Пстэуми анахьэу, Зекlор аlоу тегущыlэнхэр нахь игуапэу къыхегъэщы Чупэ X. Окан Ищджан ау, ар, къешlэкlыгъэ цlыфхэм ныбджэгъушlоу зэлъашlэ. Зекlо щыlэ зыхъукlэ ынэгу кlэкlыхэрэр тхылъыпlэм регъэкlужьых, итхыгъэхэр адегощы еджакlохэм. Зы нэбгырэ фитхыгъэм фэдэх иписмэхэр, ау иlэпэрытхыхэм яджэрэ пэпчь ежь къыфигъахьыгъэу къыщигъэхъоу куоу пхырэплъы цlыфым. Тхэрэ къодыеп Окан, бэ заджэрэр…
Гурышэ горэм ешэрэм фэдэу lощхыпцlыкlы, бэмэ афэlаз, тырихырэ сурэтхэр ямышlыкlэх, пщынэр зыlэкlэ ыlыгъэу «орира орира, хайра орира…» Мызэгъэгум ащ тэ нэlуасэ шьуфэтшlым тшlоигъу.
-Чупэ Хьасан Окан Ищджан макlэу узышlэхэрэм нэlуасэ закъфэпшlына…
-Зекlоыр, тхэныр зыгу рихьырэ цlыфэу сызэрэщытым сыкъщыуцун.
1972-рэ илъэсым, Тыркуем кьалэу Адапазары сыкъщыхъугъэми Самсун сыдэтхагъ, ау къалэу Нигде, Сиирт ыкlи Еркёй сыщыщэу зысэлъытэ. Тятэ иlэнатlэ зыщихьыгъэ къалэхэм тащыпсэугъ, ащ къыхэкlэу зыцlэ къесlогъэ къалэхэми псэкlэ сащыl… Сянэ Абхьаз, Маанхэм япхъу, Сятэ Убых, Чупэ…
А зэкlэхэм нахьи, «зекlор» къысаlоныр нахь къыхэсэхы…
-Жьынэпсым илъэс дэхэкlае шlагъэу укъатхэ, уишlуагъэ инэу къакlо. Сыд фэдэ гъогупа шъузщызэlукlагъэр гъэзэтымрэ орырэ?
-Гъэзэтым апэу нэlуасэ сыфэзышlыгъэр Сэбэхьатин (Чурмыт) ары пlоми хъущт, «Къатхэба» ыlо зэпытыщтыгъ. Зэ горэм Серап Джанбек садэжь къакlуи «Мы уитхыгъэ къыхэтыутынэу тыфай» зеlо уж гъэзэтым сыхэщагъэу угъугъэ.
Убых Писмэхэр зышъхьа тхыгъэ пчьагъэхэр цlыфхэм алъыlэсыгъ. Зэмы зэм зэ Нал Лъэужхэр ыцlэу тхылъхэм лъэтегъэуцохэр защфэсшlыгъэ зэlукlэхэр сышlыхэу бэрэ къыхэкlыгъ…
Гъэзэтым игъашlэ кlахьы зэрэхъугъэм уасэ фэсэшlы, итlанэ ар непи зэрэ гъэзэтым уасэ фэсэшlы…Тыгъуасэ Гъуазэ ыцlагъэм, непэ ыцlэр Жьынэпс.
-Хъугъэ шlагъэхэм, цlыф зырызхэм афэгъахьыгъэу птхыхэрэм, анахьэу уиписмэхэмкlэ сыд фэдэ гъоуа узэрыкlорэр?
-Шыпкъэр пlощтмэ, гукъэкlыжь гущыlэхэр макъэхэр зыми тестхэу сихабзэп, занкlэу сыгу ихьыкlыхэрэр тхылъыпэм езгъэкlунхэм сегъэгупсэфы. Сигулъытэ, си чыжьэрыплъэ кlуачlэ. Итlанэ сишlэжь куу ау, сэ нахь зэхэсшlагъэр ары цlыфхэм адэзгощырэр, ащ пае гукъэкlыжь тхыгъэхэр сиlэхэп, игъо къызщысырэм, зигъо къэсыгъэр тхылъыпlэм тесэтакъо.
