Адыгэ щIыналъэр хъыбарыжьхэмкIэ, уэрэдыжьхэмкIэ икъукIэ къулейщ. Сыт хуэдэ адыги еупщIи, абы пагагъ хэлъу къыбжиIэнущ Хьэбэз районым щыIэ чэщанэм и хъыбар дахэр.
«Чэщанэ-быдапIэм нартхэм я тхьэIухуд Iэдииху зи щхьэгъусэ Псэбыдэ щыпсэут. ЦIыхум и нэхэр зыпэмылъэщ жэщ нэхъ кIыфI дыдэми, уи хъуреягъкIэ псори кIуэду дунейр щынэхъ зэхэуфами, нэхур къызыпыщэщ и Iэ хужьитIыр чэщанэ щхьэгъубжэм Iэдииху къыдишиикIти и щхьэгъусэм гъуэгур къыхуигъэунэхут. Жэщ кIыфIыжьыр мазэгъуэ нэхум зэщIищтэ хуэдэт, дунейр зэхэуфами, дыгъэр къебэкI къыпфIэщIт…» – апхуэдэу хъыбарым къеIуатэ…
1960 гъэхэм Хьэбэз районым хабзэ яхуэхъуауэ Хэку зауэшхуэм къыщалъэща ТекIуэныгъэм и Махуэр Iэдииху чэщанэм и лъабжьэм ягъэлъапIэт. Апхуэдэ зы махуэщIхэм языхэзым япэу зыкъигъэлъэгъуауэ щытащ уэрэдымрэ къафэмрэкIэ ансамблым. Iэдииху чэщанэмрэ нартхэм я бзылъхугъэ тхьэIухудымрэ лъэпкъымкIэ яIэ мыхьэнэшхуэр къыхалъытэкIэрэ, ансамблым и фIэщыгъэцIэу аращ къыхихари.
Уэрэдымрэ къафэмрэкIэ «Iэдииху» ансамблыр яухуауэ щытащ 1960 гъэм Хьэбэз районым дэт щэнхабзэмкIэ Унэм деж. Илъэситху дэкIри, 1965 гъэм, «ЦIыхубэ» фIэщыгъэцIэ лъапIэри къыхуагъэфэщащ.
Ансамблым уэрэд, къафэ зэмылIэужьыгъуэхэр зэригъэзащIэм, гупым хэт цIыху зэчиифIэхэм я фIыщIэкIэ «Iэдииху»-р Къэрэшей-Черкесым и мызакъуэу нэгъуэщI хэгъуэгухэми цIэрыIуэ щохъу. Гупыр мызэ-мытIэу Дунейпсо, Лъэпкъпсо, Союзпсо фестивалхэм, зэхьэзэхуэхэм я лауреат хъуауэ щытащ.
Апхуэдэу, 1973 гъэм ансамблым къилъэщауэ щытащ Польшэм щекIуэкIа IуэрыIуатэ Дунейпсо Фестивалым и нагъыщэ нэхъ лъагэхэр: «Золотой лист» (Закопане къалэ); «Золотое сердце» (Татры къалэ).
Ансамблым и лъэщагъыр къегъэлъагъуэ 1998 гъэм «Iэдииху» гупыр Бельгием, Голландием щекIуэкIа IуэрыIуатэ Дунейпсо Фестивалым и Лауреат зэрыхъуари. ИкIи Бельгием и пащтыхь гуащэ Паулэ къыбгъэдэкIыу Къэрэшей-Черкесым и Iэтащхьэм фIыщIэ тхыгъэ къыIэрыхьауэ щытащ. Абы мыпхуэдэу щытхат: «Ансамблым ди Фестивалыр икъукIэ игъэдэхащ».
