Doğu takvimine göre 2023 senesi, tavşan yılıdır ve Adigey’de de “Tavşan Yılı” kutlanacak. Yıllar önce ünlü kuyumcu Asya Yeftıh ve gazeteci Svetlana Tlekhas, Nart Destanı’ndaki efsane ve kahramanlardan yola çıkarak kendi 12 yıllık takvimlerini oluşturmuşlardı. Ayrıca Yeftıh, her yılın sembolünü metal objelere dönüştürmüştü. Yeftıh ve Tlekhas’a göre tavşan, öncelikle hepimizin iyi bir dostu, sayısız peri masalının kahramanıdır. İkincisi, Adigey’de tavşanlar özel bir nedenle onurlandırılır. Bunun nedenini, Asya Yeftıh’ın hikâye anlatıcısı olan büyükannesi Kadirkhan’ın uzun zaman önce çok sevdiği torununa anlattığı bir öyküyü yazan Svetlana Tlekhas’ın yazdıklarından öğreneceksiniz. Asya’ya göre bu hikâye en uzun ve en ilginç olanlardandır, Nart Destanı’nın canlı bir tasviridir ve etnografik ayrıntılar içermektedir.
Adigey’e giden herkes, bir zamanlar burada iyi ve güçlü devlerin yaşadığını ve yispi (cüce) denilen, zaman zaman tavşanlara binen ve devlerle ve hatta Nart tanrılarıyla dalga geçen minik insanlardan oluşan bir kabileyle bir arada yaşamak zorunda kaldıklarını duymuştur.
Neden bu garip taşıtı (tavşan) seçtiklerini ve bu yerlerin “Altın Ülke” olarak adlandırıldığı eski zamanlarda neler yaptıklarını biliyor musunuz?
Bilmiyor musunuz? O zaman dinleyin…
Devler, geçimlerini sağladıkları özgür dağ vadilerinde yaşıyordu. Sarp tepelerin yamaçlarında bol miktarda yabani elma ağaçları, armutlar, kızılcıklar yetişiyordu ve çok yükseklerdeki dağ meralarında çok sayıda sürü otlatıyorlardı. Yani “Altın Ülke”de hayat sakin ve düzenliydi. Kıskanç insanlar ortaya çıkarsa, devler davetsiz misafirleri yoğun bir şekilde geri püskürtür ve yine uzun bir süre boyunca her şey sakinleşirdi.
Bir sıkıntı vardı: Yispi adı verilen minik insanlardan oluşan bir kabile… Devlerin ülkesinde bu can sıkıcı ve huzursuz sakinlerin nerede ve nasıl ortaya çıktıkları, muhtemelen yalnızca yüce Nart tanrısı Tha tarafından biliniyordu; ancak o sessiz kaldı. Büyük olasılıkla “demografik hesaplamalarında” bir şeyler ters gitmişti, ama hatalarını kim kabul edecek, hele ki Tanrı ise…
“Adigey’e giden herkes, bir zamanlar burada iyi ve güçlü devlerin yaşadığını ve yispi (cüce) denilen, zaman zaman tavşanlara binen ve devlerle ve hatta Nart tanrılarıyla dalga geçen minik insanlardan oluşan bir kabileyle bir arada yaşamak zorunda kaldıklarını duymuştur”
Yispiler, katiyen çalışmak istemiyordu. Ve her şeye sahip olduklarını düşünüyorlardı. Üstelik onların tarafından bakarsanız, her şey devlerle birlikte ortaya çıkmış gibi görünüyordu: Masalarda peynir, kek ve süt, ocakta mis kokulu et kavurma, güzel evler… Devlerin kızlarının kolyeleri ve küpeleri bile gökyüzünden yuvarlanıyormuş gibiydi.
Yispiler öyle düşünüyorlardı. Refah içinde yaşamak için birinin çok çalışması ve ondan önce sığır otlatmayı, ekmek pişirmeyi, orak veya kılıç imal etmeyi öğrenmesi gerektiğini gerçekten bilmiyorlardı.
Ve yispiler tembel oldukları için hırsızlık bile yapmadılar, sadece tilki gibi kurnazlık yaparak yaşadılar.
