Değerli okurlarımız,
Ahmet Cevat Benk’in hazırladığı bu araştırma dosyasında; Türkiye’de yaşayan Çerkeslerin yerleşimleri, tarihçeleri, nüfusları, ekonomileri, asimilasyon karşısındaki kayıpları gibi bilgiler paylaşılıyor.
Sizler de yaşadığınız bölgelerden ya da başka illerden bu konuyla ilgili arşiv bilgilerini ulaştırarak katkıda bulunabilirsiniz.
ahmetcevatbenk@gmail.com
Tokat, Karadeniz Bölgesi’nde Samsun-Sivas karayolu üzerinde, Sivas ilinin kuzeybatısında, Çorum ilinin doğusunda, Samsun ilinin güneydoğusunda, 612 bin nüfuslu bir ildir. Sivas’a 107, Samsun’a 226, Çorum’a 178, başkent Ankara’ya ise 373 km mesafededir. Kentin havaalanı vardır. Ulaşım sorunu yoktur.
Tokat, Karadeniz sahiline 159 km mesafededir. Denize en yakın mesafesi Ordu ili Ünye ilçesinedir.
Coğrafi özelliği nedeni ile çok sayıda göçmen nüfus alan illerdendir. Bölgeye çok farklı halklardan göç olmuştur. Bunlara Boşnak, Dağıstanlı, Gürcü, Arnavut ve Nogayları örnek gösterebiliriz. İskânların olduğu dönemlerde bölgede çok sayıda Rum ve Ermeni köyleri bulunmaktadır. Gelen göçmenlerin birçoğu bu köylere yerleştirilmiştir. İskânların yapıldığı dönemde Tokat, Sivas vilayetine bağlı bir sancaktır. 1878’de ise mutasarrıflıktır. Sevkler resmi olarak Sivas vilayetine yapılmıştır.
Çerkes muhacirlerin sevklerinin büyük çoğunluğu Trabzon, Samsun ve Sinop limanlarından gerçekleştirildiğinden ilk yerleşim kampları Samsun, Ünye, Sinop gibi bölgelere kurulmuştur. Kurulan kampların yerleri bataklık olması ve sıklaşan sıtma ölümleri nedeniyle muhacirlerin sevkleri hızlı bir şekilde Anadolu’ya yapılmıştır. Sevk yollarından biri Ünye, Tokat, Sivas, Maraş olmuştur. Diğer önemli yol ise Sinop ve Samsun’dan gelen gruplar için kullanılan Samsun Havza, Amasya, Tokat yolu olmuştur. Dolayısıyla Ünye ve Samsun’dan gelen kafilelerin bir bölümü Kayseri, Sivas ve Maraş vilayetlerine yerleştirilirken aynı kafileden bazı aileler Tokat ilinde iskân edilmişlerdir (Hapajeyhable-Ailenin bir bölümü Kayseri iline iskân edilmiştir).
Bölgeye iskânlar Miladi 1860, 1861, 1864, 1865, 1868, 1879, 1880 ve 1885 yıllarında yapılmıştır. Sevklerin ilki Muhammed Emin’in tesliminden sonra, ikincisi Doğu Adige Çerkeslerinin nakli sırasında, üçüncüsü kıyı boyunda bugünkü Kızılçayır-Kbaada bölgesinde yaşanan büyük savaş sırasında, dördüncüsü Doğu Adigey’de köleliğin yasaklanmasından sonra, beşincisi Osmanlı-Rus Savaşı sırasında, altıncısı Balkanlar’dan gelen Çerkeslerden oluşmaktadır. Birkaç küçük grup ise 93 Harbi’nden (1877-78) sonra Trakya bölgesinde kalan Çerkeslerden ve daha önce Anadolu’nun başka yerlerine yerleştirilip çeşitli nedenlerle ikinci iskânları yapılan gruplardan oluşmaktadır.
