурыIожьэу, щэIагъэ тиIэу. Кавказым имызакъоу, Урысыешхоми, зэрэдунаеуи. Арышъ, сэ насыпышIоу зысэлъытэжьы!» Юрэ демыгъэштэн плъэкIырэп!
СтIашъум ифилософскэ гуп¬шысэхэр чыжьэу зэрэнэсыхэрэр къыуагъашIэ мыщ фэдэ игущыIэмэ: «Дунаеу тызытетыр къухьэ инышхом фэд. Ащ къэ¬хъущтым паплъэхэу дунаим тет цIыф пстэури ис. Тэ щэIэныгъэ зидгъэIэн фае зэкIэми, нэбгырэ пэпчъ. ШъхьэкIафэ афэтшIын, мэхьанэ яттын фае нэмыкI цIыф лъэпкъмэ якультурэ, яцIыф зэхэтыкIэ, яхабзэ. ТыдэIон ыкIи тядэIун тлъэкIынэу зыдгъэсэн фае. ЦIыфэу творчествэм пылъым уахътэ иIэп мышъо-мылхэм, заом ягупшысэнэу. Ар зылъыхъурэр цIыфмэ шIуагъэ къызэрафихьыщтыр ары».
Ащ фэдиз зиIушыгъэу, акъы¬лышIу зиIэр 1931-рэ илъэсым Iоныгъом и 28-м адыгэ къо¬джэжъмэ ахалъытэрэ Гъобэ¬къуае къыщыхъугъ. ЩытхъуцIэу, бгъэхалъхьэу иIэхэр къэпчъыгъуай. Ау зэкIэмэ апэ ышIырэр медалэу «Адыгеим и Щытхъузехь» зыфиIорэр ары. «Адыгэ лъэпкъыр ары сэ сызфыщыIэри, спсэ пызгъэтырэри», — еIо Юрэ.
Юрэ иIэшIагъэхэр илъэс пчъа¬гъэм адыгэ лъэпкъым, дунаим тет цIыфхэм ятарихъ, яфольклор, якультурэ, яхабзэхэм гуфаплъэу зэралъыплъагъэм къыпкъырыкIыгъэх. Илъэс зэкIэлъыкIохэм ышIыгъэ шъуа¬шэр бэдэд. ЗэкIэми ацIэ къесы¬мыIоми, зыгорэхэр шъугу къэзгъэкIыжьыных.
Лъэпкъ шъуашэм Iоф дишIэнэу 1981-рэ илъэсым фежьагъ. «Тыргъэтаом ишъуашэ» 1989-рэ илъэсым аригъэлъэгъугъ. 1991-рэ илъэсым ащ къыкIэлъы¬кIуагъ «Гекатей ишъуашэ». Ахэм ауж Адыгэ Республикэм ишъошэ джанэ 1994-рэ илъэсым ышIыгъ. 1995-рэ илъэсым — «ТекIоныгъэм исаугъэт», 1996-рэ илъэсым — «Кавказым итыгъэ игумэкIыгъохэр», «Гъобэкъое амазонкэхэр». Дэпкъым пыплъэ¬ми хъунэу, дахэу гъэкIэрэкIагъэу «Мамыр щыIакIэ уерэI!» зыфиIорэр 1999-рэ илъэсым ышIыгъ. Тыргъэтаомрэ Гекатейрэ яшъуашэхэм атехыгъэ къэшъо дахэ лъэпкъ ансамблэу «Налмэсым» Къулэ Амэрбый щигъэуцугъ.
Ащ ыуж Америкэм ис адыгэхэм рагъэблагъи мэзищэ къэтыгъ, адыгэ ансамблэу яIэр лъэпкъ шъуашэкIэ фэпэгъэным иIахьышIу хишIыхьагъ. ЦIыфэу еплъыгъэхэм тырагъэгушIухьагъ IофшIэныр лъигъэкIотэнэу. Джащ ыгу къыщыкIыгъ итворчествэкIэ лъэпкъым икультурэ, ежь адыгэхэм апылъ хъишъэр къыриIотыкIынэу.
«ШъошIа ащ зэдзэкIакIоу щысиIагъэр? Иорданием иуIэшыгъэ кIуачIэхэм ягенералэу, Кавказ заом хэлэжьагъэм ипхъорэлъф, адыгэ иорданхэм яIанэу сызыпэсыгъэм генерал 18 пэсыгъ — ахэри зэкIэ а Кавказ заом хэлэжьагъэмэ япхъорэлъфыгъэх. ЗэкIэри адыгэх!», — къеIотэжьы Юрэ.
СтIашъум иIэшIагъэмэ, ана¬хьэу адыгэ лъэпкъ шъуашэм, апэу къахэщырэр ар зие цIыф лъэпкъым гъогоу къыкIугъэр ары. БлэкIыгъэри непэрэ мафэри зэпигъащэхэзэ, философскэ гупшысэ ахилъхьэзэ Юрэ егъэ¬федэх.
ДэкIо-бзэкIо философым тхьамыкIэгъошхоу лъэпкъым къехъулIагъэхэм зэщагъэкъон амылъэкIыгъэ культурэр, хабзэр, идунэететыкIэ, идунэееплъыкIэ къагъэлъагъо.
ЦIыфэу иIэшIагъэхэр зылъэгъухэрэм гурышэ-гупшысэ ку¬ухэр агу къыщегъэущых, щыIэныгъэр икъоу зэхарегъашIэ.
Къэгъэлъэгъон пчъагъэмэ СтIашъу Юрэ саригъэблагъэуи е сэ сыкIоуи хъугъэшъ, еслъэгъулIагъэр зы — мэкъэ шъэбэ рэхьаткIэ теубытагъэ хэлъэу иIэшIагъэмэ яхъишъэ цIыфмэ къафеIуатэ. ПшIошъ мэхъу иIэшIагъэхэр зэкIэ лъэпкъ щыIэныгъэм, дунаеу тызыхэтым игупшысэхэм къызэрахэкIыгъэхэр.
(Адыгэ макъ)