Devler iyi insanlardı ve tanrılar minik insanlarla yaşamaları gerektiğine karar verdiğinden, yaptıkları hileler için yispilere kızmadılar. Hatta bu haydutlar tarafından bir kez daha nasıl kandırıldıklarına güldüler.
Shkhale’nin değirmencisi, gelirinin yüzde 10’unu düzenli olarak yispilere veriyordu. Bunun nedeni, bir sürü fareyi onun değirmenine doğru sürükleyen iki cücenin ortaya çıkmasıydı.
“Değirmeninizin yakınında kaç tane fare yakaladığımıza bir bak. Evet, biz olmasaydık, tüm tahılınız bu yaratıklar tarafından uzun zaman önce kemirilmiş olurdu” demişti cücelerden biri.
İkinci cüce ise, “Artık fareler sadece bizden korkuyor. Biz olmadan hiçbir yere varamazsınız. Öğüttüğünüzden ondalık öderseniz, değirmeninizi farelerden koruyacağız” demişti.
Farelere karşı halihazırda görev yapan üç kedisi olan Shkhale’nin değirmencisi, sıkıntıyla omuzlarını silkti.
İşbirliği yapmayı reddederse, kedileri bahçeden çıkaracak ve fareleri özel olarak yakalayıp değirmene bırakacaklardı. Ah şu küçük adamlar, çok haylazlardı! Ve değirmenci ödemeye başladı.
Başka bir zaman, yispiler köye doğru koştular ve devler arasında dağıtmaları için sırlarını onlara emanet eden eski büyücü Naguchitsa’nın tüm hastalıklara çare olduğunu anlattığı mucizevi çareden bahsettiler. Yispiler, süt veya peynir karşılığında saf devlere bir torba kuru ot verdi ve şifalı içeceği yalnızca dolunay olduğunda demleyip içmelerini emretti.
Çobanlardan biri, kurutulmuş otlardan sinirotu, kantaron ve alıç çiçeklerini tanıyana kadar saf devleri yispiler uzun süre kandırdılar. Otların yararlı olduğu şüphesizdi, ancak onlardan tüm hastalıklardan kurtulmayı beklemek boşunaydı. Genel olarak devler saflıklarına güldüler ve bu yaramazlıkları için yispileri affettiler.
Görünüşe göre barışçıl bir şekilde böylece yaşadılar, devler çalıştı ve yispiler dilendi, efendilerine şantaj yaptı.
Ancak yispiler köyün eteklerindeki oyuklarda ve sığınaklarda yaşamaktan bıktıklarını açıklayıp devlerden kendileri için taş evler inşa etmelerini isteyince devlerin sabrı taştı.
Tleuj adlı en önemli dev, ilk başta “Şu anda bu sizin kararınıza bağlı değil” diyerek yispileri önemsemedi ve konuşmaya devam etti: “Topraklarımıza bela geldi. Korkunç bir ejderha. Ona büyük bir haraç ödemezsek köylerimizi yok etmekle tehdit ediyor. Silahlanarak ejderhaya saldırmanız, savaşmanız ve ayaklarınızın altına almanız gerekiyor.”
Ah, yispiler bu sözler üzerine öylesine mızmızlanıp çığlıklar attı ki… Devler tarafından reddedilmeye alışkın değillerdi. Bacaklarını yakalamaya, çimdiklemeye, ısırmaya başladılar ve taş evlere acilen ihtiyaçları olduğunu haykırmaya devam ettiler.
Tleuj, “Hayır, böyle devam edemez. Sizi besliyoruz, su veriyoruz, hilekârlığınıza ve sürekli bizi kandırmanıza aldırış etmiyoruz. Yorgunuz. Artık şuna karar verdik: Ejderhayı yenin! Onu topraklarımızdan uzaklaştırın ki buraya burnunu sokmaya cesaret edemesin, sonra da sizin için taş evler yapalım” dedi.
Diğer devler de lideri destekledi ve içlerinden “Şu dayanılmaz yispilerden kurtulmanın tam zamanı” diye düşündüler.
