Гъэтхапэм республикэ гъэзетэу «Адыгэ макъэр» къыздэкlырэр илъэси 101-рэ хъугъэ. Зыныбжь хахъорэ гъэзетым уахътэм иамалыкlэхэр къыздиштэхэзэ итарихъ тхыдэ лъэкlуатэ. Ащ тхыгъэ гъэшlэгъонхэр къидгъэхьанхэр, тиныдэлъфыбзэ дгъэлэжьэныр, гъэзетым еджэрэм ипчъагъэ хэдгъэхъоныр, гъэзетеджэхэм зэпхыныгъэхэр адэтшlыныр, къыхэтыутырэм нэмыкlэу сайтым, социальнэ хъытыу нэкlубгъохэм тадэлэжьэныр «Адыгэ макъэм» 1утхэмкlэ пшъэрылъ шъхьаlэхэу зыфэтэлъэгъужьых.
Зэкlэмэ апэу хэзгъэунэфыкlын, 2024-рэ илъэсыр тыублэгъэ къодыеу Урысыем ижурналистхэм я Союз и Тхьаматэу Владимир Соловьевыр зык1этхэжьыгъэ Щытхъу тхылъэу “Адыгэ макъэр” илъэси 100 зэрэхъугъэм ыкlи шъолъыр журналистикэм ихахъо зэрэфэлэжьагъэм апае редакцием къыфагъэшъошагъэр къызэрэтlукlэжьыгъэр. АР-м и журналистхэм я Союз итхьаматэу Бзэджэжъыкъо Абрек ар къытитыжьыгъ ыкlи лъэпкъ гъэзетым Урысыем ижурналистхэм я Союз къыбгъодэкlэу уасэ къызэрэфашlыгъэр тигопагъ.
Непэ пшъэрылъ шъхьаlэу зыфэдгъэуцужьыхэрэм ащыщ ныдэлъфыбзэр зэрэлъыдгъэкlуатэрэм,къызэрэдгъэгъунэрэм ямызакъоу ащ рылэжьэщт журналистхэм ягъэхьазырын. Редактор шъхьаlэу Мэщлlэкъо Саидэ игукъэкlыкlэ къоджэ еджапlэхэм ащеджэрэ кlэлэеджакlохэм зэlукlэгъухэр адэтшlызэ адыгабзэм изэгъэшlэн фэщагъэхэр, журналистикэр сэнэхьаткlэ къыхэзыхы зышlоигъо ныбжьыкlэхэр къахэтэгъэщых. Ащ фэдэу Теуцожь районым, Пэнэжьыкъуае, ыкlи Тэхъутэмыкъое районым, Щынджые зэlукlэгъухэр ащызэхэтщэгъагъэх. Ащ ыуж Щынджые гурыт еджапlэу номеру 24-м икlэлэеджакlохэу Талъэкъо Дамиррэ Къушъэкъо Альбинэрэ “Адыгэ макъэм” къатхэхэу рагъэжьагъ. Ахэр зыгъасэрэ кlэлэегъаджэхэми ежь кlэлэеджакlохэми зэпхыныгъэ пытэ адэтшlыгъэу, тынаlэ атетэу зэдэлэжьэныгъэр тыублагъ. Ащ лъэшэу тегъэгушхо.
Мы илъэсым тызфежьэгъэ lофтхьабзэхэм ащыщ Урысыем ибзылъфыгъэхэм я Союз икъутамэу Адыгеим щызэхэщагъэм проектыкlэу дэтшlырэр. Адыгеим ирайонхэм ащызэхэщэгъэ Союз къутамэхэм lоф зэрашlэрэм, бзылъфыгъэ пэрытэу ахэтхэм, ахэм сыд фэдэ лъэныкъохэмкlи къуаджэхэм lэпыlэгъу lофтхьабзэу щызэхащэхэрэм афэгъэхьыгъэ тхыгъэхэр “Адыгэ макъэм” къыхиутэу ригъэжьагъ.
