Мы гъэм илъэс 55-рэ ирикъуащ куржы усакlуэ щэджащэ Руставели Шота и цlэр зезыхьэ, Тбилиси дэт театр институтым Къэрэшей-Черкесым щыпсэу адыгэхэмрэ къэрэшейхэмрэ папщlэ лъэпкъ труппэхэр – студиехэр къызэрыщызэlуахрэ. Лlыщlыгъуэ ныкъуи текlыжащ япэу абы щlыхьахэм къызэраухрэ.
А зэманым къекlуэкlа драматургиер Къэрэшей-Черкесым щалэжьын я гугъэу, студием къыщlэкlа куэд ирагъэблэгъауэ щытащ Черкесск область драмэ театрым. Иужьым, урысыбзэкlэ лажьэ театрым адыгэу, абазэу, къэрэшейуэ, нэгъуейуэ яхыхьар къахэкlыжащ, лъэпкъ театрхэр къызэрагъэпэщу лэжьэн щыщlадзэм.
Абыхэм яхэтт театр гъуазджэм и щэхухэр Тбилиси щызыгъэнэlуа ди лъэпкъэгъухэр, зи гъунэ ирамылъа лъэпкъ щэнхабзэр утыкум дахэу изыхьэну, езыгъэфlэкlуэну хъуапсэ адыгэ актёр зэчиифlэ зыбжанэ.
Тбилиси театр институтыр къэзыуха, Акъ Мухьэрбэч и цlэр зезыхьэ адыгэ къэрал драмэ театрым и актрисэ пашэ, УФ-м и тхакlуэхэм я Союзым хэт, драматург, усакlуэ, зэдзэкlакlуэ, КъЧР-м щlыхь зиlэ и артисткэ ТУТ Тезадэ иджыблагъэ дыlущlащ студием зэрыщlыхьам, ди хэгъуэгум щыщу къыдеджа адыгэхэм ятеухуауэ и гукъэкlыжхэмкlэ къыддэгуэшэну.
-Куржы къэралым деж адыгэхэр щеджэ хъууэ театр студие къызэрыщызэlуахым хэт ущигъэгъуэзат? Абы ущlыхьэну дауэ тебубыда хъуа?
-Си дэлъху Мамэтбийщ сэзыгъэщlар. 1968 гъэм и жэпуэгъуэ мазэм, тlэкlу дыгувауэ, Тбилиси дыщеджэну зы гуп дыкlуащ. Дяпэжкlэ, ди республикэм лъэпкъыу исым театр къыщызэгъэпэщыныр я плъапlэти, мурад ящl нэрыбгэ тlурытl-щырыщ къызэщlакъуэу Ленинград театральнэм щlагъыхьэну. Икlи ягъэкlуат, ауэ къадэхъуакъым. Я lуэхур щымыкlуатэм, щlэныгъэ нэс зрамыгъэгъуэтауэ къагъэзэжри, хэгъуэгум и урыс театрым къызэрыкlуэ актёру lухьащ. Урысыбзэкlэ псалъэу емысар сценэм «акцентышхуэ» яlэу къытехьэт… Иужькlэ нэхъ тэрэзу егупсысыжри, унафэ къахьауэ щытащ адыгэхэмрэ къэрэшейхэмрэ гуп-гуп ящlу ирагъэджэну.
-Ар дэнэт здыщрагъэджэнур?
-Ленинградщ здагъэкlуар. Абыхэм яхэтащ Абдокъуэ Маталио, Гунжафlэ Хьисэ, илъэс куэдкlэ къэбэрдей театрым и унафэщlа Шумахуэ Владимир сымэ.
Курыт еджапlэр къыщызуха 1962 гъэм, ахэр абдеж щеджэххэти, зэ щхьэкlэ таучэл сщlащ сэри сыкlуэу я гъусэу седжэну, ауэ режиссёрут сызэращтэнури, здакъым, актёр lэщlагъэм сызыщlэхъуэпсти.
-Тбилисикlэ дгъэзэжынщи, пщlэжрэ Ищхъэрэ Кавказым щыщу институтым щlыхьахэм, псом хуэмыдэу ди лъэпкъэгъухэм куржыхэр къазэрыпыкъуэкlар?
-Куржыхэмрэ адыгэхэмрэ я зэпыщlэныгъэр нэгъэсауэ къагурыlуэт тбилисидэсхэм. Псалъэм папщlэ, абыхэм я нэlуасэтэкъым ди хэгъуэгум икlыу абы нэкlуа нэгъуэщl лъэпкъхэр. Дызэрыадыгэр къызэращlэу, къытщыгуфlыкlт, къыдблэкlтэкъым фlэхъус къыдамыхыу, къытщlэмыупщlэу.
