Сентябрь мазэм и 27 рэм Мыекъуапэ, Адыгэ филармониер зычlэт унэм, Абхъаз Ныбжьыкlэ театрэм Баграт Шинкуба и романэу «Аужрэ убых» («Последний из ушедших») зыфиlорэм техыгъэ спектакль къыщигъэлъэгъуагъ.
Драмэр романым хэзышlыкlыгъэр, ыкlи зыгъэуцугъэр режиссерэу А. Авидзба, къэгъэлъэгъоныр зэзгъэзэфагъэ сурэтышlэр Г. Дочия, театрэм и художественнэ пащэ Абхъазым и народнэ артисткэу С. Агумаа.
Баграт Шинкуба и роман я 19 рэ лlэшlэгъум Кавказ заом игъом фэгъэхьыгъ. Убых лъэпкъым и чlыгу ыбгыни Тыркуем зекlыжьым, трагедиешхоу къехъулlагъэр къыреlотыкlы. И чlыгу имысыжьым, и хэку зыхъожьырэм ыбзи, ыпси, и хабзи зэрэlэкlэзырэр ары къызтегущыlэрэр. Романыр къызыдэкlым бэ еджагъэр, классикэ хъугъэ. Сюжетым итыр шlэныгъэлэжь ныбжьыкlэ Абхъазым икlи Тыркуем lорыlуатэр ыугъойзэ зэкlом, аужрэ убых лlыжъэу Зауркъан Золакъ зэрэlукlагъэр, ыкlи убыххэм я икlыжьыкlэ зэрэхъугъэр къырегъэlотэжьы.
Театрэм спектаклэр гъэшlэгъонэу ыгъэуцугъ. Режиссерым романыр киносценарий фэдэу кlитхыкlыкlыжьыгъ. Эпизод эпизодэу зэпигъэуцуагъ. Романми зэритэу, герой шъхьаlэу – Убых Зауркъан Золак (арт. Аслан Анкваб) – изакъоу ижъышъхьэм къэнагъэу, и унагъуи, ишlулъэгъуи, ичlыгуи, илъэпкъи зышlокlодыгъэр, инасып къыхьи, Абхъазым шlэныгъэлэжь ныбжьыкlэ Шарах Куадзба (арт. Ахра Кварчиа) къыфакlуи, и щыlэныгъэ къыфиlуатэзэ, илъэпкъышхоу – Убыхым – икlодыкlэ къыфиlотэжьыгъ.
Зауркъан ищыlэныгъэ къаlуатэзэ театрэм гупшысэр ыгъэлъэшыгъ. Зы цlыфым и гъашlэ ныlэп ищыкlагъэ хъугъэр, лъэпкъыр зэхэфэным пае, и чlыгужъ зекlыжьым. Къэнагъэп лъэпкъ зэхэт псаушхоу щытыгъэр, зэбгырызыжьыгъ, хэкlодагъ заом-банэм-зэмызэгъыныгъэм, адрэ лъэпкъхэм ахэкlокlэжьыгъ… Бзыу пагъэм фэдэу, зэпымыоу къыlуатэзэ, Зауркъаны ыгъэжьзэ, гуаlэзэ, мылlэжьызэ ышlэжьрэ тlэкlумкlэ илъэпкъ дунаим къытригъэхьажьыным кlэхъопсызэрэ и къэбар ыlуатэщтыгъэ.
Ахэр сэмэгумкlэ сценэм тесхэу, зэкlэлъырысхэу, зэхэгъэнагъэхэу, lофышхо зэрэзэдашlэрэр къыбгурагъаlоу тарихъыр къаlотэжьыщтыгъэ, атхыжьыщтыгъэ. Зауркъан къыlуатэрэр сценэ пчэгум артистхэм къыщагъэлъагъощтыгъэ. Арти, Убыхым икlодыкlэ ипэублэ иуцохи езыщэжьагъи, пащэхэр зэрэзэпеощтыгъэхэри, зэгурыlоныгъэ псыикlыжь lофымкlэ зэрахэмылъыгъэри, ахэм къахэкlэу Зауркъаны ишlулъэгъу къызэрэчlинагъэри, лъэпкъыми зэрарышхо зэрекlыгъэми – ахэр шъхьаихыгъэу артистхэм къагъэлъагъощтыгъэ.
