Değerli okurlarımız,
Ahmet Cevat Benk’in hazırladığı bu araştırma dosyasında; Türkiye’de yaşayan Çerkeslerin yerleşimleri, tarihçeleri, nüfusları, ekonomileri, asimilasyon karşısındaki kayıpları gibi bilgiler paylaşılıyor.
Sizler de yaşadığınız bölgelerden ya da başka illerden bu konuyla ilgili arşiv bilgilerini ulaştırarak katkıda bulunabilirsiniz.
ahmetcevatbenk@gmail.com
Tarihçe
1877-78 Osmanlı-Rus savaşından sonra Rusların Don Kazaklarını yerleştirmek amacıyla Kuban Oblastı’ndaki Çerkeslere ait arazilere el koymaya kalkışması, özellikle Krasnodar, Maykop ve Labinski bölgelerinde yaşayan Çerkesleri rahatsız etti. Kuban havzasında yaşayan 24.000 Çerkes ailesi (95.000 nüfus) Osmanlı topraklarına göç izni için başvuruda bulundu, fakat süreç içinde 86.000 kişi göçten vazgeçti. Göç etmekte kararlı olan 9.500 Çerkes ise pasaportlarını alarak gerekli hazırlıkları yaptılar.
22 Kasım 1890 tarihine kadar İstanbul’a gidebilmek için aileler birer ikişer Novorossisk Limanı’na indiler. Limandan 4 gemiye bindirilerek İstanbul’a yola çıktılar. Gemilerden biri Çanakkale’de nakil yaptıktan sonra iki gemi Adana’nın Cebelibereket sancağına, diğer iki gemi ise Antalya vilayetine yerleştirilecek yolcularıyla Akdeniz’e gönderildi.
Antalya’ya gelen iki gemi aralık ayında sorunsuz olarak Çerkes muhacirleri Antalya Limanı’na indirdi, Adana yolcularını taşıyan gemilerden ilki Mersin Limanı’na girdikten sonra iskân edilecek bölgede kolera salgını yaşandığı haberi üzerine, son gemi de göçmenleri filikalarla Taşucu’na indirdi. Bu gemide 2.335 göçmen vardı ve göçmenler yönlerini Antalya’ya çevirerek Silifke’ye doğru yöneldiler. Böylece Antalya’da 5.000’i biraz geçen göçmen sayısı oluştu. Antalya’da, bugünkü Şarampol mevkiindeki iki hana yerleştirildiler. İki hanın yeterli gelmemesi üzerine Hilal-i Amber’den çadırlar getirilip kuruldu.
Bu bölgede biriken Çerkes muhacirlerin bir bölümü, Antalya’nın Serik ilçesi sınırlarındaki Boğazak bölgesine yerleştirildi. Diğer gruplar ise sırayla; Antalya ili Korkuteli ilçesi Bozova ve Yeleme köylerine, Konya ili Akşehir ilçesinin köylerine, Kadınhanı-Ilgın-Ereğli ilçesi köylerine, Aksaray ili köylerine ve Niğde ili merkez, Niğde ili Çamardı ilçesi Orhaniye Köyü’ne, Niğde ili Bor ilçesine yerleştirildiler.
Niğde iline yerleştirilen Çerkesler bir süre kent merkezinde kaldılar. Hatta Niğde merkezde, şimdiki adı Şahin Ali olan bir mahalle kurmuşlardı. Şu anda Niğde’de, Adige isimli bir sokak bulunmaktadır. Bazı Çerkesler il merkezinde kalmışsa da büyük çoğunluğu Çamardı ilçesi Orhaniye Köyü’ne devlet eliyle yapılan evlere yerleştirildiler. Köye gelen Çerkeslere Nasuh Bey adında bir Çerkes önderlik etmişti. Nasuh Bey gerek evlerin yapılıp dağıtılmasında gerekse muhacirlerin naklinde olağanüstü gayret gösterdiğinden padişah tarafından beşinci rütbeden bir kıta Mecidi nişanıyla ödüllendirilmişti.