Ayrıca daha önce Amasya Sancağı’na iskânları planlanan bazı Çerkes gruplarının Amasya Sancağı’na yerleştirilmiş; ancak bu bölgeye yerleşen Çerkeslerle yerel halk arasında uyuşmazlık nedeniyle birçok kötü olayın yaşanması üzerine Çerkes muhacirlerin çoğu bölgeden çıkarılmıştır. Olaylar sonucunda bölgedeki Çerkeslerin büyük bölümü Tokat bölgesine sevk edilerek iskân edilmişlerdir (BOA.MVL.708-84 H-09-02-1282). Nakle dayanak olarak Muhacirun İskân Komisyonu memuru Yafer Efendi tarafından düzenlenen rapor gösterilmiştir (BOA.MVL-712-76 /H29-03-1282).
Bölgeye iskân edilen Çerkeslerden bir bölümü de 93 Harbi’nden 5-6 yıl sonra bölgeye getirilerek iskân edilmiştir. Bu grup Balkanlar’ın işgali sırasında şimdiki Silivri bölgesine gelip bir süre kampta, bir süre de geçici iskânla bölgede kalan Çerkeslerden oluşmaktadır. Trakya, Berlin Anlaşması’nda belirtilen Çerkes iskân edilemeyecek bölgelerden olduğundan bu grup Tokat iline nakledilerek iskân edilmiştir (Neva-i Erbaa) (BOA.DH.MKT. 1357 -55 /H-25-10-1303).
Savaşın en yoğun olduğu dönemde hızlıca bölgeye iskân edilen köylerden biri, Erbaa ilçesine bağlı Hacıali Köyü’dür. Bu köy nüfusunun büyük bölümü Hacı Ali ve ailesinden oluşmuştur [(BOA.A) MKT.MHM. 322-82 /H-12-08-1281].
Tokat ili ile ilgili bazı yazışmalar
Niksar kazasına iskân edilen Hacı Salih Efendi’nin ailesinin listesi (BOA.HR.SFR.1 YB-179-49 /M-01-03-1868).
Çerkes muhacirlerin Zile’de Kazıklıçeşme ve İsa-yı Kebir arazisinin boş olması nedeniyle iskânı [(BOA.A)MKT.MHM /182-70 /H-21-101276].
Turhal ve Zile’ye kadar Nogay ve Çerkes muhacirlere verilen at arabalarının ücretlerinin ahali tarafından toplanıp Hazine’ye terk edildiğine dair [(BOA.A)MKT.UM.K.460 G.13 H-24-08-1277].
Neva-i Erbaa kazasına bağlı Fener nahiyesine iskân edilmek üzere kendilerine boş arazi tahsisi için deftere kaydedilenlere üç ailenin daha eklenmesine dair (BOA.DH.MKT. 1357-55/H- 13-10-1303).
Kaza-i Erbaa, Berlin Muahadesi’nde belirtilen Çerkes muhacir iskân edilemeyecek bölgelerden olmadığından bölgeye Çerkes iskânında sakınca olmadığına dair (BOA. DH.MKT. 1357 -55 /H-25-10-1303).
Samsun’dan Amasya ve Turhal yoluyla Sivas’a gelmek üzere Kazabad kazasına gelen Çerkes muhacirlerin yevmiyelerinin mübeyyin defter kaydı [(BOA.A)ML.MFS.d./17574 M-20-07-2016 tahrifat düzeltme].
Çerkes muhacirlerinden Abzeh kabilesinden olup Amasya Sancağı taraflarında yaşarken gördükleri taadiyattan dolayı Sivas’ta Yaylacık Tokatve Erbaa kazalarına naklolan nüfusun Amasya’da kalan eşyasının durumuna ilişkin (BOA.MVL.708-84 H-09-02-1282).