Тарихъым хэхьагъэ убых пащэхэм я образхэр цlыфхэм апашъхьэ къиуцуагъэх. Ахэр – Хаджи Берзек Керантух (арт. Мдар Сакания), Хамытбей Чачба (Беслан Лагулаа), Баракай-ипа Ахмет (арт.Вадим Абухба), Баракай-ипа Ноурыз (арт. Дмитрий Гуниа), нэмыкlхэр. Зы сценэм урыс генералыр (арт. Инал Ажиба) къафэкlуагъэу зэфэс зэдашlыгъэу зэпеох, Убыхыр зэрэхъущтым еусэх. Зэгурыlохэрэп. Анахьэуи зэгурымыlорэхэр убых шъыпкъэхэр арых.
Сыдми, зэмызэгъыхэу, зыlо зышlэ, акъыл екlолакlэ зыхамыгъуатэу, къэтэджыхи икlыжьынэу ежьагъэх. Ащ щегъэжьагъэу къамыгъэзэжьынэу гъогу техьагъэх, лъэпкъыр кlодыгъэ. Ар къеlуатэ Зауркъаны, спектаклэми ар дэдэ къеlуатэ…
Сценэ сценэу иныбжьыкlэгъу къеlотэжьы Зауркъаны (Зауркъан ныбжьыкlэм и роль къэзышlырэ арт А. Авидзба), ным ироль зэзгъэзэфагъэ Софа Агумаа, Зауркъаны ишlулъэгъу пшъашъэу Фелдышь Есма Шуген, ащ нэмыкlхэу Кама Яшвили, Наала Авидзба, Фрида Лейба, Альдона Адлейба гум къинэгъэ образ лъэшхэр къагъэлъэгъуагъ, залым чlэс цlыфхэм анэпсыр къафакlоу, шъыпкъагъэ ахэлъэу артистхэр джэгугъэх.
Убыххэм я кlодыкlэ зэрэ дунаеу зэлъашlэу хъугъэ. Ежьхэр лъэпкъэу, бзэр аlулъэу къызэхэмынагъэхэми, къапызыгъэ къутамэхэр тэлъэгъух, убыхкlэ зызылъытэрэ зэлъэпкъэгъухэм таlокlэ.
Тхьам ишыкуркlэ бзэри атхыжьын алъэкlыгъ, аужрэ убых шъыпкъэу Тевфик Эссенч джыри псаузэ къырагъэlотэжьи. Ари зы гугъапlэу щыт. Гонахьышхо зэрашlылlагъэ лъэпкъым и шlэжь тхэрэт. Ау щыlэжьэп лъэпкъыр. Къутафэхэр ары къэнагъэхэр.
Абхъаз театрэхэр джэгун сэнэхьатым лъэшэу фэlазэх. Сценэм, культурэ ин зэрахэлъыр къыхэщэу, я артистхэм зыкагъэлъагъо. Джащ фэд мы тызэплъыгъэри зыфэдагъэр. Мыгуаlэхэу, гукlэ ащэкlрэр къыбгурагъаlоу, lофышхоу ашlэрэм ори уадыхэтэу къыпщагъэхъоу, театрэм ишlыкlэ уиумэхъэу уеплъы.
Лlэшlэгъухэр зэбгырэкlотых, тапашъхьэ къеуцох пащэхэм ращажьэхи агъэунэхъугъэхэр. Нахьыжъыхэр, нахьыкlэхэр, ныбжьыкlэхэр, сабыйцlыкlухэр зэкlэри ехьаджэ зэо жъалымым. Ащ къыlэкlэкlрэр узымрэ гъаблэмрэ хымэ къэрал щахьых, щелlэх, щэкlодых. Сабый дышъэхэр нэпсыр къетэкъохэу ным тырку бэдзэрым арищэнэу къыщагъэхэр. Ныр мэгъы, зэгоуты, мыхъужь хъумэ агъэшхэн, еlо, дунаим тетыных…
Бзылъфыгъэу, зи сабый щымыlэжьыр ыбгъэ кlэлъэу къухьэм итым ар къыlэкlатхъи хым хадзэжьы, егъашlэми дунаим къытемыхьагъэм фэдэу. Зауркъан ышыпхъу иунагъо зэрилlыкlыгъэр ыгу къэкlыжьы… Адкlэ зыlукlагъэ убых кlалэм, зишlэжьын фэмыеу, мэгубжы…
Гузэжъогъу. Ар зэкlэри театрэм и ритм мыгуlэм тетэу, сценэ гузэгум къыщагъэлъагъощтыгъэ. Ау, ар къэзыlотэрэ Зауркъан гуаlэщтыгъэ, игъо имыфэн шlошlэу, и кlуачlэ зэрэхэкlырэр зыдишlэу.
