Шеран муьраш, хенаш ─ Шира беттийн цıераш

Шеран Муьраш (Mevsimler) 

Б1аьсте (İlkbahar) 

Аьхке (Yaz) 

Гуьйре (Sonbahar) 

Iа (Kış) 

Шерана Хенаш  (Yılın zamanları) 

Iаьнан Юьхь (Kışın Başlangıcı) 

Бардал Iаьза (Kışın Sonu) 

Оханан Хан (Ekim Zamanı) 

Mангалан Хан (Hasat Zamanı) 

Шира Беттийн ЦIераш  (Ayların eski isimleri) 

1. Нажи–Бутт(Ocak) 
2. Чиллан–Бутт(Şubat) 
3. Биэкарг–Бутт(Mart) 
4. Тушоли–Бутт(Nisan) 
5. Сели–Бутт(Mayıs) 
6. Мангал–Бутт1 (Haziran)
7. Маьтсел–Бутт(Temmuz) 
8. Эгиш–Бутт(Ağustos) 
9. Тав–Бутт(Eylül) 
10. Ардари–Бутт2 (Ekim)
11. Эрха–Бутт(Kasım) 
12. Огıой–Бутт(Aralık) 

1Мангал баттах, Асар буттаъ ол. 

2Ардари бутт (Harman ayı, paralel olarak, boynuz ayı, kuzgun ayı, rüzgâr ayı olarak da adlandırılırdı.) 

А. Мадаевой, А. Исмаилов, А. Леидан’ий ШоIарий Бетанаш   (A. Madaevoy, A. İsmailov ve A. Leidan’a göre yılın ayları) 

1. Наджганцхой\ Кхолламан 
2. Мархибутт \ Балабоссаран 
3. Бекрик\ Бекарг 
4. Тушоли\ Оханан 
5. Сели
6. Мангал– Асаран 
7. Мятцели– Маьттан – Хьаьттан 
8. Мецхали– Овхаран 
9. Тау– Тов  
10. Ардара\ Иэсаран (Иэсан) 
11. Ори\орхи– Эран – Лаьхьан 
12. ОгIой– ИэгIойн – ПегIойн 

Кхийч кепара шоIар (Ayların başka şekilde yazımı) 

1. Кхолламанбутт (Шеран хьалхар бутт бу) 
2. Балабоссаранбутт (Чиллан бутт бу. Цу дийнахь Нахчуой, ГIалгIай дIабогIина) 
3. Мовлатбутт (Раби–уль–Авваль – Мухьаммад дуьненчу ваьл бутт бу) 
4. Охананбутт (Кхай огIа бутт бу) 
5. Хьуьнаркъовсаран бутт (Кегич нах, шай доьнал гойташ бутт бу) 
6. ЗухIараСедан бутт (ЗухIар Седи бутт бу) 
7. ЧIирйехкаран бутт (ЧIир йекхар, бекхам бар дихкан бутт бу) 
8. ТурсСедан бутт (Хорбузш, пасташ, ишт бол стоьмаш хьацIенло бутт бу) 
9. Эсаранбутт (Йиса йуьллу бутт бу) 
10. Лахьанбутт (Iай даъ жижиг кеччадо бутт бу) 
11. ГIурбанбутт, Хьаьждар бутт – Зуль–хиджа (Бусулб нах гIурба да а, ХьаьжцIа боьлха а бутт бу) 

БIе шо хьалх ишт лоруш хилла беттанаш  (Yüzyıl önce ayların isimlendirilmesi) 

БIаьстенан хьалхар бутт (İlkbahar başlangıcı) 

БIаьстенан йукъар бутт (İlkbahar ortası) 

БIаьстенан тIаьхьар бутт (İlkbahar sonu) 

… 

Аьхкенан хьалхар бутт (Yaz başlangıcı) 

Аьхкенан йукъар бутт (Yaz ortası) 

Аьхкенан тIаьхьар бутт (Yaz sonu)  

Гуьйренин хьалхар бутт (Sonbahar başlangıcı) 

Гуьйренин йукъар бутт (Sonbahar ortası) 

Гуьйренин тIахьар бутт (Sonbahar sonu) 

… 

Iаьнан хьалхар бутт (Kış başlangıcı) 

Iаьнан йукъар бутт (Kış ortası) 

Iаьнан тIаьхьар бутт (Kış sonu) 

КIирана денош  (Haftanın günleri) 

Оршуот (Pazartesi) 

Шинара (Salı) 

Кхааридe (Çarşamba) 