Мы гуп гъэщIэгъуэным и тхыдэм епхащ КъЧР-м щыщу щэнхабзэмрэ гъуазджэмрэ хуэлэжьа цIыху хьэлэмэтхэм я гъащIэр. Апхуэдэщ УФ-м и Къэрал саугъэтым и Лауреат, УФ-м щэнхабзэмрэ гъуазджэхэмрэкIэ Щыхь зиIэ и ухуакIуэ, СССР-м и композиторхэм я Союзым хэт Даур Аслъэн, РСФСР-м щэнхабзэмкIэ ЩIыхь зиIэ и лэжьакIуэ, «Знак Почета» орденым и кавалер, композитор Сидакъ СулътIан, Урысейм и тхакIуэхэм я Союзым хэт, адыгэ IуэрыIуатэм хуэлэжьа, КъЧР-м щэнхабзэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ Шэрджэс Алий, ЦIыхубэ творчествэмкIэ Союзпсо Фестивалым и Лауреат, КъЧР-м щэнхабзэмкIэ ЩIыхь зиIэ и лэжьакIуэ, композитор Тэмазэ Лидэ…
Нэхъыжьхэм «Iэдииху» ансамблым и фIэщыгъэцIэр къыщраIуэкIэ, Iэмал имыIэу, абы къыдэкIуэу къыхагъэщ КIэмрыгу Абчар и цIэри. ЗэрыцIыкIу лъандэрэ Абчар макъамэм, артистизмым хуэгъэщIауэ къэдэкIуэтейт. Илъэси 6 щыхъуам къафэт, уэрэд жиIэт, курыт еджапIэм щрагъэкIуэкI творческэ зэпеуэхэм хэтт. Ауэ адэ-анэм, нэгъуэщI бгырыс лъэпкъхэм къахэкIахэм яхуэдэуи, пхъум и творческэ ехъулIэны-гъэхэр яфIэфIыщэтэкъым, сэбэп япылъу къалъытэтэкъым.
Арами,1962 гъэм псым жапIэ зэригъуэтым хуэдэу, пщащэ зэчиифIэм и гъащIэ гъуэгум хуэзышэ лъагъуэ цIыкIуми кIуапIэ къигъуэтащ. Ди хэгъуэгум къеблэгъат пасэрей уэрэдыжьхэмрэ хъыбархэмрэ зэхуэзыхьэсыж Ленинград къалэм щыщ этнографическэ гуп. Абыхэм пщащэм и макъ дахэр хуабжьу ягу ирихьат, икIи ар лъагапIэ инхэм нэсынкIэ Iэмал псори зэриIэр къыжраIащ. Абыхэм я псалъэ гуапэхэм Абчар фIэщхъуныгъэ къыхалъхьащ творческэ лъагъуэм техьэмэ, ехъулIэныгъэ зэригъуэтынур. Абы къыхэкIыу, Къэрэшей-Черкесым и «Эльбрус» Къэрал ансамблым яхохьэ. Абы пщащэр ирагъэблэгъауэ гупщысэм хэтт. ИкIи мазищ дэкIри, Абчар ансамблым и уэрэджыIэ пашэ мэхъу.
ЖыIэпхъэщи, КIэмрыгу Абчар адыгэ уэрэдыжьхэм къинэмыщIауэ, Совет Союзым щыпсэу лъэпкъ зэхуэмыдэхэм я уэрэдхэри жиIэт.
Абчарщ япэу жызыIар нобэкIэ цIэрыIуэ хъуа «Хьэжым сырат» цIыхубэ гъыбзэр. Уэрэдыр апхуэдизу гуузу пщащэм жиIэти, залым щIэсхэм я нэпсхэр къафIекIуэт.
РСФСР-м и ЦIыхубэ артист, композитор, иджырей адыгэ макъамэ гъуазджэм и къызэгъэпэщакIуэхэм ящыщ Тхьэбысым Умар мы гъыбзэр Абчар жиIэу Мейкъуапэ щекIуэкIа Фестивалым щызэхихауэ щытащ. Ар сценэм дэкIри, мыпхуэдэу жиIащ: «Абчар уэ уэрэдбзущ, адыгэ уэрэдбзущ. Шэч къытесхьэкъым, нобэ зэхэтха уи макъ дахэр дыпсэуху ди гум зэримыхужынум!»
Шэрджэс Алийрэ Сидакъ СулътIанрэ зэщIыгъуу зэлэжьа, КIэмрыгу Абчар и макъ дахэмкIэ жиIа цIыхубэ уэрэдыжьхэр нобэ Къэрэшей-Черкес радиом и Дыщэ Фонду къалъытэ.
И макъ гъэщIэгъуэныщэм къинэмыщIауэ, Абчар фIагъ хэлъахэм языхэзщ абы иIа Iэпкълъэпкъ зэхэлъыкIэ дахэри. Ар адыгэ пщащэм и теплъэ, щытыкIэ нэхъусам и щапхъэу къалъытэт. «Iэдииху» ансамблым хэт пщащэхэм папщIэ сценэм къызэрихьэн фащэ щыхуадкIэ меркэ зытрахыр Абчарт.