УФ-м и Президентэу Владимир Путиным иунашъокlэ 2024-р унагъом и Илъэсэу агъэнэфагъ. Ащ рыгъуазэзэ “Адыгэ макъэм” проектыкlэу «Тиунагъо ихабз» зыфиlорэр ригъэжьагъ. Непэрэ адыгэ унагъомэ шэн-хабзэу арылъхэр зыфэдэхэр, ахэм адиштэу сабыйхэр зэрапlухэрэр унагъохэм арыс нахьыжъхэм къятэгъэlуатэ. Джащ фэдэу Зыхьэ Заурбыйрэ Мэлайчэтрэ, Болэкъо Аслъанрэ Фатимэрэ яунэгъо хабзэхэр зыфэдэхэм гъэзетеджэхэр нэlуасэ афэтшlыгъэх. Ахэм афэдэу унэгъо пчъагъэхэу Адыгеим исхэм джыри ягугъу къэтшlыщт. Къыкlэлъыкlорэр Пщыкъуйхьаблэ щыщэу Хьакъуйхэм яунагъо фэгъэхьыгъэщт.
Уахътэм диштэу “Адыгэ макъэр” хъытыу нэкlубгъохэм адэлажьэ. Ахэм зэнэкъокъу зэфэшъхьафхэр ащызэхэтэщэх. Гущыlэм пае, яминырэ кlэтхакlоу “Адыгэ макъэм” ителеграм-нэкlубгъо фэхъугъэ Трахъо Лаурэ адыгэ шъуашэр щыгъэу АР-м и Лъэпкъ музей, Тыгъэкъокlыпlэ лъэпкъхэм яискусствэ и Темыр-Кавказ къутамэ, “Адыгэ макъэм” ихьакlэщ, нэмыкl чlыпlэ дахэу Мыекъуапэ иlэхэм сурэт ащытетхыгъ. Адыгэ тхыпхъэхэр зыхэдыкlыгъэ lэпэщысэхэу Трахъо Лаурэ музеим чlилъэгъуагъэхэм дышъэидагъэм ишъэфхэр къызlэкlигъэхьанэу унашъо рагъэшlыгъ. Дэн-бзэным фэщэгъэ пшъашъэм тыжьын ыкlи дышъэ lуданэкlэ хэдыкlыгъэ тхыпхъэхэр ащ фэдэу благъэу ыкlи бэу зэхэтхэу музеим зыщелъэгъум уасэ афишlыгъ, ащ ыlэ екlун зэрилъэкlыщтыр зэхишlагъ.
Лlэкъо тамыгъэмэ ятарихъ зышlэжьыхэрэм, ахэр зыфэдэхэм язэхэфын афэгъэхьыгъэ проектыкlэ «Адыгэ макъэм” ителеграм-канал щэкlо. lэшъынэхэм, Мырзэхэм, Болэкъохэм, Тэухэм, Лъэцэрыкъохэм, Хьантэухэм ялlэкъо тамыгъэхэм ясурэтхэр къидгъэхьэгъахэх. Зэкlэмэ анахь уасэ зыфэтшlырэр нэбгырабэ а проектым къызэрэхэлажьэрэр, ахэм lэкlыбым щыпсэурэ тилъэпкъэгъухэри зэрахэтхэр ары.
Ныдэлъфыбзэм къыфэдгъэзэжьмэ, псэушъхьэмэ адыгэ къэlуакlэу яlэхэр зыфэдэхэр, ахэм ятхыкlэ зыфэдэн лъэкlыщтым иупчlэ гъэзетым ителеграм-канал кlэтхагъэхэм афэтэгъазэ, зыхэдэнхэ алъэкlыщт тхыкlэ-къэlуакlэхэр къафитэгъахьэх. Анахьыбэу амакъэ зыфатыгъэ къэlуакlэмрэ тэрэз къэlуакlэмрэ зэрагъэпшэжьынэу ащ хэлажьэхэрэм амал ятэты. Тхыкlэ тэрэзыр зыфэдэр кlэухым къэтэгъэнэфэжьы.
