Değerli okurlarımız,
Ahmet Cevat Benk’in hazırladığı bu araştırma dosyasında; Türkiye’de yaşayan Çerkeslerin yerleşimleri, tarihçeleri, nüfusları, ekonomileri, asimilasyon karşısındaki kayıpları gibi bilgiler paylaşılıyor.
Sizler de yaşadığınız bölgelerden ya da başka illerden bu konuyla ilgili arşiv bilgilerini ulaştırarak katkıda bulunabilirsiniz.
ahmetcevatbenk@gmail.com
Tokat Çerkeslerinin ikinci bölümüyle devam ediyoruz. Şubat sayımızda üçüncü bölüm yayımlanacaktır.
Köylerde yaşayan sülaleler, köyün kuruluşundan bugüne yaşamış, tespit edilebilen sülale isimleridir. Tokat Çerkesleri konusunda destek sunan Burhan Bay’a teşekkürlerimle…
Ahmet Cevat Benk
Tokat merkez
Pınarlı Köyü (Aloquehable)
Doğu Adige Çerkeslerinin kurmuş olduğu bir köydür. Diğer Doğu Adige köylerinden farklı olarak 1870’lerin ilk yıllarında denizyolu ile Trabzon üzerinden bölgeye gelmiştir. Tokat il merkezine 17 km mesafede, kuzeydoğu yönündedir. Toplam 50 haneden oluşan köyün 4 hanesi hariç tamamı Çerkestir. Köyün kuruluşuna Alikue Seferbiy önderlik etmiştir.
Dil ve kültür
Anadili 60 yaş üzerindeki bireyler bilir. Düğünler yerel yöntemlerle yapılır. Yabancı evlilik oranı %35’tir.
Köyde yaşayan sülaleler
Alikue, Kodzekue, Maşitl, Bore, Ğuse, Kayt, Şixalişe, Bjikşi, Sad, Dığuj, Karden, Kaziko, Çöyko, Jambot.
Tokat merkez
Sevindik Köyü (Odaba)
Tokat il merkezine 14 km mesafede, doğu yönündedir. Hajret Kabardeylerinin kurduğu bir köydür. 1900’lü yılların başında iskân edilmiştir. Köy geçmişte 30 hane civarında iken bugünlerde 9 hane kalmıştır.
Dil ve kültür
Köyde Çerkes kültürü devam etmektedir. Düğünler genel olarak Çerkes düğünü olarak yapılır. Anadili 30 yaş üzerindeki bireyler konuşabilir. Yabancı evlilik oranı %15’tir.
Köyde yaşayan sülaleler
Hanaje, Gonepsey, Huge, Hute, Yefendi, Aşboğa, Atalık, Melemuga, Abaze.
Tokat merkez
Tekneli Köyü
Bağlı bulunduğu Tokat il merkezine 19 km mesafede, güney yönündedir. 70 hane olarak Doğu Adige Çerkeslerinin kurmuş olduğu köy bugünlerde 19 haneye düşmüştür. 1861 yılında bölgeye iskân edilen köydeki ailelerin birçoğunun akrabaları Uzunyayla bölgesinde yaşamaktadırlar.
Dil ve kültür
Köyde genç nüfus çok azaldığı için anadili bilme ancak 45-50 yaş üzerinde görülebiliyor. Düğünler genel olarak salonlarda yapılmakta olup istisna da olsa köyde yapılan düğünlerde Çerkes ulusal enstrümanları kullanılır.
Köyde yaşayan sülaleler
Batır, Merteko, Worginıko, Hanaje, Mole, Tsitse, Şık, Jurt, Gedğaf, Bekaldı, Aşaboko, Şawo, Hakuj, Balkar, Dışek, Karabe, Garoh, Kube, Negoko.
Tokat merkez
Altıntaş Köyü
Tokat il merkezine 21 km mesafede, güney yönündedir. Kayasu ve Altuntaş olmak üzere iki mahalleden oluşmaktadır. Çerkes köyü olarak kurulmuşsa da zaman içinde başka bölgelerden yerli halk yerleşmiştir. Köyde şu anda yaşayan 12 hane olup, yarısı yerel halktan oluşmaktadır.
Dil ve kültür
Anadili sadece yaşlı Çerkesler konuşabilmektedir. Düğünler yerel geleneklerle yapılmakta olup zaman zaman Çerkes enstrümanları da kullanılır. Yabancı evlilik oranı %40’tır.
Köyde yaşayan sülaleler
Şewgen, Gudi, Leğuj, Karagüle, Kambot, Kuşha.