Pazar ilçesi
Kaledere Köyü (Doğu-Batı Adige)
Pazar ilçesiTokat il merkezine 40 km, bağlı bulunduğu Pazar ilçesine 13 km batı yönündedir. Kaledere Muhtarlığı Manastır ve Kale olmak üzere iki mahalleden oluşmaktadır. Manastır Mahallesi’nde Doğu Adige, Kale Mahallesi’nde ise Abzehler iskân edilmişlerdir. Abzeh ailelerin yerleşimine Kube ailesi önderlik etmiştir. İki ayrı köy olan Kaleköy ve Manastır Köyü Cumhuriyet döneminde birleştirilerek tek köy haline gelmiştir. 93 Harbi’nde Balkanlar’dan gelip önce şimdiki yerleşkeye 3-4 km mesafedeki Kazova’ya yerleştirilen Çerkesler, bir süre sonra bölgenin bataklık olması ve sıtma hastalığı nedeniyle şimdiki köye iskân edilmişlerdir. Köy kurulduğunda 70 hane iken zaman içinde köylüler yerlerini ve evlerini yerli halka satmaya başlamışlar, şu anda köyde 5-6 hane Çerkes kalmış.
Manastır Çerkeslerinin büyük bölümü, Pazar-Zile karayolu üzerindeki Beşevler Mahallesi’ni oluşturup orada yaşamaya başlamışlardır.
Dil ve kültür
Manastır Mahallesi’nde yaşayan Doğu Adige Çerkeslerinin sadece 50-60 yaş üstü anadilini konuşabilmektedir. Kale Mahallesi’nde ise 35-40 yaşın üstünde olanlar anadilini bilmektedir. Düğünler karma olarak yapılmaktadır. Genel olarak Çerkes düğünleri akşam saat 22.00’den sonra yapılmaktadır.
Köyde yaşayan sülaleler
Doğu Adige: Xaguşe, Ğoğ, Xajıne, Şengi, Xanace, Dohl.
Batı Adige: Lışe (Tlışe), Naşxo, Dzıbe, Gış, Kube.
Pazar ilçesi
Çayköy Köyü (Bjeduğ-Abzeh)
Pazar ilçesiBağlı bulunduğu Pazar ilçesine 14 km mesafededir. 1864 sürgününde Balkanlar’a gönderilip, 1877-78 Osmanlı-Rus Harbi sırasında bölgeye gelip yerleştirilen Batı Adige bölgesi Çerkesleri tarafından kurulmuştur. Köye daha sonradan çoban ya da ortak tarım amaçlı gelen aileler, 1942’de ise Bulgar, Arnavut ve Yugoslav göçmenler yerleşmiştir. Köyün kuruluşuna Bekir Sami Paşa’nın babası önderlik etmiştir. 70 hane Çerkes olarak kurulmuşsa da bugünlerde köydeki Çerkes nüfus 12 haneye düşmüştür. 12 hane de iki ayrı mahallede yaşamaktadır.
Dil ve kültür
50 yaş üstü anadilini bilir. Yabancı evlilik oranı %25 civarındadır. Düğünler yerel enstrümanlarla gerçekleştirilir, bir bölümünde Çerkes düğünü yapılır.
Köyde yaşayan sülaleler
Yemzeşıko, Yemıguj, Tığuj, Hakurej, Hapae, Şımneku, Şekolenko, Bjeduğ, Şoğut, Şoğolog, Gok.
Almus ilçesi
Gümelönü Köyü Çerkes Tomara (Kabardey)
Köyün bağlı olduğu Almus ilçesi, Tokat il merkezine 70 km, köy ise Almus ilçesine 30 km mesafededir. Almus Barajı’nın inşasından sonra barajı besleyen ırmağın hemen yanında kurulmuştur. Köyün önünden ırmak geçmektedir, arka tarafı ise yemyeşil ormandır. Doğal güzelliği nedeni ile son zamanlarda köye çok sayıda ev yapılmıştır. Yazlıkçılarla birlikte hane sayısı 90-100 civarındadır. Evler son derece otantiktir. Birçok köy evinin içinde mutfak, kiler, ocak ve ocak içinde fırın bulunmaktadır.