-Зыфэптхырэм факlорэ писмохэр зыдэт тыхылъ «Зэ Гъэзэгъу lункlыбзэр» зыфиlорэр псынкlэу аухыгъ, ятlонэрэу къытырадзагъэр Октай Чокуата абхьазыбзэкlэ зэридзэкlыгъ, ипэублэ ущыlэ Генади Аламия ытхыгъ. Ахэм о сыд зэхыуагъэшlагъэр?
-«Зэ Гъэзэгъу lункlыбзэр» зыфиlорэ тхылъым ыпэкlэ стхыгъагъэ тхыгъэ 40-р зэхэубытагъэу къыдэхьагъ. Пандемием илъэхьан, е нахь ыпаlокlэ «зы тхылъ тхыгъэу сереl» сlуагъэнджи мэхъу. Тхылъфым цlыфыбэ еджэнэу зыкlэхъугъэр сишlошlыкlэ, ныбджэгъубэ ыкlи нэlусабэ зэрэсиlэр ары. Тхылъыр къызэдэкlым тинахьыжъэу Октай «зы гухэлъ горэ сиl» есlуагъ. Сигущыlэ сымыухызэ «Уигухэлъ пфэдгъэцlэкlэн» ыlуагъ. Тхамафэ нэуж тхылъыр зэридзэкlыгъ. «Ащ пэублэ гущыlэ фэтшlын фаеба» зеlом «о игъо олъэгъум дэгъу» сlуагъэ. «Сэ Генади ары сыгу къэкlыгъэр» зеlом, жьым сызэрихьарэм фэдэу сыхъугъ. Тхылъыр Октай Нахьыжъым зэрэзэридзэкlы- гъэр ыкlи ащ ипэублэ гущыlэхэр Генади Алмия зэритхыгъэм сызэригъэгуш- хуагъэм илъэшыгъэ къэсlон слъэкlынэп.
Ащ фэд, синахьыжъ лъапlэу Октай, сэри нэмыкlхэри тызэгъусэу Абхьаз Республикэм Итхакlохэм я Союз тыхахьэм шlоигъоу къызэрэтиlуагъэм нахьи нахь инэу тигъэгушхуагъ.
-Тыкъыпфэгушlо арымэ. Тхылъфыкlэ чэзыум хэтэу щыта?
-Гущыlэ лъэшыlо хъущт ау, Ары сэlо. «Апэрэм ихэукъоныгъэ хэукъоныгъэ хьурэп» аlо, ащ сыкъыпкъырыкlызэ сэри сыlошхоныщ, джыри зы тхылъ сиlэнэу сыфай.
-Элбруз зыфиоу къыдэбгъэкlыгъэм игугъу къытфэпшlына? Ар сыдэущтэу зэхэщагъэ хъугъа, къыхиутыгъэхэр сыда? Джыри мыщ фэдэ проект уиlа?
-Элбруз, апэрэ элоктроник журналэу щытыгъ, «Културэм фэгъахьыгъэу мазэм зэ къыдэкlырэ журнал» ащ тетхагъагъ. Мазэ къэсми нэбгырэ 40- къыхэлажьэ- щтыгъ. Эрол Ылдыр, Тыркуао Айще, Конболат Бетюл, Джхатояти Атила, Юн lуфук фэдэхэу зэныбджэгъу 40-м, илъэс 2- зэкlэлъыкlоу, тедзэгъу 24-рэ мазэ къэсми къыдэдгъэкlыгъ. Гукъау нахь мышlэми ар зэпыугъ, ащ фэдэ lофшlагъэхэр джыри пыдзэжьыгъэнэу, еджакlохэм алъыlэсынэу сыгугъэн.
-Уиlофшlэ фэгъахьыгъэу е къэпкlухьын/зыуплъахьын фэшl зекlо ущыlэ зэпыт. Тэри «тыошъуъом, тызэгоутэу тыкыплъэплъэщ» къыотэlо. Мыхэр сыдэущтэу зэпыбгъафэхэра? Зекlоным чlэхъопсыхэрэр рыгъозэнхэу япlон горэхэр щыlа?
