«Зы псэ, зы бзэ, зы хабзэ»

Лъэпкъыбзэхэмкӏэ Къэралыбэ Махуэм ехъулӏэу, Али-Бэрдыкъуэ къуажэм дэт «Золушка» сабий ӏыгъыпӏэм «Зы псэ, зы бзэ, зы хабзэ» щхьэщӏэдзапӏэм щӏэту, пшыхь щекӏуэкӏащ. Абы кърагъэблэгъащ Хьэбэз муниципальнэ район администрацэм егъэ­джэныгъэмкӏэ и къудамэм и унафэщӏ Сидакъ Жаннэ, методист Тхьэгъэпсэу Фатимэ, къуажэм и нэхъыжьхэм я сове­тым, адэ-анэхэм я комитетым хэтхэр.

Дауэдапщэм и мурад нэхъыщхьэу щытар адыгэбзэмрэ щэнхабзэ щӏэинхэмрэ хъумэныр, сабийхэр хэкупсэ-лъэпкъыпсэу къэгъэтэджыныр, лъэпкъым и бзэмрэ щэнхабзэмрэ теухуауэ цӏыкӏухэм я щӏэныгъэм зегъэужьыныр, абыхэм анэдэлъхубзэм хуаӏэ фӏылъагъуныгъэр нэхъри гъэбыдэнращ.

Сабий ӏыгъыпӏэм и уна­фэщӏ Хьэкӏырэ (Лӏымахухэ япхъущ) Фатимэ къызэхуэсахэм фӏэхъус псалъэкӏэ захуигъэзащ. Ар къытепсэлъыхьащ адыгэбзэм, анэдэлъхубзэм лъэпкъымкӏэ мыхьэнэшхуэ зэриӏэм икӏи фӏыщӏэ яхуищӏащ зи бзэр псэм пэзыщӏ, ар зыфӏэӏэфӏ, ар сыт щыгъуи япэ изыгъэщхэм, зи тхыдэжьыр зыгъэлъапӏэ дэтхэнэми.

Иужькӏэ лъэпкъ макъамэ дахэм щӏэту, утыкум къихьащ дадэр (ролыр зыгъэзэщӏар Хьэжмыстафэ Белэщ). Ар жыг щӏагъым щӏэт тетӏысхьэпӏэм йотӏысэх. Нанэр (ролыр зыгъэзэщӏар Щохъужь Ларисэщ) абы къыбгъэдохьэри къоупщӏ:

—Жьы къабзэм ухэсу шей хужь пщтыр тӏэкӏу уефэкъэ, дадэ, къыпхущӏэсхащ.

—Уэлэхьи фӏы дыдэкӏэ, уэуеи къэхьи къэтӏыс, нанэ, ди къуэрылъху цӏыкӏухэр къэушакъым иджыри.

—Уэ дадэ, уузыншэ? Сыту ӏейуэ ухэплъэрэ? Сыт уигу къеуэр, щхьэщӏэгупсыс узы­щӏар сыт? — щӏоупщӏэ нанэр.

—Сыткӏэ сыхэмыгупсысы­хьынрэ, атӏэ, нэху зэрыщрэ сыт щӏа, дыгъэр мыдэ къыдэкӏуэтеягъэхэщ? Мы ди къуэ­рылъху цӏыкӏухэр къызэремы­жьэхэ.

—Алыхь сымыщӏэ, дадэ, сэри ар си гукъеуэкӏэ. Телефон гуэрхэр яӏыгъщи жэщныкъуэ нэс схуамыгъэтӏылъу, сфӏыщысхэщ, итӏанэ щэджа­гъуэ нэс зыкъаӏэтыфкъым.

—Сыту ӏейуэ мы телефон жыхуаӏэр къагупсысат, цӏыхуцӏэр ягъэунэхъуащ, сабийхэм я узыншагъэр халъхьэ, ап­хуэдэнумэ ди сабийхэр хьэ­физ хъунущ.

Абы хэту цӏыкӏухэм я ма­къыр къоӏу.