Общежитэм ди гъусэу щlэса езы куржы дыдэхэри, институтым дезыгъэджахэри нэфlкlэ къыдэплът. Апхуэдизу езыхэми фlыуэ зыдагъэлъэгъуати, дыщlэлъэlуащ куржыбзэр дагъэщlэну.
Къыкlэлъыкlуэ махуэм егъэджакlуэ къыдагъэбыдылlэщ-аби, я хьэрф тхэкlэр зэдгъэщlэн щlэддзащ. Хьэрыпыбзэм ещхьу гугъуми, ди псэм фlэфlу дджыт, уеблэмэ ди щlалэхэм куржы акцент ягъуэтауэ псалъэт. Жыпlэнурамэ, ноби си курсэгъу Беслъэней Хьисэ а щэныр зыхимынауэ хэлъщ.
-Уи курсэгъухэм я гугъу тщlымэ, яхэтыну къыщlэкlынт «театрым къыдалъхуа» зыхужыпlэ хъун, сценэм хуэlэижьхэр. Апщыгъуэм нэрылъагъут хэт сыт хуэдэ актёр къыхэкlынуми?
-Тбилиси деж адыгэу къыздеджахэм ящыщщ псом япэ зи цlэ фlыкlэ зыгъэlуа Акъ Мухьэрбэч. Карачаевск институтым Мухьэрбэч къыщlэкlри, ещанэ курсым зэуэ нытхэтlысхьауэ щытащ. Гъуазджэр и фащэт, сыт хуэдэ роль и пщэ йомылъхьэми, къигъэлъэгъуапхъэ шыфэлlыфэм зэриувэн зэчий бгъэдэлът. Абы зыкlи къыкlэрымыхуу, ипэ имыщмэ и кlэ къинакъым зыхужыпlэну, диlащ Пщыхуэфl Астемыр. Адэкlэ уlэбэнщи, Аргун Олег…
Деджэну дыщыкlуагъащlэм, куржыхэм апхуэдизу ар ягу ирихьати, гушыlэ щlыкlэу «кушать подано» жрагъэlэт. Уи фlэщ зэрыхъунщи, роль нэхъыщхьэ дыдэр зыгъэзащlэ артистым апхуэдэу lэгу хуемыуэу къыщlэкlынт. Атlэ, Олег нэхъапэ и пэр къуагъым къыкъуэкlти, итlанэ и пкъыр сценэм къытехьэт. Зы псалъи хэмыту, и теплъэ закъуэм цlыхухэр игъэдыхьэшхт, ар зылъагъум и махуэр нэжэгужэу ирихьэкlт. Цlыху дыщэт Олег.
Адэкlэ къокlуэ нетlэ зи гугъу сщlа Тут Мамэтбий. Нобэкlэ Санкт-Петербург щопсэу. Абы и дежкlэ нэхъыщхьэр институт къэухынрат, театрым и нэ къыхуикlыщэтэкъым. lуэхуу сиlэр къэзгъанэу Тбилиси сыкlуэну сытезыгъэгушхуар аращ. Мамэтбий езыр дэрбзэр lэзэт. Си унагъуэм ямыдэу сакъыфlыдэкlати, къысхуэгубжьри, зы заулрэ къыздэlэпыкъуакъым. Япэ мазитlым стипендие къызатакъым. Мамэтбий ирагъэдым къыщlихымкlэ сихуапэт, сигъашхэт, гъуэгу уаси къызитт. Къыздеджа адыгэ пщащэхэм ящыщщ Балэхэ Фатимэрэ Людэрэ, Дыщэкl Нонэ, lэгуей Татьянэ, Иуан Рае сымэ…
-Уэркlэ нэхъ гугъуу сыт хэлъар еджэным, езыр абы ущlыхьэныр тыншт?
-Курыт еджапlэмрэ институтымрэ зэбгъапщэмэ, шумрэ лъэсымрэ хуэдэщ. Ежапlэм си къуейщlеиныр увыlакъым, щlагъуэуи седжакъым. Ауэ, зэми зэ мывэ бгъэжам ухуозэжкъэ-тlэ… Институтым деж сызыхуейр къыщызгъуэтым, си щхьэр лъагэу сlэтри седжащ, диплом плъыжьыр зыlэрызгъыхьэху.
Хуабжьу гугъут уеджэныр. Урыс театрым, совет театрым, куржы театрым, драматургхэм, абыхэм япха пьесэхэм ятеухуауэ хъуар азбару зэгъэщlапхъэт. Институтым сыщыщlыхьэным щыгъуэ, Черкесск къалэращ экзамен здыщызагъэтар. Адыгэбзэмкlэ сlизыхар Хьэгъундокъуэ Рэмэзант.
