Aydın – Türkiye Çerkesleri – 22. Bölüm

0
1012

Değerli okurlarımız, 

Ahmet Cevat Benk’in hazırladığı bu araştırma dosyasında; Türkiye’de yaşayan Çerkeslerin yerleşimleri, tarihçeleri, nüfusları, ekonomileri, asimilasyon karşısındaki kayıpları gibi bilgiler paylaşılıyor. 

Sizler de yaşadığınız bölgelerden ya da başka illerden bu konuyla ilgili arşiv bilgilerini ulaştırarak katkıda bulunabilirsiniz. 

ahmetcevatbenk@gmail.com


Tarihçe 

Aydın ili Osmanlı döneminde önemli sancaklardan bir tanesiydi. Bu nedenle büyük Çerkes sürgününde Aydın ili de büyük ölçüde Çerkes göçü alan Osmanlı sancaklarından biri oldu. Sürgün döneminde Osmanlı yönetim merkezi tarafından Aydın Sancağı’na gönderilen Çerkes muhacirlerin bir bölümü o dönemde bu sancağa bağlı olan, Cumhuriyet döneminde idari yapısı değişip yeni il olan bölgelere sevk edilirken, büyük bölümü halen Aydın iline bağlı olan bölgelerde iskân edilmişlerdir.  

Aydın’a sevk edilip iskân edilen Çerkes muhacirlerinden bir bölümünün Abzeh-Rus çatışmaları sırasında Osmanlı’ya gelen Çerkeslerden olduğu (Bknz: BOA: H.04.05.1277 tarih YB:436-81 /H.04.06.1277 YB443-11), diğer bir bölümünün savaşın Batı Adıgey ve kıyı boyuna yayıldığı ve şiddetlendiği dönemde olduğu (Bknz: BOA: H-07.06.1281 tarih YB:815-7), son kafilelerin ise Osmanlı’nın Balkanlar’da yenilmesinden sonra, daha önce Osmanlı tarafından Balkanlar’a yerleştirilen Çerkeslerden olduğu anlaşılmaktadır (Bknz: BOA: H-17-10-1295 tarihli yazı). 

Ayrıca Aydın’a önceden planlanmayan Çerkes muhacirler de yerleştirilmiştir. BOA, şimdiki Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi’nde mevcut, Hicri 12-05-1296 tarihli yazıda belirtildiği üzere; daha önce Trablusşam’da ikamet ettirildikleri halde kaçak olarak İzmir limanına getirilen muhacirlerin ne yapılacağı konusunu, yerel yöneticilerin Babıâli’ye sormaları üzerine verilen cevapta Aydın iline iskân için yönlendirildikleri anlaşılmaktadır. Ayrıca küçük bir grubun da 1878’deki (93 Harbi) Osmanlı-Çarlık Rusya savaşı sırasında Aydın Kuşadası bölgesine geldikleri, bugünkü Davutlar beldesi adıyla bilinen bölgeye yerleşip liderleri Davut Bey adıyla Davutlar Köyü’nü kurdukları, yüzyılın başında yaygınlaşan sıtma hastalığı nedeni ile köyde kitlesel ölümlerin yaşandığı, bu nedenle köyün bir kısmının Söke ilçesi Savuran Köyü’ne, başka bir kısmının yine Kuşadası’na bağlı yeni köye yerleştikleri, Aydın salnamelerinde anlatılmaktadır. 

Mahallinde yaptığımız araştırmada bölgede 3-5 haneyi geçmeyen bir Çerkes nüfusu kaldığı, sorulduğunda kendilerini Çerkes olarak ifade ettikleri ancak dil ve kültürlerini yitirdikleri görülmüştür. Görüşme yaptığımız kişilerden sadece biri Çerkeslerin Bjeduğ, diğerlerinin ise Abzeh boyundan olduğunu belirtmiştir. Diğer görüşmeciler ise Çerkeslerin hangi boyundan olduklarını ifade edememişlerdir.  

Aydın bölgesine yerleştirilen Çerkeslerin tamamının Batı Adıgey Adigelerinden olduğu anlaşılmıştır. Ağırlıklı nüfus Abzeh ve çok az sayıda da Bjeduğ bulunmaktadır.  

