«Xақәиҭратә қәԥара иабзоураны иаартын Аԥснытәи аҳәынҭқарратә университет…»

0
853

-Ҳаҭыр зқәу Диана Сарапион-иҧҳа;

Аҧснытәи Аҳәынҭқарратә университет аҭоурых иааркьаҿны шәаҳзааҭгыларц сҭахын…

-«Ауниверситет – ари милаҭтә беиароуп, милаҭтә гәадуроуп, ҳажәлар еидгыланы рықәԥара иахылҿиааз, зегьы рзы зышәқәа аарту, еицаҳзеиԥшу ҵараиурҭоуп…», ҳәа – азгәеиҭоит ҳмилаҭтә ҵараиурҭа аректор, адунеи аҟны еицырдыруа аҵарауаҩ, академик Алеко Алықьса – иԥа Гәарамиа.

Ишдыру еиԥш, 70-тәи ашықәсқәа рынҵәамҭазы ҳажәлар рмилаҭтә хақәиҭратә қәԥара иабзоураны иаартын Аԥснытәи аҳәынҭқарратә университет. Уи нахысгьы ҳаԥхьа ишьҭан дырҩегьых ауадаҩрақәа, ирацәан аԥынгылақәа, аиҿагыларақәа, ишнеи-шнеиуаз аибашьра аҟынӡа ҳназгаз. Аибашьра зехьынџьара иаанагеит агәырҩа, алаӷырӡ, ашәы, ихнарбгалеит ауаа ргәыӷрақәа, рразҟқәа. Еицәоу иҟои ауаҩы изыҳәа адунеи аныуашәшәырахалак? Убри аамҭазы еиҳагьы иӷәӷәахар ауп ауаҩы ихазеиԥш, икәша-мыкәша иҟоу иуаажәлар рызгьы иду аҭакԥхықәра. Дасу илшоз ҟаиҵон, дасу иахьахәҭаз дыҟан. Ҳҵараиуҭраҟнытә 94-ҩык астудентцәеи арҵаҩцәеи рхы ақәырҵеит ҳаԥсадгьыл ахәақәиҭтәразы ицоз аибашьраҟны.

Аибашьра еилгеит. Ҳаԥсуа фырхацәа, Нхыҵ – Кавказтәи ҳашьцәа, Ҭырқәтәылантәи, Сириантәи иааз ҳџьынџьуаа, иҳавагылаз егьырҭ амилаҭқәа рхаҭарнакцәа, Аԥсны Аҳәынҭқарра Актәи Ахада Владислав Григори-иԥа Арӡынбеи хацәнмырха ҳаԥсадгьыл ахьчаразы игылаз зегьы ирыбзоураны аиааира ҳгеит. Убарҭ зегьы ирыбзоураны ҳбызшәа шьақәгылеит ҳәынҭқарратә бызшәаны. Ари аҿиара, аизҳазыӷьара иасимволуп.

Ирҳәоит, дасу дызну амҩа иацу агәыӷрақәа еиҳа мыч рымоушәа ибоит ҳәа. Иахьа ҳара ҳгәыӷуеит аринахыстәи ашықәсқәа аизҳара, ахаҭәаара, аӷәӷәахара, аҭышәынтәалара ираамҭахап ҳәа. Уи азы агәыӷра ҳазҭо маҷӡам: иахьа азхаҵара ҳауит, ихьыԥшым аҳәынҭқарра ҳаргылоит; еиҳа-еиҳа ишьҭыҵуеит ҳекономика, ажәлар рыԥсҭазаара аиӷьхара иаҿуп.

-Афилологиатә факультети анапхгара ззыжәуа акафедреи рҭагылазаашьа, насгьы имҩаҧыжәго аусқәа ртәы иааркьаҿны еиҭашәҳәар сҭахуп…

-Ҳҵарадырраҿы зегьы реиҳа зымҽхак ҭбаау афакультетқәа иреиуоу афилологиатә факультет шьаӷәыҭс иамоуп даҿаџьара иуԥымло акафедрақәа ҩба: Аԥсуа бызшәеи Аԥсуа литературеи ркафедрақәа.