Dil ve kültür
Köyde 40 yaşın üstündekiler Adıgabze konuşabilirler. Düğünler kısmi olarak Çerkes geleneklerine göre, genel olarak ise yerel usul ve enstrümanlarla yapılır.
Köyde yaşayan sülaleler
Kamğuat, Yıloğo, Melixo, Gug, Badu, Meşitlh, Gnego, Gerge, Neğuey, Tewune, Kudey, Dedog, Gundüs, Budud, Şakh, Sağa, Melixopago, Merhat, Tsine, Mırzebeg, Sahayşeh, Habij.
Turhal ilçesi
Arzupınar Köyü Hapajeyhable (Doğu Adige)
Eski bir Rum yerleşkesidir. Çerkesler, Rumlar bu köyde yaşarken iskân edilmiştir. Daha sonraki dönemde Ermeniler köyden ayrılmışlardır. Köy, Tokat il merkezine 34 km, bağlı olduğu Turhal ilçesine ise 11 km mesafededir.
Köy, Doğu Adige bölgesinden gelen Çerkesler tarafından Hapaje ailesinin önderliğinde kurulmuştur. Hapaje ailesi bir süre sonra köyden ayrılarak Kayseri-Pınarbaşı bölgesine yerleşmiştir. Köy 90 hane olarak kurulmuş, bugünlerde hane sayısı 40’a düşmüştür. Kalan hanelerin yarısına yakını özellikle Doğu Karadeniz Bölgesi’nden ortak tarım yapmak üzere gelen kişilerden oluşmaktadır ve gelen aileler zaman içinde ortak tarım yaptıkları ailelerin topraklarını satın almışlardır.
Dil ve kültür
Köyde anadilini sadece 60 yaş üzerindekiler konuşabilir. Düğün ve cenaze törenleri Çerkes geleneklerine göre yapılır. Çerkes enstrümanları kullanılır. Yabancı evlilik oranı %50’yi bulmuştur.
Köyde yaşayan sülaleler
Hapaje, Hajkoy, Gureley, Batır, Thaskoy, Gonepjey, Adamey, Hayne, Şewgen, Mamjeyko (Besleney), Nedabje (Besleney), Hatko, Śey (Tsey), Kureley (Besleney).
Turhal ilçesi
Asarcık Köyü Wınerıkohable
Şenyurt beldesi, Tokat il merkezine 34 km, bağlı bulunduğu Turhal ilçesine ise 12 km mesafede, doğu yönündedir. Beldeye bağlı dört mahalle vardır. Asarcık Mahallesi bu mahallelerden biridir. Zaman içinde farklı halklardan bireylerin yerleşmesi ile karma bir köy haline gelmiştir. Bugünlerde 160 hane civarında bir nüfus yaşamaktadır, sadece 35 hanesi Çerkestir. Çerkesler genel olarak Tokat ve başka illere göç etmişlerdir. Çerkes nüfusunun bir bölümü de köyün kuruluşunda olmayan, Almus Barajı’nın sular altında kalmasından sonra o bölgedeki Çerkes köylerinden gelenler ile Suriye’den gelen Çerkeslerden oluşmaktadır. Bu Çerkeslerin dışında da köye bireysel olarak gelip yerleşen aileler olmuştur. Bu nedenle köyde Abzeh ailelerden başka Bjeduğ, Kabardey aileler de yaşamaktadır.
Dil ve kültür
Anadilini sadece 55 yaş üzerindekiler bilir. Düğünler karma olarak yapılır, belli bölümünde Çerkes enstrümanları çalınır. Yabancı evlilik oranı %40’ı bulmuştur.
Köyde yaşayan sülaleler
Apiş, Şık, Şıd, Şhalako, Bidanıko, Bılımxod, Beşeku, Ğuće, Źıbe, Kuaş, Ĺışe, Mejer, Mefeźaku, Melgoş, Meretıko, Habeku, Tığerıku, Tıw, Thumıku, Wınerıko, Huáj, Haguşe, Hakun, Hatko, Śey, Şewkar, Şhapaşıko, Cıbe, Nabe, Xatxale, Şhorten, Tığuj, Tıam, Sokar.