Aydın bölgesindeki Çerkes köylerinin %90’ı hızlı kentleşme sonucunda kent merkezlerinin içinde kalmıştır. Bugünlerde Kuyucak ilçe merkezinde kalan Fethiye köyü yaklaşık 1.200 nüfuslu iken başka mahallelerle birleştirilerek Pamukören adını almıştır. Pamukören Köyü, Kuyucak ilçe merkezinde kalmıştır. Kuyucak ilçesi çok fazla göç aldığından hızlı büyümüştür. İlçe kurucu halk yoğunluğu Çerkesler olduğu için genel olarak belediye başkanlığını kazanmışlar. Bu dönemdeki belediye başkanı da bir Çerkestir.  

Yine bugünlerde Aydın kent merkezinde kalan Şevketiye ve Çeştepe köylerinin de tamamı Çerkeslerden kurulmuştur.  

Aydın bölgesindeki hızlı kentleşme birçok Çerkes köyünü yuttuğu gibi Kuyucak ilçesine bağlı Azizabat (Darıtepe) Köyü’nü de bitirmiştir. Bu köyde Çerkes nüfusu kalmamıştır. 


Sözlü tarih araştırma bölümü

Nazilli

Hamidiye Köyü’nde görüştüğümüz 1927 doğumlu Tsey Mustafa Arslan (Kâmil), sözlü anlatımında kendisinin bu köyde doğduğunu, babasının ise Balkanlar’dan buraya geldiğini, geldikleri yeri tam olarak bilmediğini ancak babasının anlatımlarından babasının yaşadığı yerin çok soğuk olduğu, çok kar yağdığı, ısınmakta zorlandıkları, komşularının Arnavutlar olduğu anlaşılmaktadır. 

Bozdoğan ilçesine bağlı köy 

Osmaniye (Çerkesköy)

Yeni Pazar ilçesine bağlı köy  

Direcik

Kuşadası ilçesine bağlı köyler  

  1. Yeniköy
  2. Davutköy

Kuyucak ilçesine bağlı köyler 

  1. Merkez
  2. Pamukören (Fethiye)
  3. Azizabat (Darıtepe)

Sultanhisarı ilçesine bağlı köy  

Salavatlı

Nazilli ilçesine bağlı köy  

Hamidiye

Düğünlerde genel olarak yerel usul ve esasları uygulanıyor. İstisnai olarak bazı düğünlerde kısa süreli de olsa Çerkes enstrümanlarıyla düğünler yapılmaktadır. 

Dil ve kültür 

Pamukören ve Şevketiye köylerinde 60 yaş üzeri bireyler genel olarak Çerkes dil ve Xabze’sini, diğer köylerde ise çok yaşlı kişiler Adige dilini bilirler. Bunların sayısı birkaç kişiyi geçmez. Yabancı evlilik oranları %50’nin üzerindedir. 

Hamidiye Köyü sülale listesi 

Abide, Gış, Melbox, Tlışe, Hapapxı, Tsey, Apiş, Neguş, Xuane, Woceku, Natko 

Şevketiye Köyü sülale listesi 

Tığuj, Apiş, Blanegabz, Gış, Tsey, Dzıbe, Hapae 

  

Çeştepe; tamamı Şapsığ olup sülale isimlerini beyan eden olmamıştır. 

Hamidiye Köyü’nde görüştüğüm Tsey Mustafa Arslan (Köyde Kâmil olarak biliniyor), 97 yaşında.

Sözlü tarih araştırma bölümü

Afyon-Dinar

Yapılan sohbetler sırasında, bazı yöre Çerkeslerinin Afyon Dinar ilçesi Yapağılı ve Gençali köylerindeki Çerkesler ile sıkı ilişkileri olduğu, sıklıkla karşılıklı ziyaretlerin yapıldığı söylenmiştir. Benzeri ilişkilerin aynı il içinde başka Çerkes köyleri arasında olmadığı görülmüştür. 

Bu bilgiler ışığında; Gençali ve Yapağılı köylerinin de Balkanlar’dan birlikte gelmesi, oradan gelen bir yakınlaşmanın oluşu, sıkı ilişkilerin ve ziyaret alışkanlıkların sebebidir. 

Aydın merkeze bağlı Çerkes köyleri 

  1. Şevketiye
  2. Çeştepe
  3. Sınırtepe

 

Söke ilçesine bağlı köyler 

  1. Sökekemeri
  2. Savucak
  3. Söke merkez
Şevketiye
Yeniköy
Hamidiye

CEVAP VER

Lütfen yorumunuzu giriniz!
Lütfen isminizi buraya giriniz