Tleuj, yispilere dönerek konuştu: “Siz çok kalabalıksınız, azimlisiniz, çimdiklemeyi, ciyaklamayı da biliyorsunuz, herkesi kızdırabilirsiniz. Sadece bu tür becerilerinizi kullanın ve ejderhayla savaşın.”
Bu arada Altın Ülke’ye saldırmaya çalışan ejderhaların ayırt edici bir özelliği olduğunu söylemek gerekiyordu. Onları öldürebilmek için çok kızmaları lazımdı. Öfkeden öylesine kabarıp şişiyorlardı ki en sonunda korkunç bir sesle patlıyorlardı.
Başka bir seçenek daha vardı; ejderha kahkahalar atarak da patlayabilirdi. Ancak devlerin hiçbirinin bu şekilde gerçekleşen bir durumdan haberdar olmadığı bir seçenekti bu.
Devlerin kararı, “Ne isterseniz onu yapın. En azından onu kızdırın ya da mutlu edin, ama sadece ejderhayı kovmanız durumunda sizin için evler inşa ederiz” olmuştu.
Yispilerin ejderhayla savaşmaya cesaret edemeyeceklerinden eminlerdi şüphesiz… Peki ama en azından biraz acı çekerler, hayatın her zaman eğlenceden ibaret olmadığını anlarlardı.
Ancak yispilerin konuyla ciddi şekilde ilgilendikleri ortaya çıktı. Ejderhayla savaşmaya oybirliğiyle karar verdiler. Ama görüşler farklıydı: Bazıları onu iyice öfkelendirip patlaması için mızrak ve kılıçlarla darbeler vurmayı önerdi. Diğerleri, ejderhayı kahkahalarla patlatmak için gıdıklamayı teklif etti. Böylece yispiler iki kampa ayrıldı.
Ejderhanın gülmekten patlaması için gıdıklamayı teklif edenler çok sayıda olduklarından dolayı sırayla ejderhaya tırmanmaya ve koltukaltlarını gıdıklamaya karar verdiler. “Bizden yakasını kurtaramaz” diyerek mücadeleden önce dinlenmeye gittiler.
Kendilerine “savaşçı yispiler” adını koyan ve ejderhayı öfkelendirerek yok etmeye karar veren ikinci grup, mızrak ve kılıçlar hazırlamaya, daha doğrusu devlerin etrafında dolanıp bıçak, iğne ve çuvaldız dilenmeye başladı. Ve kendilerini bir şey sanan yispileri bir araya toplayan liderleri, ejderhayı bu şekilde nasıl yeneceklerini tartışmaya açtı.
“Buldum” diye haykırdı biri ve devam etti: “Ejderhanın üzerine dalgalar halinde atlamalı ve aralıksız olarak bıçaklamalıyız. Ne kadar çok acı çekerse o kadar çabuk sinirlenir.”
“Bu doğru, sadece hızlı hareket etmeliyiz. Devlerin yaptığı gibi at sırtında olmamız daha iyi” dedi bir diğeri.
Bir başka yispi ise “Ne atı, boyumuz onun bir toynağı kadar” dedi.
“Bekleyin, bu işe yarayabilir” dedi savaşçıların lideri ve başının arkasını kaşıdıktan sonra konuşmayı sürdürdü: “Tavşanı eyerleyeceğiz. Çabucak dörtnala koşarlar, ormanımızda bolca var, onlarla anlaşalım. Devlerin onlara yardım için koca bir asır boyunca lahana yetiştireceğine söz veririz, kabul ederler.”
Silah arkadaşları, “Tavşanlar konusunda harika bir fikir buldunuz” diyerek liderlerinin önerisini onayladılar ve sıradan savaşçıları “atlar”ı bulup birlikte mücadeleye katılmaları için ormana gönderdiler.
Ve sonunda savaş günü geldi. Gözcüler, ejderhanın o geceyi nerede geçirdiğini önceden öğrendiler; yavaş ama istikrarlı bir şekilde köye yaklaşıyordu. Dar bir geçide süründüğü, akşam yemeği için yamaçtaki yabani elma ağaçlarının tümünü yaladığı, suyla yıkandığı ve fırtınalı bir nehri küçük bir dereye çevirdiği ortaya çıktı. Ve kaderinden habersiz, huzur içinde uyuyordu.