Джыри зы lофтхьабзэ игугъу къэсшlын. Ар “Адыгэ макъэм” ихъытыу нэкlубгъохэм шlэхэу къарыхьащт. АР-м итеатральнэ зэхахьэрэ “Адыгэ макъэмрэ” зэгъусэхэу ащ дэлажьэх. Тиартистхэр адыгэ тхакlохэм яусэхэм, япрозэ къыхэхыгъэ пычыгъохэм адыгабзэкlи урысыбзэкlи къяджэщтых. Зэкlэмкlи урыс ыкlи адыгэ театрэхэм яартист 20 фэдиз проектым хэлажьэ. Мэщбэшlэ Исхьакъ, Кlэрэщэ Тембот, Бэрэтэрэ Хьамидэ, Къуекъо Налбый, Къумпlыл Къадырбэч, Еутых Аскэр, Лъэустэн Юсыф, Дэрбэ Тимур, Хъунэго Саидэ, Дзыбэ Саниет, нэмыкlхэми ятхыгъэхэм артистхэр къяджэщтых. Адыгабзэм и Мафэ, гъэтхапэм и l4-м, ар фэдгъэшъошагъ ыкlи а мафэм пэблагъэу апэрэ видеотехыгъэхэр Телеграм-каналхэу “Адыгэ макъ” ыкlи “Хэкум ымакъ” зыфи1охэрэм къарыдгъэхьащтых.
” Адыгэ макъэм”, “Адыгэ псалъэм” (КъБР) ыкlи “Черкес хэкум” (КъЩР) мы илъэсымкlэ яапэрэ зэхэт номер гъэтхапэм и 14 – м, адыгабзэм и Мафэ, къыдэкlыщт. Республикищым ялъэпкъ гъэзетхэмк1э тизэдэлэжьэныгъэ тапэкlи дгъэпытэщт ыкlи лъыдгъэкlотэщт.
Гъэзетеджэхэр къызэрэтфатхэхэрэм, тихъытыу нэкlубгъохэм къакlатхэхэрэм цыхьэ тагъэшlы непэ «Адыгэ макъэм» пшъэрылъ шъхьаlэу иlэхэр зэригъэцакlэхэрэмк1э ыкlи шъолъырым къэбар жъугъэм иамалэу щылажьэхэрэм чlыпlэ хэхыгъэ тигъэзет зэрэщиубытырэмк1э.
Тызэрыгушхорэмэ ащыщ «Адыгэ макъэм» исайт lэкlыбым щыпсэурэ тилъэпкъэгъухэр зэрэлъыплъэхэрэр, ащ ишlуагъэкlэ Адыгеим щыхъурэ-щышlэрэм фэгъэхьыгъэ къэбархэм ахэр ащыгъуазэх. Лъэпкъ гъэзетым исайт культурнэ зэпхыныгъэм илъэмыдж пытэу хэкум исхэмрэ lэкlыбым щыlэ тилъэпкъэгъухэмрэ афэхъугъ. «Адыгэ макъэм» ащ фэдэу къэралхэм азфагу илъ гъунэпкъэ пчъагъэхэр зэlуихыгъ, тыдрэ чlыпlи щыпсэурэ тилъэпкъэгъухэр хэкум пэблагъэ фишlыгъэх.
Врезки:
Тхьаркъохъо Сафиет – зэдзэкlынымкlэ отделым ипащ, «Адыгэ макъэм» зыщылажьэрэр илъэс 45-рэ хъугъэ:
«lофшlэныр – сищыlэныгъ. Мы гущыlэхэр сыгу къиlукlэу къэсэlох. Мафэ къэс – ушэтын. Ау щыт нахь мышlэми, «Адыгэ макъэм» сыкъызэрэlухьагъэмкlэ сыкlэгъожьэу зыпарэкlи къыхэкlыгъэп. Зэдзэкlын lофыр зэрэмыпсынкlэр сшlэщтыгъэ, ау сиlофшlэгъухэм сыкъытырагъэнагъ. Сызэрехъулlэщтыр сымышlэу, лъэшэу сыгумэкlыщтыгъ. Ау синасып къыхьыгъэу сэлъытэ бзылъфыгъэ lушхэу, lэдэбхэу Чэсэбый Юлэрэ Къазый Цуцэрэ садычlэсынэу зэрэхъугъэр. Сыд фэдэ упчlэ сиlэми «lыl» амыlоу, сиlоф нахь къызэрэсфагъэпсынкlэщтым, зэдзэкlыным икъулайныгъэхэр нахь шlэхэу сlэ къызэрихьащтхэм елъытыгъэу lэпыlэгъу къысфэхъущтыгъэх. Илъэсыбэ тешlэжьыгъэми, шlукlэ ахэр сыгу къэкlыжьых…
Сипшъэрылъхэр згъэцэкlагъэхэу lофшlэгъу ужым сиунэ пчыхьэм сызихьажьыкlэ, сынасыпышlоу зысэлъытэжьы. Кыкlэлъыкlощт lофшlэгъу мафэм сыфэчэфэу сыпэгъокlы. Тlэкlу нэмыlэми силъэпкъ шlуагъэ къызэрэфэсхьырэм кlуачlэ къысхелъхьэ.
