Гъащӏэм и ныбзхэр…
Темыррэ Марэрэ унагъуэ дахэу зэдэпсэурт. Хъыджэбзитӏ зэдагъуэтати, цӏыху дахэ къыхащӏыкӏын папщӏэ, ялъэкӏ къагъанэртэкъым. Кредиткӏэ унэ къащэхури щӏэтӏысхьэжати, и пшыныжыным гугъу дехьырт, ауэ унагъуэм илъ лъагъуныгъэм гугъури тынш къащищӏыжырт. Зэкӏэ ахъшэр зэрамыгъэзахуэу хъуртэкъым, унэ уасэр пшынын яухамэ, къалэжьыр зэрыхуейуэ ягъэкӏуэд хъунут.
Нобэ Темыр лэжьапӏэм къыщикӏыжым унэм щӏэсхэм я шэӏумыл зырыз къахуищэхуащ. Къыщӏыхьэжри, гуфӏэжу къыпежьа Данэрэ Ланэрэ я ӏыхьэр яритыжащ, Марэ еджа щхьэкӏэ, къыкъуэкӏакъым.
–Мамэ иджыри къэкӏуэжакъым, – жиӏащ Данэ.
Темыр ар игъэщӏэгъуащ: Марэ сытым дежи езым япэ къэкӏуэжт, щӏэсу кърихьэлӏэж зэпытт. Тхьэм ещӏэ, и ныбжьэгъухэм я гъусэу тӏэкӏу загъэпсэху хъунщ. Сыхьэт кӏуащ, етӏуанэри кӏэлъыкӏуащ… Жэщыкум къыщӏыхьэжащ Марэ. Темыр пежьащ:
–Марэ, къэхъуар сыт? Сыт апхуэдизу ущӏэгувар?
– Зыри къэхъуакъым, Темыру си псэ закъуэ! Сыт ягъэ кӏын зэ сыкъэгувамэ?
–Марэ, учэф хьэмэрэ?…
–Сычэфынри хэлъщ. Чэф уищӏыфынкъэ мы гъащӏэм и ӏэфӏагъым? Нобэ нэхъыбэу сыхэфауэ аращ, Темыр!
–Сабиитӏыр къыппэплъэурэ ешри, куэд щӏакъым зэрыжеижрэ.
Марэ псэлъэху нэхъ къыпкъырыхьэт зэфар. Ар къыгурыӏуэри, Темыр и щхьэгъусэм и ӏэблэр иӏыгъыурэ лэгъунэм щӏишэжащ.
Абдеж къыщӏидзащ Марэ и щытыкӏэм зихъуэжын. Нэжэгужэ зэпытт, имыхьэлауэ, зэрылъэлъу ину дыхьэшхт. Кӏэщӏ-кӏэщӏурэ концертым, циркым, паркым зэрыунагъуэу кӏуэн хуейуэ къапигъэувт. Япэм и щхьэц, ӏэбжьанэ кӏэлъыплъынумэ, салон къилъыхъуэртэкъым, езым зэрыхуейуэ хуэщӏыжт псори. Иджы ар зи ӏэщӏагъэхэм я деж кӏуэурэ зигъэдахэт. Хъыджэбзитӏыр щыгъын лъапӏэкӏэ игъэудафэрт. Темыр зэмыплъыфу щыта щыгъын зыкъизыххэр иджы щригъэтӏагъэрт. Лӏым фӏэфӏтэкъым а псор, хуэмурэ ахъшэр зэгъэзэхуэн зэрыхуейр гуригъаӏуэрт, ауэ ину хужыӏэртэкъым. Марэ иӏэ хъуа щытыкӏэр зыхуихьынур къыхуэщӏэртэкъым.