Къыхэгъэщыпхъэщи, Абчар и Iэпкълъэпкъ зэхэлъыкIэращ зытращIыкIар Хьэбэз къуажэм щылэжьа «Iэдииху» рестораным и гупэм къыхэIущIыкIауэ щыта нарт гуащэр. Ноби, апхуэдиз зэман текIами, рестораным уекIуалIэу панном ущеплъкIэ, бзылъхугъэ тхьэIухудым и теплъэр умыгъэщIагъуэ хъукъым. Къэзы-цIыхуу щытахэм ягу къагъэкIыж блэкIа зэманыр, пщащэм и макъ удэзыхьэхыр. Абчар и макъым узэрыдихьэхым къыхэкIыу, ар ирагъащхьт пасэрей Элладэм щыIа сырынэхэм…
Элладэр ди тхыгъэм къыщыхэщакIэ, ди тхыгъэр зытедухуа бзылъхугъэм езым иIуэтэжа хъыбарри дигу къэдгъэкIыжынщ.
«Зэгуэрым «Iэдииху» ансамблым дыхэту Спартэ дыкIуат концерт щыттыну. Абдеж щыпсэухэр, зэрытщIэщи, эллинхэм къащIэхъуахэращ. Адыгэ къафэхэр, уэрэдыжьхэр утыку итхьащ. Апхуэдэу, ди зыкъэгъэлъэгъуэныгъэр дымыух щIыкIэ залым къеблэгъахэм языхэзым тхылъымпIэ кIапэ сценэмкIэ къригъэкIуащ. Абы мыпхуэдэу щытхат: «ФикI утыкум, е къыдгурыIуэ бзэкIэ уэрэд жыфIэ». Псоми ар дгъэщIэгъуащ, ди нэхъыщхьэхэри Iэнкун хъуащ…
Апхуэдэу щыхъум сценэм сихьэри, апщыгъуэм цIэрыIуэу щыта «В окрестностях Афин» кинофильмым хэта уэрэдыр алыджыбзэкIэ жысIащ.
Залыр щэхубзу къызэдэIуащ, иужькIэ Iэгуауэ макъ ин яIэту къэтэджащ. Зы жьыщхьэмахуэ къызбгъэдыхьэри жиIащ: «Сипхъу, иджыри зэ жыпIэкъэ уэрэдыр». Дадэм и лъэIур згъэзэщIащ. Ар къызэдэIут, и нэпсыр илъэщIурэ…», – жиIэжат езы Абчар. 
КIэмрыгу Абчар уэрэд жыIэным и мызакъуэу, балалайкэ еуэнми, къэфэнми хуэгъэщIат. Сыт имыщIэми, абы арэзы утемыхъуэнкIэ Iэмал иIэтэкъым.
1973 гъэм «Iэдииху» ансамблыр Польшэм щекIуэкIа Дунейпсо IуэрыIуатэ фестивалым щыхэтам, Абчар лIыкIуэхэм я «визитнэ карточкэу» щытащ жытIэмэ дыщыуэнукъым. ЗэкIужт, лантIэт. Адыгэ «Къафэ»-р сценэм къыщищIкIэ, псым тес къыум хуэдэу ест. Абчар и гукъэкIыжхэм иджыри зэ захуэдгъэзэнщ:
«ИкъукIэ гуапэу драгъэблэгъат. ПIалъэ гуэр дэкIри, сценэм сихьэху, залым щIэсхэр къэтэдж хъуащ. Ахэр Iэгу еуэт «Прима! Прима!» жаIэурэ гуэут. Сэ сыщIалэт, а псалъэм къикIыр къызгурыIуэтэкъыми, цIэлей къысфIаща си гугъэу сыгъыным сынэст. Ауэ иужькIэ а псалъэм къикIыр къызгурагъаIуэри, сыгуфIэжащ», – игу къигъэкIыжт дыхьэшхыурэ бзылъхугъэм.
Апщыгъуэм залым щIэса, мелуаным зэрынэхьэс поляк аудиториер дахьэхыпауэ щытащ КIэмрыгу Абчар-рэ Тэмазэ Лидэрэ я макъхэм. Iэгуауэ макъым псори зэтричт, ахэр мызэ-мытIэу лъэIукIэ сценэм кърагъэхьэжт. А фестивалым нэужь «Iэдииху» ансамблри абы хэтхэри цIэрыIуэу я Хэкужь къеблэгъэжащ. Гупым занщIу «Интервидение»-м закъыпищIащ. Грамзапись езыгъэкIуэкI «Мелодия» Союзпсо фирмэм къыдигъэкIащ Абчаррэ Лидэрэ я уэрэдхэр, Сидакъ СулътIан и адыгэ макъамэхэр, «Свадебная сюита»-р зытет диск-гигантыр.