Devler, hayatlarında ilk kez çok çalışmaya karar vermiş olan yispilerin sütunlar halinde toplanma yerine doğru gidişlerini izlerken kıkırdadılar.
Ve orada, iki lider (gıdıklayıcılar ve savaşçıların liderleri) ilk kimin başlayacağına karar verdi. Önce gıdıklayıcılar başlayacaktı ve işler yolunda gitmezse savaşçı yispiler mücadele edecekti.
Ejderha gerçekten korkutucuydu ve çok iriydi. Huzur içinde horluyordu, derenin kıyısındaki taşların üzerine uzanmıştı. Nefes alıp verdikçe ağaçlar eğiliyor, yapraklar düşüyor, kuşlar rüzgârda uçuşuyordu. Ejderhanın gövdesi nehir yatağına zar zor sığıyordu ve korkunç silahı olan kuyruğu hiç görünmüyordu.
Yispiler komut üzerine ejderhanın sırtına bezelyeler gibi yuvarlandı, koltukaltlarına koştu ve gıdıklamaya başladı. Ejderha sonunda bir şey hissetti, tembelce döndü, homurtusuyla bir grup yispiyi havaya uçurdu. Ancak birçok yispi vardı. Başka bir grup, ejderhanın vücuduna dağıldı ve gıdıklamaya devam etti. Ama ejderha gülmeyi aklından bile geçirmedi. Ya derisi sertleşmişti ya da gıdıklanmaktan hiç korkmuyordu, fakat ejderha hiçbir şekilde gülmek istemiyordu. Gözlerini açmadan sadece homurdandı.
Sonra savaş yispileri yanlarındaki iğne, bıçak ve oraklarla savaşa girdi. Ejderha gözlerini açtı ve güçlü pençesinin bir hareketiyle bir grup savaşçıyı savuşturdu, darbeler onu hiç kızdırmamıştı.
Savaşçılar tekrar saldırıya geçti ama yine de ejderhayı kızdırmayı başaramadı. Ejderha, kızgın güneş altında delirmiş ve iğrenç sineklerden bıkmış bir öküz gibi silkinip yispileri bir kenara itti.
Ve sonra lider, kabile arkadaşlarını desteklemek için pusuda bir işaret bekleyen “tavşanlara binen” yispiler olduğunu hatırladı.
İki parmağıyla ıslık çalınca süvariler hattın arkasından atladı. Tavşanların kulaklarına sımsıkı sarılmış olan bir yispi sürüsü yuhalayarak, ıslık çalarak, gri tavşanların kulaklarını sallayarak ejderhaya doğru koştu.
Ve sonra inanılmaz bir şey gerçekleşti. Ejderha güldü. Kahkahalara boğuldu, zevkle kükredi, hıçkırdı, çenesini kapatamadı. Gözlerinden yaşlar aktı, ciyakladı, pençelerini sallayarak yispi sürülerini yol boyunca süpürdü.
Tavşanlara doğru “Deh, deh” diye koşan ejderha kükredi. Ve evet, kahkahalarla kıvranan ejderha aniden şişmeye başladı, iyice şişti ve patladı.
Öyle bir patladı ki yeryüzü sarsıldı, dağların tepeleri sallandı ve nehir yatağındaki taşlar, şeytani ejderhanın kanıyla lekelendi.
Zafer, eksiksiz ve koşulsuzdu. Ve devler sözlerini yerine getirmek zorundaydılar, kötü ejderhayı güçle değil kurnazlıkla yenen minik adamlar için taş evler inşa etmek…
Bu evler, yispilerin doğrudan at sırtında girmelerine uygun olacak şekilde inşa edildi. Daha sonra bu evlere dolmen veya yispi wune (cüce evi) adı verilecekti. Ve bu muhteşem binalar bugüne kadar ayakta kalacaktı. Ve insanlar bunu unutmayacaktı. Ve eğer düzgün bir şekilde eyerlenir ve binilirse, tavşanların herkesi yenebileceğini çocuklarına ve torunlarına anlatacaklardı.
(sovetskaya-adygeya.ru)
Çeviri: Serap Canbek