Жакlэмыкъо Аминэт – пшъэдэкlыжь зыхьырэ секретар, илъэс 35-рэ хъугъэу гъэзетым щэлажьэ:
«Институтым сыщеджэ зэхъум, мафэ горэм зичэзыу ушэтыныр ттызэ къытаlогъагъ: «Непэ 5 къэзыхьыхэрэм сурэт атрахынышъ, «Адыгэ макъэм» къырагъэхьащтых». Тхьаркъохъо Сафиет, Къуекъо Асфар, сэри сахэтэу, ушэтыныр къэтти, 5-хэр къытфагъэуцухи тыкъычlэкlыжьыгъагъ. Лlэхъусэжъ Нурбый ащыгъум сурэттехэу гъэзетым lутыгъ. Ащ нэбгырэ зырызэу сурэтхэр ттырихи, «Адыгэ макъэм» тыкъырагъэхьэгъагъ. Ащ къыщегъэжьагъэу «Адыгэ макъэр» сшlэнэу хъугъэ. Институт ужым Чэчэным илъэсищырэ сыщыпсэугъ, lоф щысшlагъ. Сыкъызэкlожьым, 1989-рэ илъэсым, «Адыгэ макъэм» сыкъыlухьагъ. Мэрэтыкъо Рэмэзан редактор шъхьаlэу тетыгъэр. Ащ корректорэу сиштагъ, пшъэрылъэу сиlэщтхэр зыфэдэхэм сащыгъозагъэп, ау lофшlэным псынкlэу хэщагъэ сыхъугъ, сызфищагъ. Экономикэмкlэ ыкlи социальнэ отделхэм lоф ащысшlагъ. Къайтмэс Фатимэ ащыгъум гъэзетэм lутыгъ, ар сикlэлэегъэджэ пхъэшагъ, ситхыгъэхэр хьап-сап къыригъафэщтыгъэх апэрэ лъэхъаным. Ежь зэрэтхэщтыгъэм фэмыдагъэми, пэблагъэ сыфишlыным сауж итыгъ. Сэхъутэ Нурбый ащ ыуж lоф зыдэсшlагъэр. Ари журналист бэлахьыгъ. Ахэм бэ сагъэшlагъэр. Хьакlэмызэ Биболэтрэ Пэнэшъу Сэфэррэ унашъо зэдашlи, пшъэдэкlыжь зыхьырэ секретарэу сагъэнэфагъ. Ащыгъум Лlэхъусэжъ Хьаджрэтбыйрэ Нэпшlэкъуй Зауррэ сикlэлэегъэджагъэхэр. Къин къысщыхъугъагъэп зэзгъэшlэныр. Зэкlэмэ анахь lофыр – цlыфым шlоигъоныгъэ иlэныр ары. Узпыхьэрэ lофшlэным lэпэlэсэныгъэ фыуиlэу ебгъэжьэщтэп, ащ укъыфэкlоным пае уфэен фае. Унэр зэрэзэlэпхыщтым фэдэп, гъэзетыр зэрэпсаоу зэхэплъхьанышъ зэхэпхыжьын фае зэрищыкlагъэм фэдэу къыдэкlыным пае. Ащ пае тlэкlу сыщынэщтыгъ… Ау уфае хъумэ бэ къыбдэхъун лъэкlыщтыр. Сыгу рихьи, lофшlэным сыпыщагъэу непэ къызнэсыгъэм lоф сэшlэ. Сикlас, сыда пlомэ сищыlэныгъэ щыщ шъыпкъэ хъугъэ гъэзетыр. Щытхъухэ сшlоигъу, идахэ аlо сшlоигъу, уиунагъо къыщытхъухэмэ зэрэуигопэщтым фэд. Анахь шъхьаlэр -нахьыжъыlохэр чlэсыхэфэ ахэм зэрагъэуlугъэ шlэныгъэхэр журналист ныбжьыкlэу къычlахьэхэрэм аратыжьын алъэкlынэу тыфай».
