908 sözcükten türeyen 64.000 kelime!

0
1026

Eserin yazarı, akademisyen, öğretmen ve yazar kimliğiyle anadili emekçisi olan Hatshuk Raya… Bu değerli çalışmasında 908 ana kelimeyle oluşturduğu kelime gruplarında, 64.000 kelime türetilebildiğini gösterdi. 2021 Kasım ayında Nalçik’te yayımlanan eser, 516 sayfadan oluşuyor. Çerkesçe (Kabardey lehçesi) olarak bu nitelikteki ilk çalışma…  

Kabardey-Balkar Cumhuriyeti Sosyal Bilimler Enstitüsü Filoloji Bölümü de eserin bilimsel normlar formatında olduğunu takdir etmiştir.  

Dilin anlatım yeteneğiyle söz varlığını genişleten yapım ekleri, eklendikleri kelime kök ve gövdelerinde anlam değişiklikleri yapar, böylece türediği kök veya gövdeyle ilgisi olabildiği gibi ondan ayrı ve yeni bir anlam taşıyabilen kelimeler oluşur. Bu eserde de bu tür 64.000 kelime sunulmuştur. “Sözlük” olarak ifade edilse de kelimelerin bir başka dilde anlamının açıklandığı klasik sözlük formatında değildir. Çalışmada, dilde var olan kelimelerin meydana gelişi ve işleyişiyle türeyiş şekilleri gösterilmektedir.


-Raya, “Çerkesçe (Kabardey lehçesi) Kelime Oluşum Sözlüğü”nü ne kadar sürede hazırladın? 

-7 yıllık bir emeğin ürünü bu çalışma. Aslında tüm zamanımı ayırabilmiş olsaydım tabii ki daha kısa sürede bitirebilirdim. Ancak iş ve ailevi sorumluluklar derken, bir de hazır olduktan sonra basım aşamasında sponsor arayışı süreyi uzattı biraz. 

  

-Bu sözlüğün diğerlerinden farkı nedir? 

-Benim yazılarım da, söylemlerim de, çalışmalarım da Çerkesçenin korunması, yeni neslin anadillerini severek ve isteyerek konuşması ve değerini bilerek yetişmesi için. “Kelime Oluşum Sözlüğü” onlar için yazıldı. Yararlanmakta olduğumuz çeşitli sözlüklerimiz olsa da bunlar kelimelerin meydana geliş şeklini kapsamıyordu.  

Anadilimden başka iyi bildiğim bir diğer dil de Rusça olduğu için Tihonov Aleksandr’ın bu formatta hazırlamış olduğu Rusça büyük bir sözlük olduğunu biliyor ve ‘Böyle bir çalışma bizim de olmalı’ diye düşünüyordum. 

Bu sözlük, dilin kelime hazinesini ortaya koyuyor, yeni kelimelerin nasıl oluştuğunu gösteriyor. Sözlüğün kullanımını kolaylaştırmak için kitabın başlangıç kısmına, Çerkesçe yeni kelime oluşturan tüm öneklerin işleyişini gösteren, her kelime grubuna ait kelime oluşum çözümlemesi koydum. Bu bölümün çok gerekli olduğunu düşündüğüm için yoğun bir özenle çalıştım. Bu kısımdaki açıklamaların ışığında kelime oluşum sistemini kavramak daha kolay olacaktır. 

-Sözlüğü hazırlarken hangi kaynaklardan yararlandın? 

-Kabardey-Balkar Sosyal Bilimler Değerlendirme Enstitüsü Eğitim Merkezi’nin yayımlamış olduğu, başredaktörlüğünü Bağ Peytr’ın yaptığı (Adigece) sözlük ve Vurıs Hatali ile Zehohu Livan’ın birlikte hazırladıkları Çerkesçe imla kılavuzundan çok yararlandım. 

  

-Çalışmanın kapsamından biraz söz eder misin Raya… 

-Aslında çalışmada dilimizdeki tüm kelimeleri ele aldığımı söyleyemem. Bunlar, Rusçadan Çerkesçeye girmiş olan kelimeler, birlikte kullanılan (ayrılmayan) kelimeler, iki kelimeden oluşan isimler, yeni kelime türetilemeyen kelimeler. 

Dilimizde var olup da bugün kullanılmayan, öneki olmayan, türetilebilen kelime köklerini de çalışmama dahil ettim. 

“Tek başına kullanılmayan köklerin oluşturduğu kelimeler” başlığıyla kitabın sonunda bir bölüm oluşturdum. Bunlar da dilimizi zenginleştirmekte ve konuşma esnasında çokça kullanmakta olduğumuz kelimelerdir. Böyle olmasına rağmen aldıkları öneke göre anlam taşıdıklarının da vurgulanması gerekir. 

  

-Eserin basımı nasıl gerçekleşti? 

-Kabardey-Balkar’daki Çerkes Dünyası Ulusal Fonu adına değerli büyüğümüz Prof. Hurey Feliks başlangıç olarak 100 adet eserin basımını üstlendi. Daha fazla sayıda bastırabilmek için de çabalarımız sürecek. 

Sözlüğü dil emekçilerine, eğitimcilerimize, bu eserin bulunması gereken her yere ücretsiz olarak dağıtacağız. Basım adedi yeterli olmasa da eserin ortaya çıkmış olması benim açımdan çok sevindirici. Umarım daha fazla sayıda bastırmaya da gücümüz yeter. Bundan sonra oluşturulacak bu tür çalışmalara da öncü olur. Bu çalışma, dilimizin zenginliğinin göstergelerinden olan “türeyen kelimeler”in çokluğunu ortaya koyması ve pratikte kullanılmayan kelimelerin dile tekrar kazandırılması açısından da önemlidir. 

  

-Bu çalışmanın devamı gelir mi Raya? 

-Planlamadım ancak çok isterim devamını getirmeyi. Kelimelerin özünü göstererek nasıl değiştikleri, nasıl farklı şekillerde oluştukları ortaya konabilir. Kelimelerin dilde kullanılış şekline göre değişerek, değiştikçe özünün de değiştiğini gösteren bir çalışma çok değerli ve gerekli olurdu. 

  

-Neler eklemek istersin?  

-Bu sözlüğün dil üzerinde çalışanlara, dili öğrenmek isteyenlere, yazarlara yararlı olacağını düşünüyorum. Sözlükteki kelimelere ilişkin sorular veya öneriler de olacaktır. Kelimelerin türeyiş şekliyle ilgili olarak birbirinden farklı yaklaşım şekilleri var. Ben bir bakış açısı sundum. Değerlendirilir, daha doğru bir yaklaşım tarzı varsa ortaya konabilir. Sorgulamak önemlidir, bu sözlük de buna olanak verecektir. 

Tanrı milletimize, kendimizi sorgulayacağımız, anadilimizi yeni bakış açılarıyla değerlendireceğimiz çok neden versin! 

“Kelime Oluşum Sözlüğü” olarak bu ilk çalışma. Ben veya bir başkası, daha geniş, daha zengin çalışmalar ortaya koyacaktır. Bu çalışmam bundan sonrakilere bir ışık olacaksa ne mutlu bana… 

CEVAP VER

Lütfen yorumunuzu giriniz!
Lütfen isminizi buraya giriniz