Niğde Çerkeslerinin Niğde’ye nakline Rus sefaretinden gelen yazı üzerine H-23.02.1308 (1890) tarihinde karar verildiği, naklin 22.11.1308 (1890) yılında önce Antalya’ya, bilahare Hicri 1310 yılında Niğde merkeze, 20.08.1310 tarihinde ise Orhaniye Köyü’ne yerleştirildikleri BOA-DH.MKT.YB 2060-1 H-20.08.1310 no’lu belgeden anlaşılmaktadır.
Niğde Çerkeslerinden bazılarının Çerkezistan’dan gelirken çocuklarını getiremediği, naklin üzerinden 12 yıl geçtikten sonra Rusya devletiyle yapılan yazışmayla anne adı Bayeş, baba adı Nataşi olan ailenin Tabo adlı oğlu ve üç çocuğunun istendiği, Rusya’nın olumlu yazısıyla R.16.04.1332 tarihinde ailenin Niğde’ye getirilip iskân edildiği DH.ŞFR YB 524-64 Rumi 16.04.1332 tarihli belgeden anlaşılmaktadır.
Niğde merkeze yerleşen Çerkeslerin bir bölümü Nevşehir Osmaniye Köyü’ne, diğer bölümü Niğde Orhaniye Köyü’ne yerleştirildikten sonra kalanlar bir süre sıkıntı çekti. Bu Çerkeslerle ilgili yazışmalar yapılmış ve yedi yıl sonra iskânları gerçekleştirilmişti. Niğde merkezde yaşayan Çerkeslerden, Niğde Bor ilçesi ile Orhaniye Köyü’ne yerleştirilenler oldu.
Niğde iline Gönen-Manyas sürgünü sonucu gidenler de olmuştur. Özellikle Gönen Çınarlı Köyü’nden sürülen Çerkesler ağırlıklı olarak Niğde’ye yerleştirildiler. Sürgünden iki yıl sonra çıkan af nedeniyle büyük bölümü geri döndü ancak bölgede yaşamını yitiren ve dönemeyenler oldu. Zira sürgün döneminde yaşanan savaş nedeniyle genç ve orta yaş erkek kalmadığından, sürgüne tabi tutulanların %99’u yaşlı, çocuk ve kadınlardan oluşmaktaydı.
Coğrafya
Niğde ili, İç Anadolu Bölgesi’nin en güneyinde, Aladağlar bölgesinde (Demirkazık), İç Anadolu platolarının kesiştiği noktadadır. Orhaniye Köyü, Niğde’nin doğusunda, il merkezine 40 km; Çamardı ilçesinin ise kuzeyinde, ilçe merkezine 22 km mesafededir. Ulaşım Çamardı ilçesinden Çukurbağ, Bademdere ve Kavaktepe güzergâhından, il merkezinden Niğde-Kayseri karayolunun Ovacık mevkiinden ayrılarak Çayırlı Köyü üzerinden sağlanmaktadır.
Çamardı ilçesi Orhaniye Köyü
Dil ve kültür
Orhaniye Köyü’nde yaşayan Çerkesler, Abzehlerden oluşmaktadır. Köyde dili konuşma oranı genç yaşlara kadar inmekte, gençlerin hemen hemen tamamı Adige dilini konuşabilmektedir. Evlilikler genel olarak Çerkeslerin kendi arasında olmakla birlikte, köye yakın Çerkes köyleri olmadığından yabancı evlilikler de olmuştur.
Düğünler, köy nüfusunun azlığı nedeniyle çevre köylerdeki yerli halkla birlikte yapılmaya, bu nedenle de ulusal müzik aletleri yerine bölgeye ait yerel aletler kullanılmaya başlamıştır.
1980’li yıllarda Türkiye genelinde yaşanan kırdan kente göç furyasından Orhaniye Köyü de nasibini almış, köy ciddi ölçüde göç vermiştir. Önceleri 80 hane iken 38 haneye düşmüştür. Son dönem yaşanan pandemi nedeniyle köye yeni 5-6 ev yapılmış, ayrıca boş kalan evlere yaz aylarında sahipleri gelmeye başlamıştır.
(Kaynak: BOA –DH.MKT- YB1768-80 H-23.02.1308/////DH.ŞFR/Yb:526-1 Rumi-07.051332////DH.MKT –YB2060-1 H-20.08.1310////)
