Айщэт игъогу тетэу

0
195

  Культурэм ылъэныкъокlэ мы илъэсым ианахь хъугъэ-шlэгъэ инхэм ащыщ зэлъашІэрэ лъэпкъ тхакІоу МэщбэшІэ Исхьакъ ироманэу «Айщэт» техыгъэ фильмэу «Графиня Аиссе» зыфиlорэр хэгъэгум икинотеатрэмэ къазэрэщагъэлъэгъуагъэр. Режиссерыр Александр Муратовыр ары. Фильмым Адыгэ Республикэм и Лlышъхьэу Къумпlыл Мурат еплъыгъ, ащ фэдэ lофшІагъэхэм тарихъ шlэжьыр зэрапсыхьэрэр, непэрэ лlэужхэр тарихъ хъугъэ-шlагъэхэм нахь куоу ягупшысэнхэм иамал къазэрэритырэр къыlуагъ. 

«Героине шъхьаlэм – адыгэ пшъашъэу Айщэт, Просвещением илъэхъан Францием щыпсэущтыгъэм ищысэкlэ фильмым еплъырэм амал иlэ мэхъу тилъэпкъ итарихъ нахь игъэкlотыгъэу, нахь куоу нэlуасэ фэхъунымкlэ. Сицыхьэ телъ фильмым, романэу «Графиня Аиссе» зыфиlорэм фэдэу, адыгэ ыкlи урысые культурэм ихъарзынэщ ифэшъошэ чlыпlэ зэрэщиубытыщтым, тиижъырэ чlыгу итарихъ изэгъэшlэн анаlэ нахь тырадзэным иамал къызэритыщтым», – къыlуагъ Къумпlыл Мурат.


Француз литературэм зиІахь хэзылъхьэгъэ Шарлотта-Элизабет Аиссе (Айщэт) фэгъэхьыгъэ романым Мэщбэшlэ Исхьакъ Іоф зэрэдишІагъэмрэ фильмым къыщыгъэлъэгъуагъэ хъугъэмрэ афэгъэхьыгъэ зэдэгущыІэгъу тхакІом дэтшІыгъ. 

  

-Исхьакъ, Айщэт фэгъэхьыгъэ романыр зыотх ужым фильмым итехын хэта зигукъэкІыгъэр, сыд фэдэ тарихъа пылъыр, сыдэущтэу ащ Іоф дэшъушІэныр ишъухъухьанэу хъугъа? 

-Апэдэдэ мы тхылъым еджагъэр Сергей Михалковыр ары. Лъэшэу шІогъэшІэгъон хъугъэ ыкІи Адыгэ, Къэбэртэе-Бэлъкъар, Къэрэщэе-Щэрджэс республикищым япащэхэм афэтхагъ яамалхэр зэхалъхьанышъ, Айщэт фэгъэхьыгъэ фильм тырахынэу. Республикэм ипащэу ащыгъум тетыгъэ ТхьакІущынэ Аслъан фильмым итехынкІэ ІэпыІэгъу фэхъущт зэхэщэкІо куп ыгъэнэфэгъагъ. Къэралыгъо бюджет Іоф хэмытэу мыр гъэцэкІэгъэн зэрэфаер дэгъоу къыдгурэІоти, лъэкІ, амал зиІэхэм зафэдгъэзагъ. Къанэкъо Арсен Адыгеир зэрэхэлажьэрэм фэдизкІэ фильмым итехын къыхэлэжьэнэу хьазырыгъ. Ау мылъкоу текІодэщтыр зэкІэ – сомэ миллион 80-р – Шъэумэн Хьазрэт къытынэу хъугъэ. Лъэпкъ хахъом и Фонд сэ сцІэкІэ псынкІэу зэхатщи, ищыкІэгъэ ахъщэр ащ къырагъэхьагъ. Шъэумэн Асиет къысфытеуи, ащкІэ макъэ къысигъэІугъ. Фильмым Іоф дэтшІэнэу едгъэжьагъ, ащ итехын изэхэщэн, ар зэрэкІорэм КъумпІыл Мурат ынаІэ тыригъэтыгъ. Телекомпание зэфэшъхьафхэм япащэхэм зэдэгущыІэгъухэр адытиІагъэх, кІэухым «Орел» ыкІи «Ракурс» зыфиІохэрэм зэзэгъы-ныгъэхэр адэтшІыгъ, режиссерэу Александр Муратовым ыцІэ ахэм къыраІуагъ. Шъыпкъэр пІощтмэ, сэ ар сшІэщтыгъэп, ау фильм пчъагъэ тырихыгъэу, ІофшІэгъэ пчъагъэ иІэу къычІэкІыгъ. Артистхэм якъыхэхын ар игъэкІотыгъэу дэлэжьагъ, Адыгеим бэрэ къэкІуагъ. Роль шъхьаІэр къэзышІыщтыр – Айщэт – ицІыкІугъомрэ ыныбжь икъугъэу къэзыгъэлъэгъощтымрэ якъыхэхын пшъэрылъ шъхьэІагъ. Ансамблэу «Налмэсым» икъэшъуакІоу Бэрзэдж Дианэ апэ къыхахыгъагъ ыкІи ежьыри къезэгъыгъагъ. Айщэт цІыкІум ироль къэзышІын зылъэкІыщтыр къыхахыным пае нэбгырэ 40 фэдизмэ ахэплъагъэх. ЯхъулІэ Даянэ къыхахыгъ. Сэри тІури сыгу рихьыгъэх. Ау нэужым Бэрзэдж Дианэ фильмым хэлэжьэнэу къызэрезэгъыгъэр зэкІихьажьыгъ. Артистэу хэлэ-жьэнэу агъэнэфагъэхэм ащыщэу Евгения Добровольскаям «Гоголь-центрэм» щылэжьэрэ артисткэу, Къэбэртэе-Бэлъкъарым щыщэу Мамрэш Светланэ ыцІэ къыриІуагъ. ЯхъулІэ Даянэ ащ ехьыщырэу къычІэкІыгъ. Светланэ Иван Грознэм шъхьэгъусэу фэхъугъэгъэ Темрыкъо пщым ыпхъоу Гощэунае ироль къышІыгъагъэу къычІэкІыгъ. Джащ фэдэу Уджыхъу Марети, Зыхьэ Заурбыйи, ПратІэкъо Адами, нэмыкІхэри къыхагъэщынэу хъугъэх. Джары фильмым икъэхъукІэ. 