Гъуагъо Зар – корректор, илъэс 35-м къехъурэ гъэзетым lоф щишlагъ:
«Институтыр къызсэухым l985-рэ илъэсым Краснодар краим и Кущевскэ район сагъэкlогъагъ lоф щысшlэнэу. Ау псынкlэу къэзгъэзэжьынэу хъугъэ. Мыщ зэдзэкlакlоу lутыгъ сянэ шыпхъум ыпхъоу Чэсэбый Юле. «Отдел письмэм цlыф аштэнэу ящыкlагъ гъэзетэм», – ащ къысеlо. Къуекъо Асфар ащыгъум отдел письмэм тетыгъ. Сыкъакъуи Мэрэтыкъо Рэмэзан сиштагъ. Тlэкlу зытешlэм «корректорэу укlощт, ар о бгъэцэкlэщт», ыlуи рамазан иунашъокlэ корректорэу сыхъугъ джы къызнэсыгъэми lоф сэшlэ. Сыlукlыжьынэуи хъугъагъэ. Ау етlани къэзгъэзэжьыгъ, сиунэ фэдэу. Цlыфхэри, редакторхэри пшlэу зыхъурэм угу афэщагъэуи охъу. Сшынахьыжъэу Гъогъо Хьазрэти а уахътэм къыlухьагъэу «Адыгэ макъэм» lутыгъ. Илъэси 7-8 – горэм lоф щызэдэтшlэнэу хъугъэ. Гъэзетэм корректорхэр зэрищыкlагъэхэр къызеlом къэзгъэзэжьыгъ. Хьакlэмызэ Биболэт сызыштэжьыгъагъэри. Корректор lофшlэныр техническэу алъытэ нахь мышlэми, тэ lоф зыдатшlэрэр тхыгъэр ары. Сэ ар творческэ lофшlэным щыщэу сэлъытэ. Редактор зэфэшъхьафхэр зэблэтхъугъэхэба. Хьакlэмызэ биболэт ыlощтыгъэ: «Шъоры анахь lофшlэн шъхьаlэр зыгъэцакlэрэр, арышъ хэт чlэсми сикабинет, шъукъычlахь упчlэ горэ шъуиlэ хъумэ. Журналистхэм гъэзетым къихьащтыр къызэратхырэм фэдэу, шъхьадж зыфэгъэзэгъэ lоф lахьым мэхьанэ иlэу щыт. Пшъэдэкlыжь зыхьырэ секретарыр тхыгъэмэ яджэжьы, гъэтэрэзыжьынхэр афешlых, ахэр хахыжьых, кlэухым тэры зэрэщытэу гъэзетым еджэжьырэр. Зыпари блэбгъэкlы хъущтэп. Пlатlэкъо Аслъан редактор шъхьаlэ зэхъум къытиlощтыгъ: «lанэм зэкlэ къырахьылlагъэу зэрагъэдэхэжьырэм фэдэу, шъоры, корректорхэр ары, гъэзет нэкlубгъор зэзгъэфэжьырэр». Дахэу къыlуагъ, ау ащ шъыпкъэ хэлъ. Орфографическэ хэукъоныгъэ горэ къыхэфэжьмэ тэгъэтэрэзыжьы, ау текстым куоу тыхэlэбэн, редактировать тшlын тыфитэп. Ау тызэхэгущэlэжьы, мытэрэзэу тхыгъэ горэ къыхэзгъэщымэ пшъэдэкlыжь зыхьырэ секретарми, зытхыгъэ журналистми ясэlожьы. Къыдыхамылъытэныр ежьхэм яlоф, ау сэри ащ сыблэкlыныр зыфэсыдэжьырэп. Гъэзет къыдэбгъэкlыныр куп lоф. Хэти ипшъэрылъ мэхьанэшхо иlэу щыт».