Йеъарадe (Perşembe) 

Пхааридe (Cuma) 

Шуотдe (Cumartesi) 

КIирандe (Pazar) 

Хьажор пIелг тIер доллуш хилла дагар дар  (İşaret parmağından başlanarak yapılan sayı sayma şekli) 

1. ЦIала(Bir) 
2. Кала(İki) 
3. Кха(Üç) 
4. Ера(Dört) 
5. ПIера(Beş) 
6. Кера(Altı) 
7. ТIера(Yedi) 

Хьалх Нахчуойш ишт дагар даш хилла денош (Antik dönemlerde Çeçenler günleri şöyle sayarlardı)  

Сомара (Dünden önceki gün) 

Селхана (Dün) 

Тахана (Bugün) 

Кхана (Yarın) 

Лама (Yarından Sonra) 

Ула (Önümüzdeki üçüncü gün) 

ЦIака (Önümüzdeki dördüncü gün) 

ЦIаста (Önümüzdeki beşinci gün) 

ЦIула (Önümüzdeki altıncı günde) 

ЦIумока (Önümüzdeki yedinci gün) 

Де-буьйсан Муьраш  (Gün ve gecenin dönemleri) 

Iуьйре (Sabah) 

Де (Gün/Öğlen) 

Суьйре (Akşam) 

Буьйса (Gece) 

Дe дахдалар  (Günlerin uzaması ile) 

Iуьйре (Sabah) 

ГIушка (Sabah ve öğlen arası) 

Делкъе (Öğlen) 

Дe дацдалар  (Günlerin kısalması ile) 

ДелкъалтIаьхье (Öğlen sonrası) 

ГIоже (İkindi vakti) 

Суьйре (Akşam) 

Буьйса йахйалар  (Gecelerin uzaması ile) 

МаьркIижа (Günbatımı sonrası an) 

Пхьуьйре (Akşam yemeği vakti) 

Буьйсана юкъ (Gece yarısı) 

Буьйса йацйалар  (Gecelerin kısalması ile) 

Юкъал тIаьхье (Gece yarısından sonra) 

Iуьйкъе (Sabahtan önce)  

Сатосу (Sabahın ilk yarısı) 

Сахуьла (Sabahın ikinci yarısı) 

Цхьац долу шеран, беттан, денна маьIанаш (Bazı yılların, ayların ve günlerin anlamları) 

Бала боьссина шо – доккха вон деана шо /ун, тIом, цIерадахар (Felaket yılı) 

Зуд доь малх – аьхкенан йоккха йовхо лун сирла малх (Aşırı sıcaklık/kuraklık) 

Ирча де – бохам беъна, бала боьссина де (Çirkin/kötü gün) 

Йоьхна /Iуьйре/ суьйре – бохам беъна, бала боьссина (Bozgun sabahı-akşamı) 

Кханалера де – тIейогIу йолу хан, генахь доцу де; жамIе де (En yakın zaman) 

Къаьхьа де – бохам баьлла де (Acı gün-yenilgi günü) 

Къечу нехан хи таделла хан – Iа (Yoksulların suya eriştiği an-kış) 

Iаьржа де – бала беъна, бохам баьлла де (Kara gün) 

Iаьржа Iа – ло доцуш, довха (Kara kış-karlı, sıcak kış) 

Türkçe çev. : A. Kadir Polat

Хьоста (Kaynakça): 

– Чеченский календарь. Нохчийн Рузма 

© Copyright: Зура Итсмиолорд, 2009 

http://www.proza.ru/…/01/24http://www.proza.ru/2009/01/01/24  

– Урок №3 Календарь – Календарь 

11 Март 2012 

http://nohchalla.com/chechens…/audio–uchebnik/766–urok3.html  

– Рузма чеченский календарь 

Зеламха Исаев 

http://checheninfo.ru/6737–ruzma–chechenskiy–kalendar.html  

– Толкование чеченских фразеологизмов 

© Copyright: Ибрагимов Лёма, 2010 

http://www.proza.ru/2010/10/31/432  

– Автора не знаю 

https://vk.com/wall–43701142_46  

– Календарный год чеченцев 

05 Май 2014 

(С) Нохчалла.com, по материалам Хасиева СМ. 

http://nohchalla.com/…/1763–kalendarnyj–god–chechentsev.html  

– Умалат ЛАУДАЕВ. Чеченское племя 1 

Сборник сведений о кавказских горцах. Тифлис, 1872. Вып. VI. 

http://oldcancer.narod.ru/caucasus/Laudaev.htm