Ҳмилаҭтә культура аҭоурых аҿы рыцхә дуны иҟалеит 1956 шықәсазы, 65 шықәса уажәаԥхьа, аԥсуа бызшәеи алитературеи зымҽхазкыз акафедра аартра. Уи напхгаҩыс дарҭеит аҵарауаҩ ду, апатриот Ҭамара Платон-иԥҳа Шьаҟрыл. Ус имариамызт ас акафедрақәа аартуа, хьаҳәа-ԥаҳәа рымамкәа аус руа рыҟаҵара. Уи ҳпатриотцәа, ҳҵарауаа рыԥсҭазаара аҟәырҷахақәа ақәырӡуп, урҭ рым, рылша иабзоуроуп. Аҟазшьа ссирқәа злаз, агәаӷьра злаз, зхы иамеигӡоз, зыгәҭакы назыгӡоз, зыхшыҩи зуси зыжәлар ирызкыз русқәа ирыдырҳәалон агәыӷра дуқәа.

Позитивтә хҭыс дууп аԥсуаа рҵара аҭоурых аҿы 1967ш., Аԥсуа бызшәеи Аԥсуа литературеи ркафедрақәа хазы-хазы рышьақәыргылара.

Аԥсуа бызшәа акафедра анапхгаҩыс дҟарҵоит адоцент Кәарҷелиа Алықьса Абрам-иԥа.
Аԥсуа литература акафедра напхгаҩыс дарҭоит апоет, адоцент Гәыблиа Гьаргь Константин–иԥа. Уи нахыс аԥсуа литература акафедра анапхгаҩцәас иҟан еицырдыруа аҵарауаа: апоет, адоцент Владимир Платон-иԥа Анқәаб; адоцент Анатоли Шьыгә-иԥа Зыхәба; афилологиатә ҭҵаарадыррақәа рдоктор, иахьа аректор ихаҭыԥуаҩ Адлеиба Џьулиетта Ианкәа-иԥҳа.

Сара Қарҭтәи Аҳәынҭқарратә университет, афилологиатә факультет, Кавказтәи абызшәақәа рыҟәша салганы санааи, ауниверситет аартра иақәшәеит. Усҟан акафедра напхгара азиуан апатриот ду, аҵарауаҩ Анқәаб Владимир Платон-иԥа, убри нахыс иахьа уажәраанӡа аус зуеит абри акафедраҿы. Аԥсуа литература акафедра атрадициа дуқәа змоу, иарбан аамҭазаалак ахыԥша зныԥшуа, ҳазну аамҭазтәи агәеисыбжь зныҩуа, ҳмилаҭтә литература аҿиарамҩа – ахыҵхырҭақәа инадыркны иахьанӡа изныз амҩа иаланагалаз арҿиамҭақәа ахьырҵо, иахьҭырҵаауаа хәышҭаароуп!

Абри ахәышҭаара мыцәарц, иаҳа-иаҳа ихәыжжаӡа ҳарԥхаларц азы уи иаҵгәо ааӡатәуп, ҳара ҳхаҭа уи аныҟаҳамҵа, аӡәгьы ҳара ҳзы џьарантәи дааны иҟаиҵаӡом. Убри аганахьала ҳазхыҽхәаша ҳамоуп: иҳаҵагылеит аҿар бзиа, аҟыбаҩ злоу, аҭҵаарадырра зыԥсҭазаара азызкыр зҭаху аспирантцәа, аҵараауа қәыԥшқәа. Урҭ реиҳарак сыстудентцәа роуп, уажәы ҳаивагыланы аус еицаауеит. Сара уи даараӡа сазгәдууп.
Ҳфакультет аҿы ҳкафедра зыдҳәалоу аԥсуа секторқәас иҟоуп: «Аԥсуа бызшәеи алитературеи», «Аԥсуа бызшәа иаԥсыуам ашколқәа рзы», «Ажурналистика», «Англыз бызшәа», ааигәа иааҳартыз: «Аиҭага атеориеи культурала аимадарақәеи», «Аинформациатә хархәагақәа рредакторра».