Абы лъандэрэ ансамблыр хэт зэпытт Урысейми, Къэрэшей-Черкес-ми, Ищхъэрэ Кавказми щекIуэкI щэн-хабзэ, гъуазджэ Iуэхугъуэхэм. Гупыр дэнэ щымыIами, залым къеблэгъа цIыхухэр дамыхьэхауэ къагъэзэжтэкъым. ДауикI, абы и фIыщIэшхуэ хэлът Абчари.
Илъэсхэр кIуащ… Абчар унагъуэ ихьащ. И щхьэгъусэ хъуа КIыщмахуэ Чэрим и цIэр ящIэт «Iэдииху» ансамблыр зыфIэфI дэтхэнэми. Чэрими ансамблым и уэрэджыIэ пашэт. Абы и макъ дахэмкIэ урысыбзэкIэ, абазэбзэкIэ, адыгэбзэкIэ, къэрэшеибзэкIэ, нэгъуеибзэкIэ уэрэдхэр жиIэт.
УнагъуэщIэр «Iэдииху» ансамблым иужькIэ къыхэкIыжащ. КIыщ-махуэхэ зэрыпсэун Iуэхугъуэу къыхахащ повар, кулинар-кондитер IэщIагъэхэр. ПIалъэ дэкIри, абыхэм езым я кафе «Амра» къызэIуахащ. ЖыIэпхъэщи, зэщхьэгъусэхэм ирагъэжьа Iуэхур ехъулIэныгъэ иIэу къыщIэкIащ. ШхапIэр щIэх цIэрыIуэ хъуащ, яупщэфI шхын IэфIым и фIыщIэкIэ.
Абчар сценэр IэщIыб ищIу Iуэху-гъуэщIэм зыщIритам ущыщIэупщIэкIэ гуфIэу жэуап къитыжт: «ЦIыхухэр я ныбэ изу, яфIэIэфIу бгъэшхэнри гъуазджэм щыщ Iыхьэщ. Абыхэм шхын къытебгъэувам папщIэ фIыщIэ псалъэхэр къыщыбжаIэжкIэ, ар зи мыуасэ щыIэкъым…»
Ауэ щэнхабзэр лъым хэт хъуамэ, абы уи гъащIэ псом уиутIыпщкъым. Абы и щыхьэтщ 1990 гъэм фокIадэм (сентябрым) и 14-м Хьэбэз къуажэм и илъэси 160-р щагъэлъэпIам къекIуэкIа Iуэхугъуэ дахэр. Хьэбэз РДК-м махуэщI концертышхуэ щрагъэкIуэкIащ. Сценэм итар «Iэдииху» цIыхубэ ансамблым 1965 гъэм хэта гупращ! Абыхэм «Къафэ» адыгэ цIыхубэ къафэжьыр утыку кърахьащ икIи къэфакIуэ пашэхэм я цIэхэр къыщыхагъэщым жаIащ: «Ансамблым и солистхэр КIэмрыгу Абчаррэ Туаршы Назиррэщ!»
Абчар сценэм къыу есу, пагагъ дахэ хэлъу къихьа нэужь, залым щIэсахэм Iэгуауэ макъ ин яIэтащ. Куэдым я нэпсыр къекIуащ – фIыуэ ялъэгъуа Абчар аргуэру сценэм итщ. Езы Абчари нэпсым зэщIищтат. И нэкIуитIым къыфIежэхт хуэмыубыдыу. Арами, гуфIэт икIи и гъащIэм къызэрымыфауэ и псэр хэлъу къафэр къищIт. Хэт ищIэрэ, ар а дакъикъэхэм зэгупщысар, игу къэкIыжар?..
«Гъуазджэм и Iэпэгъухэр, цIыху зэчиифIэхэр гъуэгущхьэм щыбгъуэтынукъым. Апхуэдэр къэунэхуамэ, ар бгъэфIэн, пхъумэн хуейщ», – жиIауэ щытащ Абчар.
Илъэс 15 хъуащ Абчар дунейм зэрехыжрэ… Ауэ, зэчийр къызэбэкIыу дунейм тета КIэмрыгу Абчар адыгэ лъэпкъым, Хьэбэз районым, Къэрэшей-Черкесым я щэнхабзэм хуищIа хэлъхьэныгъэ иныр цIыху-бэм игъащIэкIи щыгъупщэнукъым.
Щтым Джамилэ,
уэрэдымрэ къафэмрэкIэ «Iэдииху»
цIыхубэ ансамблым и режиссёр