—Зэт-зэт, дадэ, модэ я макъ зэхэсх сфӏощӏ. Сыкӏуэнщи пщэдджыжьышхэ згъэшхэнхэщ, — жери нанэр унэмкӏэ еунэтӏ.

—Мэуэ къыщӏэгъэкӏхэ, хьэуа къабзэ яшэнщ, джэгунхэщ, сэри тӏэкӏу саӏуплъэнщ. Тхьэмахуэ хъуащ ди къуэрылъху цӏыкӏухэр къызэра­шэри, тыншу я сурэт дымы­лъэ­гъуа, даймыпсэлъэфа, ауэ­рэ зыгъэпсэхугъуэ мазэри лъэтэнущи къалэм яшэжынухэщ, — жеӏэ дадэм.

Абы хэту сабийхэр къыщӏ­экӏри, дадэм зыкъыхуашиящ, ӏэплӏэ къыхуащӏащ.

—Уэ Тӏатӏу, игъуэ зэ фыкъыщӏэкӏамэ мы унэм, — дадэр ящогуфӏыкӏ и къуэрылъху цӏыкӏухэм.

Нани ӏэнэр асыхьэту къеузэд­ри, цӏыкӏухэр пэрегъэ­тӏысхьэ. Арщхьэкӏэ ерыскъым хэӏэбэхэкъым.

—Мэт Адисэ, мы тӏэкӏур шхыт, — нанэ хьэтыкъыр хуеший сабийм.

—Ар сыт, сыхуейкъым нанэ, — щӏоупщӏэ Адисэ зи цӏэ цӏыкӏур (урысыбзэщ зэрыпсалъэр).

—Уэ си сабийхэ мыр хьэтыкъщ. Мыр нартыху хьэжыгъэм къыхагъэжьыкӏ. Мы­бы къыуат щӏэлъщ, ар пшхы­мэ къару пхуэхъунщ, — нанэр мэлъаӏуэ, арщхьэкӏэ сабийхэм зыӏуалъхьэн ядэкъым. Телефоныр къащтэри, ириджэгун щӏадзэ. Абы хэту пщӏантӏэм гъунэгъу сабийхэр къыдолъадэ.

—Фи пщэдджыжь фӏыуэ дадэ, нанэ. Дадэ дыгъуасэ хуэдэу укъыддэджэгукъэ, — зыхуагъазэ гъунэгъу лӏыжьым.

—Ахьеймэ, фыкъетӏысэкӏ мэуэ, фи акъыл цӏыкӏухэм я жанагъыр къэтхутэнщ.

Абдеж «Фщӏэуэ пӏэрэ?» джэгукӏэр дадэ ирегъажьэ. Ар щӏоупщӏэ адыгэхэм я макъамэ ӏэмэпсымэхэм, хьэгъуэлӏыгъуэм щекӏуэкӏ хабзэ ӏуэхугъуэхэм ящыщ цӏыкӏухэм яцӏыхумэ.

—Макъамэ ӏэмэпсымэщ шыкӏэпшынэр, пшынэр, пхъэцӏычыр, бжьамийр.., хьэгъуэлӏыгъуэ хабзэхэм щыщщ унэишэр, нэчыхьытхыр, щауэишыжыр, гуащэтехьэр, хъы техыр.… — сабийхэм кърабжэкӏ.

Къинэмыщӏауэ, дадэр щӏоупщӏэ нэхъыжьым, хьэщӏагъэм ятеухуауэ лъэпкъым къы­декӏуэкӏ хабзэхэм. Мы уп­щӏэми нэгъэсауэ жэуап ирагъэгъуэт хьэблэдэс сабийхэм. Абы къыпащэ адыгэ псалъэжьхэр. Саир, Лилианэ, Бекэ, Зарэ, Ашэмэз, Элинэ цӏыкӏу сымэ псалъэжьхэмкӏэ, псынщӏэрыпсалъэхэмкӏэ зэпоуэ. Иужькӏэ цӏыкӏухэм къэфэн щӏадзэри, утыкур ягъэбжьы­фӏэ.