Темыр гукъыдэмыж къэхъури лэжьакӏуэ мыкӏуэфу махуищ-плӏы дэсын хуей хъуащ. Лэжьыгъэм пэщӏэту еса щӏалэр щӏэзэшыхьт, телевизорри иужэгъуат. Уеплъ хъуну къигъэлъагъуэр мащӏэт. Политик зэдауэрэ гушыӏэ мышурэ… Уэрэджыӏакӏуэхэм я гугъу умыщӏыхэ… Тхылъ еджэну гуращэ ищӏри тхылътелъхьэпӏэм екӏуэлӏащ. Къыхихынур къыхуэмыщӏэу, зэбгъурыту тет тхылъхэм и нэр ирижащ. Сытми, зым триубыдэри къыдихащ, кӏуэри шэнтиуэм итӏысхьащ. Тхылъыр къызэрызэгуихыу тхылъымпӏэ зэрыӏыгъ къыдэхуащ. Зэкӏуэцӏихыурэ еплъащ. Мыбы итыр пэжынкӏэ ӏэмал зимыӏэщ. Дэнэ къикӏа мы тхылъымпӏэхэр? Дауэ мыхэр я унэ къихьа зэрыхъуар? Марэ и цӏэщ тетыр. Хьэуэ!..
Хъыджэбзитӏыр еджапӏэм къикӏыжри шхащ, иджы я унэ лэжьыгъэр ящӏыжри щысщ. «Папэ, къыддэшхэ» къыжраӏати, «сымэжалӏэркъым» жиӏэри яхыхьакъым, пхъуитӏми абы зыри халъэгъуакъым – адэр гукъыдэмыжщ.
Пщыхьэщхьэ хъури, Марэ къэкӏуэжащ. Лэгъунэм щӏыхьэжу тумбочкэм телъ тхылъыр щилъагъум, щхьэгъусэм хуеплъэкӏащ. Нэкӏэ зэрыщӏащ, псалъи хуэмейуэ.
–Сыт лъандэрэ? – Темыр щӏы щӏагъым къыщӏэпсэлъыкӏ хуэдэт.
– Фадэ сӏухуауэ сыкъыщыкӏуэжа махуэм къызжаӏат.
–Сыт адэкӏэ дызыпагъаплъэр дохутырхэм?
–Псынщӏэу екӏуэкӏхэм щыщщ. Мазиплӏ сиӏэщ.
Темыр и щхьэгъусэр ӏэплӏэкӏэ къищтэри гъуэлъыпӏэмкӏэ ихьащ, езыр тӏысри цӏыхубзыр и куэщӏым иригъэтӏысхьащ. Быдэу зэщӏикъузэри нэкӏукӏэ и бгъэхэм зыхиӏубэжащи, магъ. Зэщӏэкӏэзызэу, и бгъэр къызэгуитхъыу, къугъыу. Мыукӏытэу, зимыхьэкъуэу, гухэщӏу магъ. Марэ зыри жимыӏэу, Темыри пэрымыуэу зыкъомрэ щысащ. Итӏанэ и ӏэхэр хуит къищӏыжри лӏым зришэкӏащ.
–Уигу хыумыгъэщӏ, Темыр. Арат ди натӏэр. Илъэс пщыкӏухкӏэ насыпыфӏэу дызэдэпэсэуащ. Ди хъыджэбзхэр губзыгъэкӏейщ. Къэнэжар дигу хэмыщӏыу къэдгъэпсэуж. Сэ сыпхуэарэзыщ. Зэи зы гурыщхъуэ сыбгъэщӏакъым. Бжесӏэтэкъым, мис мыпхуэдэу умыгуӏэн щхьа.
Арат Марэ быным нэхъ лейуэ зыгуэрхэр щӏахуищӏэр. Арат куэдрэ унагъуэр зэгъусэу нэжэгужагъ здэщыӏэхэм щӏишэр. Арат зыщыгуфӏыкӏын къилъыхъуэ щӏэхъуар. И щӏылъэныкъуэ Марэ. Гурэ псэкӏэ фӏыуэ илъагъу Марэ. И гъащӏэр щыз зыщӏ цӏыхубз ӏэщабэӏущабэр, лъагъугъуафӏэр, и дунейгъэдахэр. Марэ зыхэмытыж гъащӏэм езыр къыхэнэнуи? Я хъыджэбзитӏыр анэншэ хъунуи? Темыр зыгуригъэӏуэфынум нэхърэ нэхъ хьэлъэт а псор.
