İfade özgürlüğüne darbe
Rusya’da insan hakları kuruluşları üzerindeki baskı artıyor
Sovyetler Birliği’nin çöküşü öncesinde, Nobel Barış Ödülü sahibi Andrey Saharov tarafından “SSCB döneminde işlenmiş insan hakları ihlallerini ortaya çıkarmak” amacıyla 28 Ocak 1989 tarihinde kurulan Memorial, son yıllarda Putin yönetiminin ihlallerine yönelik eleştirileri dolayısıyla hedefteydi.
Rusya Yüksek Mahkemesi, 28 Aralık 2021 tarihinde ülkedeki en eski insan hakları kuruluşu Memorial’ın kapatılmasına karar verdi.
Kapatma kararının gerekçesi, Memorial’in web sitesinde ve basılı materyallerinde kendisini “yabancı ajan” olarak nitelemeyi reddetmesi…
Moskova’daki mahkemeye İspanya, Estonya, Litvanya, Finlandiya, İsveç, Danimarka, ABD ve Almanya’dan diplomatlar da katıldı.
Kararın açıklanmasının ardından adliye önünde toplanan kalabalık, “Utanç” diye sloganlar attı.
Memorial İnsan Hakları Merkezi; siyasi mahkûmlar, göçmenler ve diğer azınlıklar adına kampanya yürütüyor, Çeçenya da dahil olmak üzere Kuzey Kafkasya’daki hak ihlallerine odaklanıyordu.
“İktidarı vuracak korkunç bir hata”
Sovyetler Birliği dönemi muhaliflerinden ve örgütün kurucu üyelerinden Vyaçeslav Igrunov, kapatma kararını “Memorial’ı kapatmak bir suç işlemekten de beter. Bu, sonunda iktidarı vuracak korkunç bir hata” sözleriyle yorumladı.
Memorial Yönetim Kurulu Üyesi Oleg Orlov, yaptığı açıklamada şunları söyledi: “Memorial, kendi ideolojisi olan, özel bir kurum. İlgili insan hakları faaliyetlerini tarihsel çalışmalarla ve Rusya’nın 20. yüzyıldaki tarihsel yolunu kavramakla birleştiriyoruz. Görünüşe göre böyle bir birlik Rusya yönetiminde birini memnun etmiyor.”
Memorial’ın yöneticilerinden Jan Raçinski, mahkeme kararını Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne (AİHM) taşıyacaklarını söyledi.
Uluslararası tepki
Mahkemenin kararı ABD, Almanya, Fransa ve Avrupa Birliği’nin itirazlarını dile getirmesiyle uluslararası bir tepkiye yol açtı.
İnsan Hakları İzleme Örgütü Direktörü Kenneth Roth, Memorial’ın kapatılması kararına ilişkin yaptığı değerlendirmede, “Memorial’ın sağladıklarının dürüst ve tarafsız bir şekilde muhasebeleştirilmesi konusunda Rus hükümetinin korkularına işaret ediyor” dedi.
İngiltere Dışişleri Bakanı Liz Truss, Memorial’ın zorla kapatılmasından “derin endişe duyduğunu” belirtirken, kararı “Rusya’daki ifade özgürlüğüne yapılan ürpertici darbe” olarak nitelendirdi.
Para cezası da verildi
Mahkeme ayrıca kendini “yabancı ajan” olarak nitelemediği için Memorial’a 54 bin Euro para cezası verilmesine de hükmetti.
Yabancı ajan yasası
Medyada ve kamuoyunda “yabancı ajan yasası” olarak bilinen yasanın açık adı “Yabancı Ajan İşlevi İcra Eden Kâr Amacı Gütmeyen Kuruluşların Faaliyetlerinin Düzenlenmesine İlişkin Rusya Federasyonu Mevzuatında Değişiklik Yapılmasına Dair Yasa.” Yasaya göre, yurtdışından bağış alan ve “siyasal etkinlik” gösteren “kâr amacı gütmeyen kuruluşlar”ın kendilerini “yabancı ajan” olarak deklare etmeleri gerekiyor.
Yasa, 2012’de Vladimir Putin tarafından imzalanarak yürürlüğe girmişti. Ancak etkin olarak uygulanmaya 2013’te Putin’in “iç işlerimize her türlü dolaylı ya da dolaysız karışılması, Rusya’ya, müttefiklerimize ve ortaklarımıza yönelik hangi biçimde olursa olsun baskı uygulanması kabul edilemez” şeklindeki demecinden sonra sıkıca uygulanmaya başladı.
Sivil toplum kuruluşları bu şekilde kaydedildikten sonra ek denetimlere tabi oluyor ve resmi yazışmalarına kuruluşun “yabancı ajan” olduğuna dair bir ibare eklemeye mecbur tutuluyorlar. Bu ibare, Rusça sözlük anlamında “yabancı temsilci” demeye gelse de, gündelik dilde Türkçede de olduğu gibi düpedüz “casus” olarak anlaşılıyor.
