Depremler, insanların başına aniden gelir ve herkesi sarsar. Deprem felaketine maruz kalan kişilerde fiziksel bir yaralanma olmasa bile duygusal sorunlar ortaya çıkabilir. İnsanlar afetler karşısında farklı ve beklenmedik tepkiler gösterir. Bu tepkiler tamamen normaldir.
Deprem gibi şiddetli yaşanabilen afetlerden sonra bir şok tepkisi içine girebilirsiniz. Bu durum, yoğun acıya karşı vücudumuzun verdiği normal bir tepkidir. Kendinizi uyuşmuş, yaşamdan kopmuş gibi hissedebilirsiniz. Hatta olayın hiç olmadığını düşünebilirsiniz.
Yaşanan bu felaket durumuna karşı insanların gösterdikleri normal tepkilerdir. Örnek olarak;
• Korku, endişe, suçluluk, pişmanlık, öfke, panik, çaresizlik ve utanç gibi duygular çok derin ve çok yoğun yaşanır. Bu duygularda ani iniş-çıkışlar olabilir.
• Yaşadıklarınız gözünüzün önünden gitmez. Her an tekrar deprem olacakmış gibi hissedebilirsiniz. Hafınızanızda “unutkanlık” gibi probler olabilir. Uykunuz, yeme alışkanlıklarınız bozulabilir.
• Olayla ilgili tekrar tekrar konuşma ihtiyacı duyabilirsiniz. Ya da içinize kapanıp hiç konuşmadan sadece düşünmek isteyebilirsiniz. Bunlar normaldir.
• Strese bağlı baş ağrıları, bulantı ve göğüs ağrısı olabilir.
• Aynı olaya herkes aynı tepkiyi göstermez. Bazı insanlar hemen tepki gösterir, bazılarının tepkisi ise aylar, hatta yıllar sonra gecikmeli olarak ortaya çıkabilir.
• Tepkiler zaman içinde değişir. Bazıları olayın yaşandığı sırada çok enerjiktirler ve sanki bu enerji sayesinde olayla daha kolay baş ederler, ama hemen sonra umutsuzluk ve karamsarlık yaşayabilirler.
Kendinize ve ailenize nasıl yardımcı olabilirsiniz?
• Duygularınızda iniş-çıkışlar olması normaldir. Kendinize karşı sabırlı olun.
• Bu olayı yaşayan herkes sizin hissettiklerinize benzer şeyler hissetmektedir. Onlarla dayanışma içinde olun, duygularınızı paylaşın.
• Alkol ve diğer uyuşturucu maddelerin bu dönemde yarardan çok zararı olur.
• Bu süreçte elinizden geldiği kadar kendi hayatınızı düzene koymaya çalışmak, çevrenizle ve ihtiyacı olanlarla ilgilenmek afetin yıkıcı etkisini dönüştürmeye yönelik davranışlardandır.
• Afet sonrası yaşayabileceğiniz duygusal iniş-çıkışlarla ilgili olarak sağlık kuruluşlarının deprem için oluşturulmuş özel birimlerine danışmaktan, başvurmaktan ve bilgi almaktan çekinmeyin.
Çocuklar için neler yapmalı?
• Onlarla daha fazla zaman geçirmeye çalışın. Olaydan hemen sonraki günlerde çocuğunuz sizden ayrılmak istemeyebilir. Çocuklarınız size yapışıp sizden ayrılmak istemeyebilir. Sizinle temas halinde olmak ve ihtiyaç hissettiği her an size ulaşmak isteyebilir. Bu tip davranışları anlayışla karşılayıp şefkatli davranmaya özen gösterin.
• Çocukların gerginliklerini azaltmak, duygularını dışa vurmak için oyunlara ihtiyaçları vardır. Onlarla oyun imkanları sağlayın.
• Daha büyük çocuklarınızın sizinle detaylı konuşmalarına izin verin, duygu ve düşüncelerini ifade etmeleri için onları yüreklendirin. Bu sayede kafalarındaki sorulara cevaplar bulabilirler ve korkuları azalır. Sordukları soruları onların anlayabileceği biçimde cevaplamaya çalışın. Sık sık onları sevdiğinizi, korkularını ve kaygılarını anladığınızı gösterin.
Deprem sonrası yaşayabileceğiniz psikolojik sorunlar
Geçici bir şok yaşayabilir, korku, öfke, suçluluk, utanç, çaresizlik ve umutsuzluk duyguları hissedebilir ya da hiçbir şey hissetmeden “donup kalabilirsiniz”.
Kafanız karışabilir, örneğin gününüzü, saatinizi, nerede olduğunuzu bilemeyebilirsiniz. Kararsızlık, dikkati toplayamama, unutkanlık gibi sorunlar yaşayabilirsiniz.
Gerginlik, yorgunluk, uyuma güçlüğü, bedensel ağrı ve acılar, kalp atışlarında düzensizlik, bulantı, iştah değişimi, âni irkilmeler yaşayabilirsiniz.
Huzursuzluk, güvensizlik, insanlardan uzaklaşma, kendini reddedilmiş ya da terk edilmiş hissetme, aşırı yargılayıcı ve suçlayıcı olma, her şeyi kontrol altında tutma isteği ve genel olarak bir ilgi azalması gibi sorunlar ortaya çıkabilir.
Bu belirtilerin 3-4 hafta içinde yavaş yavaş azalması beklenir. Eğer geçmiyorsa travma sonrası stres bozukluğu, kaygı bozuklukları ve depresyona dönüşme ihtimali vardır.
Neler yapılabilir?
Önce kendinizi koruyun! Barınabileceğiniz bir yer bulmaya çalışmak, yiyecek- içecek sağlamak gibi. Güvenli bir ortam oluşturmaya çalışınız.
Harekete geçin! Sizin için anlamı ve değeri bazı özel eşyalarınızı olan mut hissinizi yeniden kazanmanıza yardımcı olmak için size ve ailenize ait özel eşyalarınızdan kurtarabildiklerinizi koruma altına alınız.
Temas kurun! Sizi dinleyebilecek kimi bulursanız yaşadıklarınızı anlatın, yaşadıklarını sizinle paylaşan kişilerle vakit geçirin.
Türk Psikologlar Derneği