Tokat merkez
Hanpınar Köyü (Vıgehable)
Tokat il merkezine 18 km mesafede, doğu yönündedir. Nüfusun %90’ı Kabardey Çerkeslerinden oluşmakla birlikte bir hane Besleney ve bir hane de Şapsığ aile yaşamaktadır. Köyde 40 hane Çerkes yaşamaktayken son yıllarda yerini satan ve büyük şehirlere gidenler çoğalmış, sürekli oturan 12 hane kalmıştır. Yaz aylarında bu nüfusa 7-8 hane daha katılmaktadır. Köy nüfusunu daha çok Erzurum ilinden gelip köye yerleşen yerli halk oluşturmaktadır.
Dil ve kültür
Düğünler karma yapılır, belli zamanlarında Çerkes enstrümanları kullanılır. Anadili bilme yaşı en düşük 40’tır. Yabancı evlilik oranı %30’dur.
Köyde yaşayan sülaleler
Mısrogo, Hajım, Aşıboko, Şefeguz, Mole, Şhalako, Vige, Mertogo, Teyune, Begul, Sec, Dadike, Bıramit, Garoh.
Tokat merkez
Batmantaş Köyü
Tokat il merkezine 35 km mesafede, güneydoğu yönündedir. 30 haneden oluşmaktadır. Köyde Çeçenler, Kabardeyler, Osetler birlikte yaşamaktadır. 1865 yılında Çar ordusundan ayrılarak Osmanlı ve Rus devletleri ile anlaşarak yanında Kuzey Osetyalı Osetler ve Çeçenlerle birlikte Uzunyayla’ya, şimdiki adı Pınarbaşı olan Aziziye’ye gelen General Musa Kundukov, Çeçen ve Oset muhacirlerin kalabalık bir kısmının Maraş ve Adana gibi bölgelere yerleşmesini sağladıktan sonra 1867 yılında yanında kalan Oset ve Çeçenlerle birlikte Batmantaş’a iskân edilmiştir. Köye, Doğu Adige Çerkesleri de iskân edilmiştir. Türkiye’nin ilk dışişleri bakanlarından Bekir Sami Kunduk, Osetya’dan Osmanlı’ya getirildiğinde sadece 1 yaşındaymış. Köyde, atlı spor müsabakalarında uluslararası ödüller alan Polatkan ailesi de yaşamıştır.
Dil ve kültür
Köyde Oset ya da Çeçen dilini konuşan kalmamış olup, anadili sadece çevre Çerkes köylerinden gelen gelinler bilmektedir. Onlar da Adıgabze konuşmaktadırlar. Düğünler yerel geleneklerle yapılmaktadır.
Köyde yaşayan sülaleler
Oset (Kuşha) aileler: Kunduk, Şegate, Hatregete, Kartul.
Çeçen aileler: Polatkan (Sülale adı beyan edememişlerdir).
Kabardey aileler: Guşaw, Dişek, Fegoş, Neguay, Thağapsue, Gate, Batır, Mansır.
Tokat merkez
İhsaniye Köyü (Boteşey)
Tokat il merkezine 40 km, güneydoğu yönündedir. Doğu Adige Çerkeslerinin 1905’te kurduğu bir köydür. 20 haneden oluşmaktadır. Köyün kurucuları köyden ayrılmışlardır.
Dil ve kültür
Anadili 50 yaş üzerindeki bireyler konuşabilir. Yabancı evlilik oranı %20 civarındadır. Düğünler karma yapılır.
Köyde yaşayan sülaleler
Algas, Abaze, Akhamın, Ebrehim, Balkar, Kambot, Şiruşe, Gaberate, Boteş, Abrek.
Tokat merkez
Uğrak Köyü (Eyrep)
Bağlı bulunduğu Tokat il merkezine 17 km mesafede, güney yönündedir. Rum köyü iken Doğu Adıgey’den gelen Kabardey Çerkesleri iskân edilmiştir. Uzun süre iki halk birlikte yaşamışlardır. 1924 mübadelesinde Rumlar Balkanlar’a gönderilirken yerlerine Balkanlar’dan getirilen Balkan muhacirler iskân edilmiştir. Köyde sekiz hane Çerkes kalmıştır.
Dil ve kültür
Anadili çok yaşlılar bilir. Yabancı evlilik %30 civarındadır. Düğünler karma yapılır.
Köyde yaşayan sülaleler
Sebenukue, Jurd, Gosekue.