-Цlыфыр ежь ыгукlэ зыфаплъэрэр дэгъоу ыгъэунэфын фае, сэ сыпсэ сыгу хэзгъахъорэр зекlоныр ары. Чlыпlакlэхэр слъэгъун, цlыфыкlэхэм нэlуасэ сафэхъун, дунаим иинагъэ, ицlыкlугъэ зыфэзгъэунэфын, заохэр, зыми зэримыщыкlагъэр джыри зэ сынэкlэ зэзгъэлъэгъунэу, скlуачlэ къызэрихьэу сызекlонэу сыфай. Сыщысэ мыгъэшlэгъонкlи мэхъу гъуазэу зысlотэнкlэ, ау угукlэ уфэен фае. Ыпэкlэ бгъэнэфэн фае. Нахь пыутэу сызщыпсэущтыр, Къохьлъатэр зыщымылъапlэр зызгъотыкlэ семыжьэ мыхъунэу сэхъу.
Сэ, Эйфел ымылъэгъоу Париж… Зыфиlорэм сыпылъэп, уздакlорэм щыlэ пстэури умылъэгъушьункlи мэхъу, узфаер зэкlэ къыбдэмыхъункlи мэхъу. Джыры lофыр.
-Кавказым тыда уздэщыlагъэр? Анахьэу угу къинэжьыгъэр тэд?
-Кавказым апэрэу 2000-рэ илъэсым сыкlуагъ. Илъэси 10-хъугъэу илъэс къэсми амал иlэм сэкlо. Адыгеир, Темыр Осетие, Къэрэщай Щэрджэс, Къэбэртэе Балкъар республикэхэм сащыlагъ. Зэкlэми инэу гухахьо ахэзгъотагъ. Ау Къэрэщай Щэрджэсым щыпсэурэ Абадзэ ныом, lэнэлъэкъущ ыlоу къысфи- lуатэрэм игущыlэхэр ригъэкъун ымылъэкlэу зэрэгъыщтыгъэр сщыгъупшэ рэп.
-Уи писмэхэм ащыщ горэм «Апэу сыздэкlуагъэм зыщэ зытlо тезгъэзэжьын сыкlоным сызэрэфаерэм сыпэуцун слъэкlырэп…» пlоу къыщыптхыгъагъ. Хэгъэгу тхьапша къэпкlуахьыгъэр? Ятlонэрэу уздакlохэрэм сыд фэдэ гурышъэ гупшысэха уагъэшlыхэрэр?
-Непэ нэсэ паспорти 8- згъэлэжьагъ, хэгъэгу 56-рэ слъэгъугъэ. Апэу сыгу къэкlыгъагъэп ау, джы сыздакlорэ къэралыгъохэм я бракъхэр къэсэугъоих. «Хэт ышlэрэ мы къэралым егъашlэми зэ сымыкlожьышъункlи мэхъу» сlоу къыхэкlы, ащ джыри зэ сыкlожьын зыфэпlон фэдэ гухэлъхэри гъэшlэгъон…
Аужырэу игугъу къэсшlым сшlогъу, сэри ащ инэу гухахьо хэзгъотагъ… Шъори шъошlэ КАФФЕД-м ментор менти зыфиlоу прраммэ иl, мы прорамым дэлажьэу Хьарун Гергин, профоионалнэу сыздэлажьэрэм нэпэмыкlэу тхылъ зэрэстхырэм пае сэ сакъхихыгъэу ыlуагъ. Ар зызэхэсэхым инэу сыгушlуагъ.
Джы сэри, Гъуазэ къысфэхъугъэхэм афэдэу, зыгорэхэм гъуазэ сэфэхъуным сыщэгуъу.
-Гущыlэгъу укзэрэтфэхъугъэм пае тхьаоегъэпсэу отэlо.
Адыгабзэм езгъэкIугъэр: МэфшIукъо Щенгюл