Erbaa ilçesi
Kartosman Köyü
Erbaa ilçesiTokat il merkezine 51 km, bağlı bulunduğu Erbaa ilçesine 16 km mesafede, güney yönündedir. Batı Adigey bölgesinden gelen Abzeh Çerkesleri tarafından kurulmuştur. 70’li yıllarda 60 hane iken bugünlerde köyde yaşayan 12 hane kalmıştır. Konumu doğal manzaralı olduğundan köye turistik villalar yapılmıştır. Bu şekilde köye çok sayıda Çerkes olmayan aile de yerleşmiştir.
Dil ve kültür
35 yaş üstündeki bireyler anadilini bilir ve konuşur. Düğünler karma yapılır. Yabancı evlilik oranı ise %25 civarındadır.
Köyde yaşayan sülaleler
Hatko, Hut, Kart, Baj, Śey.
Erbaa ilçesi
Kızılçubuk Köyü
Erbaa ilçesiTokat il merkezine 95 km, bağlı bulunduğu Erbaa ilçesine ise 14 km kuzeybatı yönündedir. Batı Adigey Adigelerinin kurduğu bir köydür. Kurulduğunda 30 hane civarında iken bugünlerde 10 hane kalmıştır. Çerkes olmayan aileler de yerleştiğinden karma bir köy oluşmuştur.
Dil ve kültür
40 yaşından büyük olanlar anadilini konuşabilir. Düğünler karma yapılır. Yabancı evlilik oranı %30 civarındadır.
Köyde yaşayan sülaleler
Pxeney, Bıj.
Erbaa ilçesi
Oğlakçı Köyü
Erbaa ilçesiTokat il merkezine 95 km, bağlı bulunduğu Erbaa ilçesine ise 12 km güney yönündedir. Batı Adigey bölgesinden gelen Abzeh Çerkesleri tarafından kurulmuştur. Kurulduğunda 35 hane civarında iken günümüzde köyde yaşayan 15 hane kalmıştır.
Dil ve kültür
Köyde genel olarak herkes anadilini bilir. 30 yaş üstünün çoğunluğu dili konuşabilir. Yabancı evlilik oranı %25 civarındadır. Düğünler karmadır. Düğün günü güreşler düzenlenir. Davul-zurna olur. Gecenin ilerleyen saatinde Çerkes enstrüman ve gelenekleriyle düğün yapılır.
Köyde yaşayan sülaleler
Bğuaşe, Baj, Betmıt, Ǵış, Melgoş, Hatko, Śey, Şırıxu, Abide.
Erbaa ilçesi
Canbolat Köyü (Abzeh)
Erbaa ilçesiTokat il merkezine 45 km, bağlı olduğu Erba ilçesine ise 23 km mesafededir. Batı Adige bölgesinden gelen Abzeh Çerkesleri tarafından kurulmuştur. Köy nüfusu 70’li yıllarda 60 hane 250 nüfus iken bugünlerde sürekli yaşayan 3 hane kalmıştır. Yaz aylarında ise köy nüfusu 25 haneye kadar çıkmaktadır.
Dil ve kültür
Köyde yaşayanlar anadilini konuşabilirler. Dil bilme yaşı 30 yaş üstüdür. Düğünler gece saat 23.00’e kadar davul zurna ile yerel geleneklerle gerçekleştirilir ve güreş yapılır. Gece 23.00’ten sonra mızıka ile Çerkes düğünü yapılır. Yabancı evlilik oranı %25 civarındadır.
Köyde yaşayan sülaleler
Gonejıko, Baj, Bıj, Ǵış, Kube, Lışe, Thaşuku, Tığuj, Hunagu, Hut, Hapepxı, Śey, Çetaw, Şaguş, Apiş.