Бэмэ тырагъэгупшысагъ а пчыхьэм Абхъаз ныбжьыкlэ театрэм.
Зауркъан Золакъ ыпсэ хэкlыфэ нэс къытфиlотагъэм тедэlоу, театрэм и сценэ гузэжъогъур зэрихьэу, убыххэр къыхэкlымэ гъозым хэкlодэжьхэзэ, хэкlодэпагъэх. Куоу тыригъэгупшысагъ хъугъэ шlагъоу зэхагъэуцуагъэм.
Уи чlыгу, уи лъэпкъ, ухэку, уиуашъу, уипсы къаргъу, уи Тхьачlэгъ мэз лъапl – мафэ къэси узхэтыр зыфэдэр, ппсэ хэлъышъ, уегупшысэрэп. Ау мыщ фэдэ спектаклехэм цlыфыр къегъэуцу, ыгу регъэlэжьы. Упчlабэ цlыфым ыпашъхьэ къегъэуцу: сыхэт сэ, тыдэ сыкъикlыра, тыдэ сыкlора?
Ащ фэдиз зи байныгъэ дунаир обгынэмэ, сыд узщыгугъын плъэкlыщтыр? Мары убыххэр лlэшlэгъум къыкlоцl егъашlэми дунаим темытыгъэм фэдэу текlодыкlыгъ.
Мыщ дэжьым къасlомэ сшlоигъор. Общественнэ lофи, телевидение lофи згъэцакlэу Тыркуем мызэу-мытlоу сыкlуагъ, тилъэпкъэгъухэм lофкlэ сахэхьагъ. Я гуфэбэныгъэрэ, я хьалэлныгъэрэ сыгу имыкlыжьэу бэрэ сыгу къэкlыжьых. Измит тикlи гъогушхом тытетэу тычъэзэрэ тибысымы, чилэ горэм тыблэкlыти, мыр убых чыл, ау бзэр аlулъыжьэп, сыдми – чылэ цlыкlу, ыlуагъ. Къэнэжьыгъэ тэкъуафэхэр джаущтэу псэухэу къэслъэгъужьыгъ…
Аужрэ сценэм Зауркъан Золакы и хьакlэ ыгъэкlотэжьызэ, унэм ехьэшъ, кlэкlо фыжь ыплlэlу къыредзэ, ащ адыгэ пэlо дэхэшхо къыпелъхьэ, ижърэ гъоуоу, хэкум къикlыжьыхэзэхъум щыгъэlугъагъэр, ыlыгъэу къекlы. Ины, дэхэшху. Сценэ гузэгум еуцошъ, гъоур егъаджэ. Зэ маджэ, джыри маджэ, ящанэрэм убых лъэпкъэу зэбгырытэкъугъэр къеугъоижьы. Къычlэхьажьых Тхьачэгъ мэзы и анахь чъыгы лъапlэм – Тхьалъэlупэм, яни-яти, ыш-ышыпхъухэри, иныбджэгъухэр, ишlулъэгъу… Адрэ убыххэри къыщызэрэугъоих, Зауркъан яджэ ахэм, аужрэ убыхым и щыlэныгъэ гъогу еухы, илъэпкъы фегъэзэжьы. Къытэкlуалlэх, къытхаплъэх, зэкlакlох, мэкъэмэ дахэкlэ тэгъэкlотэжьых. Гупсэфыныгъэу чlыгум щышъумыгъотыгъэр адрэ дунаим псэкlэ Тхьам зэхышъуегъэшlэжь.
Джащ фэдизыр тыгу кlэхэкlыгъэу, нэпсэкlэ тыгъэшъокlыгъэу тыкъычlэкlыжьыгъ а спектаклем. Лъэшэу тыгу рихьыгъ Абхъаз ныбжьыкlэ театрэм къэгъэлъэгъонэу къытпигъохыгъэр. Тафэраз.
*Театровед, Адыгэ Республикэм искусствэхэмкlэ lофышlэшху, журналист.