Tokat merkez
Çamağzı Köyü (Cincife)
Tokat il merkezine 20 km mesafede, kuzey yönündedir. İlk Abzeh sürgününde gelen köylerdendir. 33 hane civarında Çerkes vardır. Ayrıca Türk ve Kürt aileler de yaşamaktadır.
Dil ve kültür
Düğünler yerel enstrümanlarla yapılır. Anadili çok yaşlılar bilir. Yabancı evlilik oranı %40 civarındadır.
Köyde yaşayan sülaleler
Habraçü, Baj, Bağ, Gute, Meşoku, Hacemkoj, Thumuku, Tığuj, Wınekuj, Çoke, Kośe (Kotse).
Tokat merkez
Alan Köyü
Batı Adige Çerkeslerinin kurduğu bir köydür. Muhammed Emin’in tesliminden sonra 1860’ta bölgeye gelmişlerdir. Alan Köyü’ne yerleştirilmişlerse de nüfus dağıtılarak Gendigelen (Ovayurt) ve Buğra (Tatlıcak) köylerine, bir süre sonra hastalıklar nedeniyle Menteşe Köyü civarlarına yerleştirilmişlerdir. Daha sonraki süreçte tekrar Alan Köyü’ne dönmüşlerdir. O yıllarda 50 hane iken I. Dünya Savaşı’ndaki seferberlik nedeniyle köyün gençlerinin tamamı savaşa gitmiştir. Savaştan geri dönen olmadığı için hane sayısı 25-30’a kadar gerilemiştir. Erkek çocukları kalmayan köylülerin çoğu, hemen yakındaki Tahtaoba Köyü’nde Ermeni olayları sırasında yetim kalan çocukları evlatlık almışlardır. Bu çocuklar yetişkin olduklarında İstanbul’a giderek orada yaşamaya başlamışlardır.
Dil ve kültür
Köyde 45 yaş üstü anadilini bilir. Yabancı evlilik oranı %20 civarındadır. Düğünler karma yapılır.
Köyde yaşayan sülaleler
Tlışe, Tewıçoj, Huaj, Hapepxı, Tsey, Çünte, Kodze.
Tokat merkez
Aktepe Köyü (Çamlıbel)
Eski bir Ermeni yerleşkesidir, eski ismi Bolos’tur. Çerkesler köye Ermeniler yaşarken iskân edilmişlerdir. Cumhuriyet döneminde çok miktarda göç almıştır. Balkan göçmenleri, Kürtler, Aleviler bu köyü tercih ederek yerleşmişlerdir. Köy Çamlıbel beldesine 1,5 km mesafededir. Son yıllarda Çamlıbel’in mahallesi gibi olmuştur. Buraya yerleşen 7-8 hane Çerkes bulunmakla birlikte son günlerde hane sayısı 2’ye düşmüştür.
Artova ilçesi
Çerkez Danişment
Doğanca (Hatukşogey)
Bağlı olduğu Artova ilçesine 22 km mesafede, güney yönündedir. Yerleşim tarihi ile ilgili Osmanlı arşivlerinde bir belgeye rastlanmamışsa da köylülerin beyanlarına göre; köyü kuran Doğu Adige Çerkesleri sürgün öncesi Batı Adıgey’e yerleşmiş, bu bölgeye Batı Adıgey’den gelmişlerdir. Köy halkından bazı kişilerin soyağacının incelenmesi sonucu, Batı Adıgey’den naklin 1868 yılına denk geldiği anlaşılmaktadır. Naklin sebebinin 1867’deki ayaklanmayla ilgili olması büyük olasılıktır. Köy halkı da kendilerini Hajret Kabardeyleri olarak nitelendirmektedir. Karma bir köy olup 33 hane Çerkes bulunmaktadır.
Dil ve kültür
Karma bir köy olduğundan asimilasyon hızlı gerçekleşmiştir. Anadilini bilen yok denecek kadar az olup 60 yaş üstü bilenler vardır. Düğünler genel olarak yerel, kısmen Çerkes geleneklerine göre yapılıyor.
Köyde yaşayan sülaleler
Şowgen, Karagul, Hatukşogo, Azoga, Zuga, Noha.
Artova ilçesi
Taşpınar Köyü (Abukhable)
Taşpınar Köyü Tokat il merkezine 43 km, Artova ilçesine ise 5 km mesafededir. Köyün kuruluşu ile ilgili Osmanlı arşivlerinde bir belgeye rastlanmamakla birlikte soyağaçlarının incelenmesinden ve köy sakinlerinin beyanlarından köyün 1870’lerin başında iskân edildiği anlaşılmaktadır. Doğu Adıǵe Çerkesleri tarafından 38 hane kurulmuş, zaman içinde 47 haneye çıkmış, ancak, köyden kente göçle birlikte hane sayısı 23’e düşmüştür. Köy muhtemelen iç göçle ikinci yer değişim olarak iskân edilmiştir.