Уаанӡа Нхыҵ Кавказтәи ҳашьцәа рлитература зеиԥшла ҳахысуазҭгьы, иахьа «Адыга литература», «Абаза литература» иаанхаз егьырҭ ажәларқәа рлитературақәа хазы иалагалоуп, арҵагатә цхыраагӡақәагьы еиқәыршәоуп.

Иара убас, мшыннырцә иҟоу ҳашьцәа, ҳџьынџьуаа рыԥсҭазаара агәцаракра, аилкаара иалҵшәахеит аԥсуа литература акафедра арҵаҩы афилологиатә ҭҵаарадыррақәа рдоктор, афольклорист, ҳџьынџьуаҩ аҟабарда ҭыԥҳа Чуреи Тыжын Али. Лара урысшәала дзыԥхьо «Литература абхазо-адыгской диаспоры», «Этнокультура абхазо-адыгской диаспоры» амаҭәарқәа ирызкны иҭлыжьит арҵагатә цхыраагӡа. Иҳәатәуп, Чуреи Тыжын Али лдоктортә диссертациа ҳауаниверситет аҿы ишылыхьчаз. Ҳкафедра дадҳәалоуп еицырдыруа аҵарауаҩ, Омар Беигәаа иҭынха аус адызуло Маҳинур Папҳа.
Ҳкафедрахьы лассы-лассы имҩахыҵуеит Аԥсны иаҭаауа ҳџьынџьуаа, ара инхо. Урҭ ҳлекциақәа ирылатәоит, астудентцәеи дареи аиԥыларақәа рзеиҿаҳкаауеит: Ҳаири Қәҭарба, Октаи Чкотуа, Атаман Кәыџба, иара убас ҳара ҳахь имҩахыҵуа аҿарацәа.
Аҿкычымазара ҳԥырхагахеит акәымзар, афольклортә практика амҩаԥгаразы астудентцәагьы ҳаргьы Ҭырқәтәылаҟа ацара азԥхьагәаҭаны иҳаман.

Иахьа 34-ҩык раҟара аҵара рҵоит ҳара ҳҿы. Ҳаԥхьаҟа даара иаҳҭахуп рхыԥхьаӡара иацларц.

Абасала акафедра аиҿкаашьа арҭбаара, хымԥада, иаанагоит уи аусура ахаҭашьагьы арҵаулара.

-Ҳара иаадыруеит арҵаҩцәа иахьауажәраанӡа гәык-ҧсыкала ишазыҟаз рнапы злаку аус. Иахьа урҭ рышьҭахь иааиуа аҿар шҧажәбо?

-Аусура рнапы алакуп аԥышәа ду змоу арҵаҩцәа, аҵарауаа. Аха рыцҳарас иҟалаз, ари ашықәс азы даара ҳгәы ҳзырхьша агәырҩақәа ҳрықәшәеит: илаамҭамкәа лыԥсҭазаара далҵит акыр шықәса «Аԥсуа литература аҭоурых» иаԥхьоз, арҵаҩ нага, афилологиатә ҭҵаарадыррақәа ркандидат, адоцент Лиудмила Арзамеҭ-иԥҳа Хьыбба. Ҳкафедра апатриарх, раԥхьаӡатәи аԥсуа профессионалтә фольклорист академик Шьота Хьыч-иԥа Салаҟаиа. Урҭ хашҭра рықәым, наӡаӡа иаанхоит ҳгәаҿы.