Нэху щащ, Темыр и жеини къэмыкӏуауэ. Иджы къыгуроӏуэ: мазищ-плӏыр мащӏэ дыдэуи куэдыщэуи къыщӏэкӏыфынущ. Марэ иӏэжщ апхуэдиз гъащӏэ. Тхьэмбылым къыхыхьа узыфэ бзаджэм куу хъуху зыкъигъэнэхуакъым. Марэ дохутырым щыкӏуам, зыри къыхуащӏэжыфынутэкъым. Мазиплӏ хуэдиз къипсэужыну къыжраӏащ. Зы махуэри гъащӏэщ. Зы мазэри фӏы дыдэщ. Мазиплӏыр Тхьэм и тыгъэщ. Абы къыкӏэлъыкӏуэнум егупсысыну хуейкъым…
– Сэ лэжьапӏэм сыкъыӏукӏыжащ, Темыр, дыгъуасэ тхылъ стхыри къэзгъэнащ сыкъызэрыӏукӏыжымкӏэ, – зыкъезышэкӏа и щхьэгъусэм и ӏэблэм телъэщӏыхьурэ жиӏащ пщэдджыжьым Марэ.
– Пэжу пщӏащ. Зыгъэпсэху, – Темыр псалъэхэм хэдэрт, хэплъэрт, жыӏэкӏэм егупсысын хуей хъурт. Хуеят иджыпстуи: «Нэхъыбэрэ узэрытхуэпсэуным яужь ит», – жиӏэну, ауэ къыжьэдикъуэжащ. Марэ и щытыкӏэр ещхьтэкъым зи гъащӏэр нэблэгъам. Езыри хуейтэкъым «улӏэнущи, къыпхуэнэжам узэрыхуейуэ псэу» къызэрыкӏ къыжьэдэкӏыну. Зыри къэмыхъуа хуэдэу зищӏмэ, Марэ дежкӏэ нэхъ тыншыну къыщыхъурт.
Марэ хуит хъуат. Къызэрыщӏэкӏымкӏэ, иджыщ псэун щыщӏидзар! Пщэдджыжьым жьыуэ уэрэд къизыш бзухэр дэнэ иджыри къэс здэщыӏар? Щхьэ зэхэзмыхарэ? Сыту гухэгъахъуэ абыхэм уедэӏуэныр! Япэ дыгъэ бзийр-щэ? Уи псэм зыкъыдищӏу къыптелъэщӏыхьу… Щхьэгъубжэм къыӏут жыгым и тхьэмпэхэм зыщӏаупскӏэ, «псори фӏыщ», «уи гур ирепсэху» къыжраӏэ хуэдэу. Къалэр хуэмурэ къоуш, и ӏэуэлъауэхэр нэхъыбэ хъууэрэ макӏуэ. Ищхьэ къатхэм тесхэр лэжьакӏуэ макӏуэри, дэкӏуеипӏэ кӏыхьхэм зэрежэхыр хуиту зэхыбох. Си Тхьэ, сыту телъыджэ мы гъащӏэр! Сыт-тӏэ мыкӏыхьмэ? Фӏыщӏэ пхузощӏ, си Тхьэ, гъащӏэр гурэ псэкӏэ фӏыуэ слъагъуну къысхуибгъэхуащи! Уэ къытхуиӏэ лъагъуныгъэращ ар апхуэдизу дахэ, ӏэфӏ зыщӏыр. Лъагъуныгъэщ си хъуреягъыр: хьэуар, уафэр, удзхэр, си пхъуитӏыр, си щхьэгъусэр, си гъунэгъухэр, уэрамым ирикӏуэ цӏыхухэр… Сыту фӏыуэ слъагъурэ псори!