Ахэр гъэщӏэгъуэн зыщы­хъуа къуэрылъхухэм телефоныр ягъэтӏылъри, гъунэгъу сабийхэм я джэгукӏэм кӏэлъыплъын щӏадзэ.

—Фигу ирихьа, си къуэрылъху цӏыкӏухэ, ди гъунэгъу сабийхэр къызэрыфар? Абы зэреджэр адыгэ къафэщ. Фехъуэпсакъэ апхуэдэ къэфэкӏэ, джэгукӏэ, псэлъэкӏэхэр зэвгъэщӏэну? Анэдэлъхубзэр зэрывмыщӏэр емыкӏу дыдэщ, ар зи лажьэр фи анэ-адэращ. Сэ си пащхьэ фисауэ щытамэ, фэзгъэщӏэнт ди бзэри, ди хабзэхэри, ди джэгукӏэ гъэщӏэгъуэнхэри, — жеӏэ дадэм.

—Дадэ, дадэ, дэри дигу ирихьащ мыпхуэдэ джэгукӏэхэр, дыгъэцӏыху, — лъэӏуащ къуэрылъхухэр.

Абдеж дадэм и щӏэблэм адыгэбзэкӏэ усэ цӏыкӏухэр, зы­щыщ-къызыхэкӏа лӏакъуэм ятеухуауэ хъыбархэр ярегъэцӏыху. Сабийхэм нанэ зыхуагъэщӏагъуэ анэдэлъхубзэмкӏэ усэ зэрызэрагъэщӏамкӏэ, адэ­жьхэр бжьиблкӏэ зэрызэрагъэцӏыхуамкӏэ.

—Ар сыту хъыбарыфӏ, севгъэдэӏут зэвгъэщӏахэм, — жеӏэ гуфӏэу нанэ.

Адыгэбзэм, адыгэпсэм ятеухуауэ усэ цӏыкӏухэм гукӏэ къоджэ Адисэ, ӏэдэм, Лилианэ, Ашэмэз, Саир, Зарэ, Элинэ сымэ.

Хьэжмыстафэ Алибэч цӏы­кӏу къызытекӏа лӏакъуэм къытопсэлъыхь.

—Фыпсэу, си сабий дыщэ цӏыкӏухэ, хуабжьу сывгъэгу­фӏащ ди бзэкӏэ, ди адыгэбзэкӏэ усэ цӏыкӏухэр къызэрызжефӏам папщӏэ.

—Ину берычэт вжызоӏэ, цӏыкӏухэ. Дэ дыадыгэщ, ди бзэ диӏэжщ. Дэнэ фыщымыӏами фрипсалъэ ди бзэм, зы­щывмыгъэгъупщэ фыкъызы­хэкӏа лъэпкъыр! — захуигъэ­защ дадэм.

Пшыхьым и кӏэм цӏыкӏухэм дамыгъэхэр, адыгэ ныпыр яӏыгъыу къафэхэр къащӏащ. Тхьэзэпх Залинэ «Адыгэбзэ» уэрэдыр жиӏащ.

Мы махуэм сабийхэм утыку кърахьа теплъэгъуэхэмкӏэ къагъэлъэгъуащ анэдэлъхубзэр куэдым зэращыгъупщэжар, абы ирипсалъэхэр нэхъ мащӏэ зэрыхъуар, анэм къыбдилъхуа бзэр фӏыуэ плъагъунур, абы и къулеягъымрэ и дахагъымрэ, укъызыхэкӏа лъэпкъым и хабзэмрэ щэнхабзэмрэ пхъумэн, абы пщӏэ хуэпщӏын зэрыхуейр.

АтIэ, бзэр щымыӏэжмэ лъэпкъри кӏуэдыжынущи, дыкъызыхэкӏа лъэпкъыр псэуну дыхуеймэ, анэдэлъхубзэр ӏэ­щӏыб дывмыгъэщӏ!

(Черкес Хэку)