Erbaa ilçesi
İverönü Köyü Psığohable(Abzeh)
Erbaa ilçesiBağlı bulunduğu Erbaa ilçesine 8 km mesafede, güney yönündedir. Batı Adigey bölgesinden gelen Abzeh Çerkesleri tarafından kurulmuştur. İlk yerleşim Kızılçubuk bölgesinde iken, iskân şimdiki bölgeye yapılmıştır. Köyün güncel nüfusu 145 hane 513 nüfustan oluşmaktadır. Bölgenin en büyük Çerkes köyüdür.
Dil ve kültür
Anadilini bilme yaşı 30 üstüdür, 40 yaş üzeri anadilini konuşur, 30-40 arasındakiler dili anlarlar. Köyde çok eskiden bir cemaate ait öğrenci yurdu açılmıştır. Bu yurdun etkisi ile köyde birçok aile düğünlerini Çerkes gelenekleri yerine Arap gelenekleri ile yapmaya başlamışlar.
Bazı aileler ise düğünlerinin bir bölümünü yerel halk kültürü ile (davul-zurna), bir bölümünü ise Çerkes kültürü ile yapmaktadır. Yabancı evlilik oranı %35 civarındadır.
Köyde yaşayan sülaleler
Ançöko, Apış, Baj, Sıquko, Çelemet, Çemışö, Tıt, Lıkneko, Tıko, Çetaw, Çöyko, Çüntıj, Çüeku, Tıj, Blenğaps, Hapepxı, Haja, Yedıc, Hatekuj, Hatko, Sığoneşü, Hoaj, Lışe, Naşü, Honmıko, Melgoş, Hajebramko, Habatır, Hacemıko, Pşıpiy, Śey, Alençerıko, Temko, Abdeko, Albeçko, Tıkşeko, Şılepiyko, Bıfımıko, Habeko, Alenko, Ale, Şewcen, Çatıko, Semeguko, Hapraku, Peneşü, Tımkujko, Gış, Hakuku, Huçüko, Degumko, Thawko, Siyux, Bğuaşe, Thaqumışk, Hajebramko, Habatırko, Hahuh, Tawko, Macıko, Kalbeçko.
Erbaa ilçesi
Kavalcık Köyü (Abzeh)
Erbaa ilçesiTokat il merkezine 51 km, bağlı bulunduğu Erbaa ilçesine ise 14 km güney yönündedir. Batı Adigey bölgesinden gelen Abzeh Çerkeslerinin kurduğu bir köydür. 20 hane olarak kurulmuş olup, bugünlerde köyde sürekli yaşayan 1 hane kalmıştır. Yaz aylarında köy nüfusu 4 haneye ulaşmaktadır.
Dil ve kültür
Köyde yaşayan tek hane anadilini bilir. Düğünler karma yapılır. Yabancı evlilik ile ilgili veri bulunmamaktadır.
Köyde yaşayan sülaleler
Hajü, Hatko, Apiş, Melgoş.
Erbaa ilçesi
Meydandüzü Köyü
Erbaa ilçesiTokat il merkezine 95 km, bağlı bulunduğu Erbaa ilçesine 13 km güney yönündedir. 1864’teki savaş sırasında ayrılarak Balkanlar’a yerleşmiş iken, 93 Harbi olarak bilinen 1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında Rusların Balkanlar’ı işgal etmesi üzerine bir süre toplama kamplarında kaldıktan sonra bölgeye iskân edilen Batı Adige Çerkeslerinden oluşmaktadır. Kurulduğunda 68 hane olan köyde, bugünlerde 9 hane sürekli yaşamaktadır. Bu sayı yaz aylarında 15 haneye ulaşmaktadır.
Dil ve kültür
Anadili hemen herkes tarafından konuşulabilmektedir. Dil bilme yaşı 30 yaş üstüdür. Köyde 30 yaş altında genç nüfus yoktur. Düğünler genel olarak karma yapılır. Geleneksel güreş müsabakaları nedeniyle düğünde davul zurna öne çıkar. Gecenin belli saatinden sonra Çerkes enstrüman ve gelenekleriyle düğünler yapılır. Yabancı evlilik oranı %25 civarındadır.