Dil ve kültür
Düğünler karma olarak yapılır. Yabancı evlilik oranı %35 civarındadır. Anadili 50 yaş üzerindekiler bilir.
Köyde yaşayan sülaleler
Yinız, Mesteho, Şibzıko, Jentemir, Guraşin, Duğuz, Gobel, Garaşey, Alçapar, Abrago, Azamago, Abug.
Artova ilçesi
Yağcımusa Köyü (Marguşey)
Artova ilçe merkezine 7 km mesafede, kuzey yönündedir, il merkezine ise 43 km’dir. 23 hane Çerkes yaşamaktadır. Köyden 7 kişi Sarıkamış Harekâtı’na katılmış ve geri dönmemişlerdir. Bu durum köyün nüfusunda azalmaya neden olmuştur.
Dil ve kültür
50-60 yaşın altında anadilini bilen kalmamıştır. Düğünler kısmi Çerkes, kısmi yerel geleneklerle yapılır. Yabancı evlilik oranı %25’tir.
Köyde yaşayan sülaleler
Şet, Marguş, Martugo, Seyn, Asker, Rus, Guşha, Yemiguj, Daw, Şondurga.
Pazar ilçesi
Taşlık Köyü (Hurayhable)
Tokat il merkezine 22 km, bağlı bulunduğu Pazar ilçesine 3 km mesafededir. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından Balkanlar’dan gelen Şapsığ aileler tarafından kurulan bir köydür. 12 hanedir.
Dil ve kültür
Köyde yaşayanlar genel olarak anadilini bilirler. Dil bilme yaşı en düşük 40-45’lerdedir. Bu yaş altında pek fazla birey bulunmamaktadır. Düğünler genel olarak Çerkes enstrümanlarıyla, karşılamalar davulla yapılır.
Köyde yaşayan sülaleler
Meliş, Şeretli, Yemzağ, Açümıj, Guşha, Koblı, Şelihako, Şınaşko, Ebatıko, Kuştı, Xoşeşko, Şerelıko, Şhalako, Kazenç.
Pazar ilçesi
Menteşe Köyü
Tokat il merkezine 30 km, bağlı bulunduğu Pazar ilçesine ise 5 km mesafededir. 42 hane Çerkes mevcuttur. Birer hane Şapsığ, Kabardey ve Bjeduğ üç hanenin dışında tamamı Abzehtir. Çok eski tarihte Erzurum tarafından gelen iki hane vardır, zaman içinde Çerkesleşmişlerdir. Sonradan gelen 5 hane Kürt ve Türk aile de bulunmaktadır. Sağlık Bakanı Fahrettin Koca bu köyden, Hatko sülalesinden bir aileden evlidir.
Dil ve kültür
45-50 yaşın altında anadilini bilen kalmamıştır. Düğünler genel olarak Çerkes düğünü olarak yapılır. Yabancı evlilik oranı %30 civarındadır.
Köyde yaşayan sülaleler
Ǵış, Koblı (Şapsığ), Kazıy, Karden (Kabardey), Alıko, Kuday, Kuşha, Cemguğu, Tığuj, Tekaşe (Bjeduğ), Hafızko, Hoşeşko, Habraçü, Hapepxı, Hatko, Şhankasko, Şınaho, Şawefıj.
Pazar ilçesi
Beşevler Köyü
Bağlı bulunduğu Pazar ilçesine 11 km mesafede, batı yönündedir. İl merkezine ise 40 km mesafededir. Çoğunluğu Kaledere-Manastır Köyü’nden göç eden Adigeler tarafından kurulmuştur. Köyde yaşayan Çerkes aile sayısı 11’dir.
Dil ve kültür
60 yaşın altında anadilini bilen bulunmamaktadır. Düğünler yarı yerel, yarı Çerkes enstrümanlarıyla yapılmaktadır. Yabancı evlilik oranı %25’tir.
Köyde yaşayan sülaleler
Hajıne, Aguşe, Go.
Pazar ilçesi
Tatar Köyü
Pazar ilçesine 6 km, Tokat il merkezine 31 km mesafededir. Osmanlı döneminde posta katarlarının uğradığı bir çiftlik iken terk edilmiş ve boş halde iken Çerkezistan’ın doğu bölümünden gelen Oset, İnguş ve Kumuk halklarının iskân edildiği bir köy olmuştur.