Иахьа акафедраҿы 4 – абиԥарак аус аус руеит. Зынӡа 19-ҩык ҳаҟоуп: Руслан Қапба еицырдыруа алитературатә критик, аҵарауаҩ; академик З.Џь.Џьапуа, апрофессор Кәаӷәаниа В.А., адоцентцәа; Габниа Ц.С., Тапаӷәуа С.А., Какоба А.П., Ашәба А.Е., Чуреи Т.Али., арҵаҩцәа еиҳабацәа; Ҳалбад В.А., Анқәаб А.В., Ахсалба Г.К., Габниа Д.Н., Сақаниа Гә.В., арҵаҩы Аршба М.В., арҵаҩцәа ҿарацәа: Гыцба Инал, Џьениа Линда, Абзагә Аҟалӷьба.

Акафедра лаборантс дыҟоуп 40 шықәса инареиҳаны Милиа Ҵнариа.

Ҳусура еиӷьхоит есааира: аҭҵаарадырраҿы ҳгәыӷрақәа здаҳҳәало ҳаҵагылт; ҳкафедра ахатәы аспирантцәа ҳауит, алитература арҵареи аҭҵаареи рзы амаҭәарқәа реицааишьа, раԥхьашьа акыр ирҵаулоуп.

Аха зегьы иреиҳау фактор дуны иԥхьаӡатәуп адунеи аҿы хәы змам – ауаҩра ҳкафедраҿы традициа хаданы иахьыҟоу. Аамысҭашәара, ауаҩра апринцип – ара зегьы ирыцкны иԥхьаӡоуп. Ара иаауеит акафедра аханатә иахагылаз ауаа дуқәа рыҟнытә, иахьагьы баагәараҵас иҳавагылоу ҳаиҳабацәа, иҳамардаз атрадициа ҳаргьы ҳацәхьаҵыр ҳҭахым.

Абиԥарала аԥышәеимадара, ҿыц абиԥарала аиҵагылара, ламысла, гәыла-ԥсыла аусеицура, аизыҟазаашьа бзиа анрыцла – абри ауп иахьа уажәраанӡагьы акафедра аазгаз, иахьа еиҵыҵыртәгьы иҟазҵаз. Аринахысгьы алҵшәа ҳаракқәа ҳазҭаша аусхкқәа рацәахап ҳәа ҳгәы иаанагоит.

-Иҭабуп…


Аџьынџьал Диана Серапион-иҧҳа 

Аџьынџьал Диана Серапион-иҧҳа Афилологиатә ҭҵаарадыррақәа ркандидат, адоцент, 1997 шықәса раахыс Аҧсуа литература акафедра напхгаҩыс дамоуп. 

Аџьынџьал Диана Серапион-иҧҳа диит 1955, иуль 3, Аҧсны, Тҟәарчал ақалақь. Ҭҟәарчалтәи 5 – тәи абжьаратә школ даналга, дҭалеит Қарҭтәи аҳәынҭқарратә университет, афилологиатә факультет Кавказтәи абызшәақәа рыҟәша. Аҵара далган данаа иақәшәеит Аҧснытәи аҳәынҭқарртаә университет аартра. Аусуара далагеит Аҧсуа литература акафедраҿы рҵаҩыс. Хара имгакәа дҭалеит аспирантура. 1991 шықәсазы Москватәи апедагогикатә университет аҿы илыхьчеит акандидаттә диссертациа «Аҧсуа хәыҷтәы литература» иазкны. Акафедраҿы дрыҧхьоит еиуеиҧшым амаҭәарқәа: «Аҧсуа литература аҭоурых», «Аҧсуа хәыҷтәы литература», «Алитература дырра алагала», «Алитература атеориа» уҳәа еиуеиҧшым амаҭәарқәа. Еиқәлыршәеит акымкәа, ҩбамкәа арҵагатә цхыраагӡақәа; иҭлыжьит амонографиа иара убас хыҧхьаӡара рацәала аҭҵаарадырратә статиақәа аҧсышәалеи урысшәалеи. 

CEVAP VER

Lütfen yorumunuzu giriniz!
Lütfen isminizi buraya giriniz