– Пщӏэрэ, Темыр, – жеӏэ Марэ, – мы дуней нэхум сытекӏыжа нэужьи сыхуейщ нэхугъэу фӏыуэ слъагъухэм ягу сыкъинэну. Псэкӏэ сытым щыгъуи сывигъусэнущ си быныитӏымрэ уэрэ. Данэрэ Ланэрэ анэ ямыӏэу хъунукъым. Цӏыху щабэ къахуэшэж, ауэ уэ уи нэӏэ зэи ятумыгъэкӏ. Сыхуейщ си хъыджэбз цӏыкӏуитӏым гъащӏэр фӏыуэ ялъагъуну, сэ иджыпсту зэрыслъагъум хуэдэу. Схуегъэсэну къысщохъу. Сэ сыщрамыӏэжым, уэ пыпщэнщ. Гъафӏэ хъыджэбзхэр. Адэ лъагъуныгъэкӏэ ирикъуахэращ щхьэгъусэфӏ къыхэзыхыфыр. Адэм игъэфӏа пхъухэращ зи щхьэм пщӏэ хуэзыщӏыжыр. Ар уигу игъэлъ. Уэ унасыпыфӏэн хуейщ. Насыпыфӏэкӏэм еса сабийхэращ насыпыфӏэу гъащӏэм хэтыфыр. Абы щхьа унагъуэ насыпыфӏэм къыщыхъун хуейщ, фӏыуэ зэрылъагъу адэ-анэ къащхьэщыту.
Темыр Марэ жиӏэм пэрыуэну хуейт, езыр зыхэмытыжыну гъащӏэм тригъэпсэлъыхьынутэкъым, ауэ и жьэр зэтрихын шынэрт. И тэмакъыр щызытхьэлыкӏыр нэпсу къыфӏыщӏэунут и жьэр зэтрихмэ. И ӏэпкълъэпкъым зэрыщыту зикъузат, хуэш хыхьа хуэдэу.
– Марэ, мыбдежым дохутырхэм къыбжаӏамкӏэ арэзы дыхъуауэ дыщысын хуейкъым. куэдрэ къохъу ахэри щыуэу. Мэзкуу дыкӏуэнщ, абыхэм аппараткӏи сыткӏи я ӏуэху нэхъыфӏщ. Нэхъ къапщтэмэ, Ставрополкӏи дохутырыфӏхэр щыӏэу жаӏэ, макӏуэ куэд. Усымаджапэми, ахэм нэхъ зыгуэр къыпхуащӏэнущ. Дыкӏуэнщ, Тхьэм жиӏэмэ … Уэри бощӏэ, дапщэм мыбдеж ди дохутырхэм хуагъэува диагноз шынагъуэр ямыӏэу къыщӏэкӏа…
Марэ и щхьэгъусэм жиӏэр зэпиудащ:
– Хьэуэ, Темыр, сэ адэ-мыдэхэм сыкӏуэурэ зыкъезгъэпщытэу згъэкӏуэдын далэ сиӏэкъым. Си быным срагъусэнущ, уэ сыббгъэдэсынущ, гу фщысхуэнущ. Си лъэ сызэрихьэху, дуней хуитым сытехьэнущ. Сыхуейкъым Данэрэ Ланэрэ ӏей сыхъуауэ, сыгъ-сыбжэу сыкъалъагъуну. Сыхуейкъым уэри уигу хэщӏыу слъагъуну. Пщӏэрэ, мазищ-плӏыкӏэ насыпым ухэпсэукӏыныр мащӏэкъым, ар сэ фӏы дыдэу сощӏэ!
– Зэрыжыпӏэщ, си псэм хуэдэ…
Мазих дэкӏащ. Темыррэ и пхъуитӏымрэ кхъэм итщ, мывэ удзыфэм къыхэщӏыкӏа сыным удз гъэгъа тралъхьэ.
Сын пащхьэм иувэжауэ щыри щытщ. Щыми яӏэщ абы щӏэлъым жраӏэн. Щыми я дунейм зихъуэжащ ар абдеж щыщӏалъхьа махуэм. Адэм и пхъуитӏыр зрекъузылӏэ:
– Мамэ и пӏэкӏи си пӏэкӏи сэ фӏыуэ фыслъагъунущ…Фи анэр ди гъащӏэм сыт щыгъуи хэтынущ нэхугъэу.