Köyde yaşayan sülaleler
Gış, Çetaw, Bğuaşe, Çeleskat, Gonejıko, Habraçü, Hağeuç, Hajıku, Hımıj, Hunagu, Hakon, Pşıpiy, Śey, Şewcen, Tığuj, Thaşuku, Yesekuç.
Erbaa ilçesi
Kozlu Köyü Betmıthable
Erbaa ilçesiTokat il merkezine 98 km, bağlı bulunduğu Erbaa ilçesine ise 16 km mesafededir. Diasporanın Kafkasya’sı olarak adlandırılabilecek güzellikte, 940 m rakımda kurulu bir Adige (Abzeh) köyüdür. 93 Harbi olarak bilinen 1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında Balkanlar’ın Ruslar tarafından işgal edilmesiyle birlikte bölgeden ayrılarak şimdiki Kozlu Köyü’ne yerleşen, çoğunluğunu Abzehlerin oluşturduğu Çerkes gruplar tarafından kurulmuştur. Gruba önderlik eden “Hatuguj” sülalesinden Naşho Betmit’tir. Bu nedenle köyün adı Betmıthable olarak da anılmaktadır. 100 hane civarında Çerkes yaşamaktadır.
Dil ve kültür
Genel olarak Çerkes kültürü hâkim olmakla birlikte, yörede gelenekselleşen düğünlerde güreş faaliyetinden dolayı davul ve buna bağlı olarak yerel folklor öne çıkmaktadır. Gecenin belli saatinden sonra Çerkes mızıkası ile geleneksel düğün yapılmaktadır. Köyde 30 yaş üstü anadilini bilir. Yabancı evlilik oranı %20 civarındadır.
Köyde yaşayan sülaleler
Yexul, Baj, Alkas, Beteku, Blako, Blaneğapše, Braj, Bırsır, Betmız, Beçmız, Baçıy, Gonejıko, Ǵış, Cançat, Kanşat, Ćedekej, Ĺameku, LıLıku, Ĺeśerıku, Ĺığur, Ĺışe, Mıguce, Melgoş, Melenıko, Pşenej, Siyux, Tram, Tıjınaş’e, Huáj, Hunagu, Hajıku, Haćemız, Hapışt, Hapepxı, Hatko, Śey, Çüeku, Şewcen, Şhaban, Şaguj, Abide.
Erbaa ilçesi
Çerkezfındıcak Köyü Tramkıt – (Aşuwa)
Erbaa ilçesiTokat il merkezine 102 km, bağlı olduğu Erbaa ilçesine ise 36 km mesafededir. 1859 yılında Karaçay-Çerkes bölgesinden gelen Aşuwa Abazaları tarafından kurulan bir köydür, sonradan yerleşen bir hane de Adige aile vardır. Tramkıt olarak adlandırılan köyün bir bölümü de sonradan Yozgat’a naklolmuştur (Yozgat Çerkesleri-Jineps gazetesi). Köyün güncel nüfusu 68 hane 205 nüfustur.
Dil ve kültür
Anadilini bilme yaşı en düşük 40-45 arasındadır. Düğünler karma olup bir bölümü Çerkes geleneklerine göre yapılır. Yabancı evlilik geçmişte yok denecek kadar az iken, yeni kuşakta yüksek oranlara ulaşmış, ortalama %50’yi bulmuş.
Köyde yaşayan sülaleler
Koçu, Bıc, Gogua, Pşune, Gumjac, Çkua, Çurahan, Karabaş, Molea, Çıkuaha, Tram (kalmadı), Şewcen (Adige).
Erbaa ilçesi
Hacıali Köyü (Abzeh)
Erbaa ilçesiTokat il merkezine 104, bağlı olduğu Erbaa ilçesine ise 22 km mesafededir. Batı Adigey bölgesinden gelen Abzeh Çerkesleri tarafından kurulmuştur. Köy 70’li yıllarda 60 hane iken, bugünlerde sürekli ikamet eden 7 hane var. Yaz aylarında nüfus biraz artıyor.
