Batsbi ya da Batsoy diye adlandırılan halkın kökeninin farklı versiyonları var. Bazı araştırmacılar, Batsbilerin Gürcistan’a İnguşetya’dan geldiğine inanıyor, diğerleri Çeçenya’dan giden Tuşinlerin bir kolu olduğunu öne sürüyor. Gürcistan’da ise Batsbilerin Gürcü halkının bir kolu olduğu iddia ediliyor.
2017 nüfus sayımına göre nüfusları 3 bin olarak kaydedilen Batsbiler, Gürcistan topraklarında yaşıyor. Dilleri Çeçenceye benziyor, ancak Gürcü halkının bir parçası olarak kabul ediliyorlar.
19. yüzyıla kadar, bu etnik grubun dini ayinlerinde hem Ortodoks hem de pagan unsurlar kaydedildi.
Peki, Batsbiler nereden geliyor ve Vaynakhlarla akrabalıkları var mı?
16. yüzyılda bir düşman baskını nedeniyle İnguş Erzi Köyü’nden gelen ortaçağ mültecilerinin torunları olduklarına dair bir görüşün yanı sıra Gürcülerin burada ortaya çıkmasından önce bile Gürcistan topraklarında yaşayan Vaynakh nüfusunun doğrudan torunları olduğuna dair farklı bir bilimsel yaklaşım da var.
Kuzeydoğu Gürcistan’da yaşayan Batsbilerin büyük bir çoğunluğu Zemo-Alvani Köyü’nde ikamet ediyor. Yerleştikleri diğer yerler ise Akhmetovsky ilçesi, Kaheti’nin Telavi ilçesi ve Tiflis’tir.
Batsbilerin Vaynakh halkının bir parçası olması kesinlikle mümkün, ancak Gürcü etkisinin baskın olduğu da bir gerçek.
Dil
19. yüzyılda araştırmacılar, Batsbi dilini, Gürcüceden güçlü bir şekilde etkilenmiş olmasına rağmen, bağımsız bir dil olarak görüyorlardı.
Batsbi dilinin Çeçence ile bariz yakınlığına rağmen, dilbilimci Yusup Desheriev, iki dil arasında birtakım farklılıklar tespit etti.
Batsbilerin edebi dili Gürcücedir, ancak Büyük Sovyet Ansiklopedisi’ne göre Batsbi dilini konuşurlar. Brockhaus ve Efron Ansiklopedik Sözlüğü’nde, Kafkasya’daki dillerin kökenine ilişkin bir notta, eski zamanlarda kendisine Batsbi diyen küçük bir Çeçen toplumunun Gürcistan’da Tsova Vadisi’nde yaşayan Tuşinler arasına yerleştiği belirtiliyor. Yazarlara göre, eskiden Tsova’da yaşayan bu Çeçenlerin çoğu yakın zamanda Alazani Ovası’na taşınmıştır.
Kafkasya dilleri uzmanı dilbilimci P.K. Uslar, Batsbi dilinin kökeni hakkında şunları söylüyor: “Dillerinin gramer yapısından da anlaşılacağı gibi Vaynakh kökenleri olduğu doğrudur, ancak Gürcü etkisine boyun eğdiler, dil tamamen yeniden doğdu ve Çeçen karakterini kaybetti.”
“Çeçenya DNA Projesi” kurumunun başkanı Pakhrudin Arsanov’un vardığı sonuçlar, Batsbi halkının temsilcileri de dahil olmak üzere binlerce insan üzerinde yapılan testlere dayanıyor. Arsanov, “Mevcut veriler, Batsbilerin Çeçen halkının Şatoy kümesiyle ortaklığını açıkça gösteriyor. Bugün hiç kimse Batsbilerin artık Gürcüleşmiş olduğuna itiraz etmese de Vaynakh kökleri şüphe götürmez” diyor.
Din
Ortodoks Vaynakh Batsbilerin Hıristiyanlaşmasının kökeni 12. yüzyıla dayanmaktadır.
Hıristiyanlık ile pagan ritüelleri birleştiren Batsbi ayinlerinden biri, 1879’da Kafkas Savaşı’na katılan ve Rus ordusunun tarihi ve askeri operasyonları üzerine çok sayıda çalışmanın yazarı olan Yarbay Arnold Zisserman tarafından anlatılmıştır: “Büyük Perhiz’de (Paskalya döneminde, 40 gün boyunca hayvansal gıdaları yememek kaydı ile tutulan oruç) bir akşam, yakın geçmişte ölen kişinin evinde toplanırlar, oraya ballı darıdan yapılmış kutia (tören yemeği) ve kurbanlar getirirler, bir mum yakarlar ve rahiplerin kutsamasının ardından yemek yerler. Bu sırada genç kadınlardan bazıları, kendi deyimleriyle şeytanlara kulak misafiri olmaya giderler, birbirlerine garip ve komik isimler verirler. Nehir kenarına ya da çalıların üzerine, sağ ayak topuklarının altına bir avuç kül koyarak otururlar. Ve falanca evde ağlama sesleri (o evin bireyleri için ölüm anlamına gelir), başka bir evde kahkahalar (neşe ve sağlığı temsil eder) duyduklarını söylerler.”
Büyük Rus Ansiklopedisi’nde de Batsbilerin Hıristiyanlık öncesi kültleri koruduğu belirtilmektedir: Yağmur yağdırma ritüelleri, hayvan kurban etme vb.
Antropoloji ve Etnografya Müzesi (Kunstkamera) Kafkasya Etnografyası Bölümü’nde kıdemli araştırmacı olan Makka Albogachieva, “Batsbilerin Vaynakh kökeninden şüphe yok, bilimsel olarak kanıtlanmış bir gerçektir. Gürcü kültürüyle çevrelenmiş ve onun etkisinde kalmış olan Batsbiler bugün kendilerini Gürcü halkının bir parçası olarak görme hakkına da sahipler. Herkesin kendisini istediği şekilde tanımlama hakkı var ama aynı zamanda benzerlikten de kaçış yok” diyor. (kavkazr-com, cyrillitsa.ru, dzen.ru)
Çeviri ve düzenleme: Serap Canbek