Köydeki erkek nüfusunun tamamına yakını 93 Harbi’ne katılıp geri dönemediğinden köy nüfusu oldukça azalmıştır. Kalan birkaç hane de başka yerlere taşınmıştır.
Erbaa ilçesi
Yaylacık Köyü
Belgeden de anlaşılacağı üzere köy 1864 yılında kurulmuş. Köye devlet tarafından evler yapılmış, zaman içinde boşalarak yok olmuştur.
[BOA-A)MKT..UM-810/43 H-14-05-1281 Yaylacık Köyünde Çerkes muhacirlere ev yapımı hk.]
Erbaa ilçesi
Hacıali Köyü (Abzeh)
Tokat il merkezine 104, bağlı olduğu Erbaa ilçesine ise 22 km mesafededir. Batı Adigey bölgesinden gelen Abzeh Çerkesleri tarafından kurulmuştur. Köy 70’li yıllarda 60 hane iken, bugünlerde sürekli ikamet eden 7 hane var. Yaz aylarında nüfus biraz artıyor.
Dil ve kültür
Anadili genel olarak konuşulur. 40 yaş üstü dil bilir. Düğünler yarı zamanlı yerel, yarı zamanlı Çerkes gelenekleriyle yapılır. Yabancı evlilik oranı %25’tir.
Köyde yaşayan sülaleler
Sey, Baj, Bıj, Gonejıko, Pşıpiy, Huaj.
Yeşilyurt ilçesi
Çırdak Köyü
Kılıçkıt (Aşkaruwa-Kabardey)
Tokat il merkezine 79 km, bağlı bulunduğu Yeşilyurt ilçesine 5 km mesafededir. Aşkaruwa Abazalarının kurduğu bir köy olup Doğu Adige Çerkesleri de yerleştirilmiştir. 1 hane de Abzeh aile yaşamaktadır. 88 hane iken göçler nedeniyle 33 haneye düşmüştür.
Dil ve kültür
Anadilini sadece 50-60 yaş üstündekiler konuşabiliyor. Düğünler karma olup, bir bölümü davul-zurna, bir bölümü mızıka ile yapılır.
Köyde yaşayan sülaleler
Agırba, Blat, Dırmıç, Thuna, Hanfen, Dohma, Agaçe, Dzapşba, Jage, Temircan, Vagaj, Hısrcba, Vordebıj, Novşba, Jagup, Kadıj, Siyux, Şuke.
Yeşilyurt ilçesi
Gündoğan Köyü
Balamur (Aşkaruwa)
Tokat il merkezine 68 km, Yeşilyurt ilçe merkezine ise 12 km mesafededir. 60 hane olarak kurulmuş, bugünlerde 6 haneye kadar düşmüştür. Sivas ilinin Yıldızeli ilçesine bağlıyken 2011’de yapılan referandumla Tokat ili Yeşilyurt ilçesine bağlanmıştır.
Dil ve kültür
Anadilini sadece 65 yaş üstündekiler bilir. Düğünler karma olarak, belli bölümleri mızıka ile yapılır. Yabancı evlilik yok denecek kadar azdır. Evlilikler çevre köylerdeki Doğu Adige Çerkesleri ile yapılır.
Köyde yaşayan sülaleler
Agaçe, Opşuh, Yağan, Liy.
Sulusaray ilçesi
Alpudere Köyü (Aşkaruwa)
Tokat il merkezine 71 km, bağlı bulunduğu Sulusaray ilçesine 5 km mesafededir. Aşkaruwa Abazalarının kurduğu bir köydür. Daha önce ortak çiftçilik için gelen Kürt aileler de yerleşmişlerdir.
Dil ve kültür
Anadili ancak çok yaşlılar tarafından konuşulabilmektedir. 60 yaş altında dil bilen yoktur. Düğünler karma olarak yapılır. Yabancı evlilik oranı %40 civarındadır.
Köyde yaşayan sülaleler
Gebeko, Hambal, Agaçe, Yağan, Vazba, Liy, Lahbardı.
Tokat Çerkeslerinin üçüncü bölümü Şubat sayımızda yayımlanacaktır…
Güzel bir çalışma emeğ igeçenler Teşekkür ederimde.. Beni gordügüm kadarıyla eksilikler var mesela Zilen’i hiç köyü yok …Arzupınar Şenyurt Bahçebaşı Kaledere Manastır da görünmedi Erbaa dada eksikler var Almus tomara yok
Öncelikle emekleriniz için teşekkür ederim lakin Almus ve turhaldaki çerkes köyleri yazılmamış bilginize…