Тбилиси институтым къыдита пэшхэр фlыуэ зэгъэпэщатэкъым, тучанхэр жыпlэнщи, щlэщыгъуэ гуэр къэпщэхунуми, лъапlейт. Лъэпощхьэпоууэ щыlэр мащlэтэкъым. Ауэ, ди гум илъыр зэдгъэхъулlэну, ди лъэпкъым и щэнхабзэм папщlэ щхьэузыхь зытщlыну дыхьэзырти, сытри тшэчт.
-Куржыхэм уахэсыхьын папщlэ, Мамэтбий щымыхъукlэ, япэхуным абыхэм ящыщ гуэр къыбдэlэпыкъуа, хьэмэрэ уэр-уэру уи lуэху плъагъужа?
-Зы махуэ гуэрым, нану зиlэ бзылъхугъэ гуэрым пхъу сыкъищlри, и деж сыщыпсэуну сригъэблэгъащ. Сыкlуащ. Езыр сценэ псэлъэкlэмкlэ егъэджакlуэти, щlэныгъэ къызбгъэдилъхьэт, сэ и цlыкlур lыгъынымкlэ сыдэlэпыкъут. Апхуэдизу дызэсати, Тбилиси сыкъыщынэпэну къызэлъэlут: «Грибоедов и цlэр зезыхьэ театрым уlузгъэхьэнущ, фэтэри къыпхудэсхынущ» жиlэт. Сэркlэ нэхъапэlуэр си лъэпкъым хуэлэжьэнрати, сыкъыхутегъэнэнутэкъым.
-Сыт хуэдэ предмет фагъэджыр? Егъэджэныгъэр дапхуэдэут зэрекlуэкlыр?
-Езы еджапlэр лъэщт. Хуейр еджащ, хуэмейр фlым хэнащ. Кином хэтагъэххэу куржы куэд къыддеджэт, мылъкум хуэщlа я адэ-анэхэм щlагъыхьауэ. И нэхъыбэр еджапlэм накlуэтэкъым. Дэ мыгъуэ жьыуэ дыкъыщылъэтти, дерсхэм дыжэт, гугъу зыщlедгъэхьым и мыхьэнэр къыдгурыlуэу. Дыкlуэт фехтованием, сценэм узэрыщызекlуэным, ритмикэм дыхуагъасэт, къафэхэр тхуагъэувт, кlэщlу жыпlэмэ, сценэм ухуэзыгъэхьэзыр предметт а псори.
Нобэр къыздэсым сщыгъупщэжкъым спектаклым зэуэкlэ-бэнэкlэр зэрыщагъэувыр япэу къызэрызэхъулlауэ щытар: нэпцlу зэрызыбгъэджалэ, ущыуэ-къыщоуэжкlэ зэрызыпщl щlыкlэхэр.
-Блэкlа илъэс 50-м уриплъэжмэ, нэхъ зэхъуэкlыныгъэшхуэу уи гъащlэм сыт къыщыхъуар?
-Зэи си анэдэлъхубзэм сытезэшакъым, ар нэхъыфlу зэгъэщlэным сыхуэщхьэхакъым, театрым сызэрыхуэлажьэм шыlэныгъи къаруущlи къызитащ. Иджы сыт хъуэпсапlэу сиlэр… Нобэкlэ адыгэбзэ щlагъуэ зыlурымылъу, зымыщlэу сызыдэлажьэ зэкъуэш ныбжьыщlэхэу Жэрэщты lэстемыррэ Дамиррэ къызэрысщыгугъ тlэкlур схуэгъэпэжыжмэ, ар си ехъулlэныгъэшхуэу слъытэнущ.
-Гъащlэмрэ театрымрэ зэпхьэлlэ хъуну, щызэхыхьэ-щызэхэкl куэд щыlэу жаlэ гъуазджэм телажьэхэм. Дауэ уеплърэ, Тезадэ, сыт хуэдэ гъунэ яlэр а тlум? Уэ зэрызыхэпщlэр дапхуэдэу?
-Абы гъуни нэзи яlэкъым гъуазджэм хэтхэм я дежкlэ. Сыту жыпlэмэ, театрым хэтхэр абы дропсэу. Илъэс щэ ныкъуэ хъуауэ сценэм сытетщи, къэлъытэгъуейщ сыт хуэдиз роль згъэзэщlами, шыфэлlыфэ дапщэм сиувэну къысхудэхуами.
Сценэм симыгъащlэ къыщызогъащlэри, ролым зыщесткlэ, шкlауэ башкlэ саукlа нэхъей, сешауэ унэм сыкъокlуэлlэж. Гъащlэр театрщ жи – тlури гъунэншэщ.
-Тхьэр арэзы къыпхухъу, Тезадэ! Лъэпкъым хуэлэжьэныр дапщэщи богъэнэхъапэри, дяпэкlи спектаклыфlхэр бгъэувауэ, узыдэлажьэ щlэблэм зыхуей ябгъэгъуэтауэ дигъэлъагъу, уигъэузыншэ!