«Адыгэ макъэмкlэ» симафэ есэгъажьэ»
Лъэпкъ гъэзетым имафэ ипэгъокlэу ащ еджэхэу lэкlыбым щыпсэухэрэм ащыщэу Пэрэныкъо Феридун тижурналистэу Кайхан Нэрыс дэгущыlагъ. Ащ фэгъэхьыгъэ къэбар игъэкlотыгъэ тикъыкlэлъыкlорэ къыдэкlыгъохэм ащыщ къихьащт, зэдэгущыlэгъум игупшысэ анахь шъхьаlэ шъущыдгъэгъозэн.
Пэрэныкъо Феридун Тыркуем икъалэу Чанаккъалэ хэхьэрэ чылагъоу Саваштеп къыщыхъугъ, къалэу Бурсэ щэпсэу, ицlыкlугъом къыщыублагъэу адыгабзэр зэригъэшlагъ. Якъуаджэ урамэу иlэхэм ацlэхэр гъэшlэгъоных: Пчыхьалlыкъуай, Бжыхьэкъуай, Хьэлъэкъуай, Очэпщый. Илъэсищыкlэ узэкlэlэбэжьмэ пенсием тlысыжьыгъэ Пэрэныкъо Феридун къэралыгъо lофшlапlэхэм аlутыгъ, джырэ уахътэм Бурсэ и Адыгэ Хасэ иlофшlэн чанэу хэлажьэ ыкlи Адыгэ хэкум щыхъурэ-щышlэрэм лъэпкъ гъэзетэу «Адыгэ макъэм» инэкlубгъохэмкlэ лъэплъэ.
– Шъыпкъэр пlощтмэ, Интернетым иты зыхъугъэм къыщыублагъэу «Адыгэ макъэм» къыригъэхьэрэ къэбархэм сакъылъэплъэ, сяджэ зэпыт, сыда зыпlокlэ хэкум нахь пэблагъэ тызышlырэ амалышхоу ар щыт. Симафэ пэпчъ «Хэкум ымакъ» зыфиlорэ Телеграм-каналымкlэ ыкlи «Адыгэ макъэм» исайткlэ есэгъажьэ, ахэм къарыхьэрэ къэбархэм салъэплъэ. Къыхэзгъэщынэу сыфай, сэ сисоциальнэ нэкlубгъохэми къарысэгъэхьажьы ащ щысыджыгъэхэр – сэ симызакъоу, сикlэтхакlохэми алъэгъунэу сыфай. Гъэзетым нахьыбэм къихьэрэ къэбархэр Адыгэ Республикэм къыщыхъухэрэм афэгъэхьыгъэх, къэралыгъом ихъугъэ-шlагъэхэми журналистхэр къатегущыlэх. Нахьыбэм къэбарыкlэхэр ары сызаджэрэр, джащ фэдэу сшlогъэшlэгъоных тарихъым фэгъэхьыгъэхэри. Адыгабзэкlэ сызаджэрэ пэпчъ силъэпкъыбзэ нахьышlоу сшlэным фэlорышlэ.
Тыркуем щыпсэухэрэм ямызакъоу, адыгэу дунаим щитэкъухьагъэ хъугъэхэм ящыlэныгъи «Адыгэ макъэм» чlыпlэшхо щеубыты. Тэркlэ ар амалышху титарихъ чlыгужъ щыхъурэм, къэбарыкlэу илъхэм тащыгъозэнымкlэ.
«Адыгэ макъэу» зипащэхэм ык1и зижурналистхэм яш1уагъэк1э къэбарыр пстэуми алъызыгъэ1эсрэм имафэк1э ык1и бзылъфыгъэхэм я Мафэу къэблагъэрэмк1э сыфэгуш1о, къыдэгъэк1ыным ылъэныкъок1э 1офэу зэш1уихырэм гъэхъагъэхэр щиш1ыхэу джыри илъэсыбэрэ щы1энэу сыфэлъа1о! – лъытэныгъэ къышъуфэзыш1эу ык1и шъузыгъэлъап1эу Пэрэныкъо Феридун.
(Адыгэ макъ)