Dil ve kültür
Anadili genel olarak konuşulur. 40 yaş üstü dil bilir. Düğünler yarı zamanlı yerel, yarı zamanlı Çerkes gelenekleriyle yapılır. Yabancı evlilik oranı %25’tir.
Köyde yaşayan sülaleler
Sey, Baj, Bıj, Gonejıko, Pşıpiy, Huaj.
Tokat merkez
Gülpınar Köyü Jabotırhable
Tokat merkezTokat il merkezine 24 km mesafede, batı yönündedir. Doğu ve Batı Adige Çerkeslerinin karma olarak kurdukları bir köydür. 21 hane vardır.
Dil ve kültür
Köyde anadilini bilen kalmamış denecek kadar azdır. Dili sadece 70 yaş üzerindekiler konuşabilirler. Düğünler genel olarak yerel usul ve enstrümanlarla yapılır. Düğünün bir bölümünde Çerkes enstrümanlarıyla da düğün gerçekleştirilir. Yabancı evlilik oranı %50’dir.
Köyde yaşayan sülaleler
Şaguj, Ajbatırko, Kunıj, Hatko, Çule, Gebeturko.
Sulusaray ilçesi
Alpudere Köyü (Aşkaruwa)
Tokat il merkezine 71 km, bağlı bulunduğu Sulusaray ilçesine 5 km mesafededir. Aşkaruwa Abazalarının kurduğu bir köydür. Daha önce ortak çiftçilik için gelen Kürt aileler de yerleşmişlerdir.
Dil ve kültür
Anadili ancak çok yaşlılar tarafından konuşulabilmektedir. 60 yaş altında dil bilen yoktur. Düğünler karma olarak yapılır. Yabancı evlilik oranı %40 civarındadır.
Köyde yaşayan sülaleler
Gebeko, Hambal, Agaçe, Yağan, Vazba, Liy, Lahbardı.
Yeşilyurt ilçesi
Çırdak Köyü Kılıçkıt (Aşkaruwa-Kabardey)
Tokat il merkezine 79 km, bağlı bulunduğu Yeşilyurt ilçesine 5 km mesafededir. Aşkaruwa Abazalarının kurduğu bir köy olup Doğu Adige Çerkesleri de yerleştirilmiştir. 1 hane de Abzeh aile yaşamaktadır. 88 hane iken göçler nedeniyle 33 haneye düşmüştür.
Dil ve kültür
Anadilini sadece 50-60 yaş üstündekiler konuşabiliyor. Düğünler karma olup, bir bölümü davul-zurna, bir bölümü mızıka ile yapılır.
Köyde yaşayan sülaleler
Agırba, Blat, Dırmıç, Thuna, Hanfen, Dohma, Agaçe, Dzapşba, Jage, Temircan, Vagaj, Hısrcba, Vordebıj, Novşba, Jagup, Kadıj, Siyux, Şuke.
Yeşilyurt ilçesi
Gündoğan Köyü Balamur (Aşkaruwa)
Tokat il merkezine 68 km, Yeşilyurt ilçe merkezine ise 12 km mesafededir. 60 hane olarak kurulmuş, bugünlerde 6 haneye kadar düşmüştür. Sivas ilinin Yıldızeli ilçesine bağlıyken 2011’de yapılan referandumla Tokat ili Yeşilyurt ilçesine bağlanmıştır.
Dil ve kültür
Anadilini sadece 65 yaş üstündekiler bilir. Düğünler karma olarak, belli bölümleri mızıka ile yapılır. Yabancı evlilik yok denecek kadar azdır. Evlilikler çevre köylerdeki Doğu Adige Çerkesleri ile yapılır.
Köyde yaşayan sülaleler
Agaçe, Opşuh, Yağan, Liy.