  

-Романымрэ фильмымрэ сыд зэрэзэтекІыхэрэр, режиссерым о уиеплъыкІэ къыдилъытагъа, сыд къадэхъугъэр? 

-Зэдедгъашти, режиссерымрэ сэрырэ къэдгъэлъэгъонэу тызфэягъэр зы – шІулъэгъуныгъэм, шъхьэкІэфэныгъэм, цІыфыгъэм тиадыгэ шэн-хабзэ хэтэу къызэрекІурэр ары. Адыгэ пшъэшъэжъыер француз обществэм а зэманым зыхафэм, къончагъэу, шъхьэмылъытэжьэу а уахътэм француз бзылъфыгъэхэм къахафэщтыгъэхэр къыз-химыгъахьэу зыкъыухъумэн, апэуцужьын зэрилъэкІыгъэр къэгъэлъэгъогъэныр пшъэрылъ шъхьэІагъ. Айщэт ыгу къыхихыгъэ Блез-Мари д’Эди фишІыгъэ шІулъэгъуныгъэм фэшъыпкъэу, ахэр зыщызэІукІэхэрэ чІыпІэм язэхашІэ, язэфыщытыкІэ адыгэ къашъомкІэ ансамблэм иартистхэм къагъэлъэгъуагъ. Бэрзэдж Дианэрэ Едыдж Гушъаорэ зэфакІо къызэдешІэхэу а чІыпІэм фильмым хагъэуцуагъ. Ар сэ сигукъэкІыгъ. Фильмыр зыгу рихьыни, зыгу римыхьыни къыхэкІыщт. Сэ ренэу сэІо: тхылъэу шъузаджэрэр шъугу римыхьымэ, зэтешъупІожьи жъугъэтІылъ, зыгу рихьыщтыр шъуауж къикІынкІи хъун. Ау хэзгъэунэфыкІмэ сшІоигъу, Къэбэртэе-Бэлъкъари, Къэрэщэе-Щэрджэси, Дагъыстани ащяплъыгъэхэу, Камчаткэми нэсэу зэрэщеплъыхэрэмкІэ макъэ къысагъэІужьыгъ. Голландием къырашІыкІи мары сиІофшІэгъухэм къафытеохи къараІуагъ фэдэ фильм щыІэ зэрэхъугъэр зэрягуапэр. Арышъ, тэ тфэлъэкІыщтыр тшІагъэ. 

-О утхэкІо цІэрыІу. Уироманхэр птхынэу ебгъэжьэным ыпэкІэ сыдигъокІи хъарзынэщым зызэрэфэбгъазэрэм тыщыгъуаз, Айщэт илъагъо сыдэущтэу бгъэунэфыгъа, сыдэущтэу урыкІуагъа? 

-Апэрэу Айщэт игугъу къашІэу зыщызэхэсхыгъэр Литературнэ институтыр ары. КІэлэегъаджэу тезгъаджэщтыгъэм зэ къыІогъагъ Іапэ къысфишІызэ: «Адыгэу къыжъудеджэрэм илъэпкъэгъу пшъэшъэжъыеу Айщэт Францием ифи, щапІуи, ыныбжь зекъум письмэу ытхыгъэхэмкІэ француз литературэм иклассикэ хэхьагъ». Ар зызэхэсэхым, Айщэт ылъапсэ сфынэу исхъухьагъ. Ау ащ ыуж илъэс 30 тешІэжьыгъ. Францием илІыкІоу Швейцарием щыІагъэм ишъхьэгъусэу Каландрини Айщэт фитхыгъэ письмэ 36-рэр 1946-рэ илъэсым Ленинград къыщыдэкІыгъэ тхылъым къыщыхаутыгъагъ. Айщэт къырыкІуагъэр згъэунэфыным пае Францием сыкІогъагъ, ау зи ІэубытыпІэ сшІын згъотыгъэп. Нэужым, илъэс заулэ тешІагъэу, хэкум икІэу ащ ыкІугъэ гъогур скІунэу сыгу къэкІыгъ. Истамбыл сикІи, къухьэкІэ Марсель сыкІуагъ, етІанэ Лион автобускІэ сынэсыгъ. Католическэ диным ар рагъэхьэгъагъ, зыщапІугъэ унэм, идунай зехъожьым зэрагъэтІылъыжьыгъэр зыдатхэжьыгъэ тхылъыр зычІэлъ чылысым санэсыгъ. Хъарзынэщым сыдэлэжьагъ. 

  

-Айщэт иобраз къэзыгъэлъэгъогъэ ЯхъулІэ Даянэрэ Мамрэш Светланэрэ къадэхъугъэу олъыта? 

-Сэ сызэреплъырэмкІэ, дэгъоу къадэхъугъ. ЯхъулІэ Даянэ янэ урым, ятэ адыг. Урысыбзэр дэгъоу ешІэ, адыгабзэр къин къыфэхъу. Ау щытми, пшъэшъэ цІыкІухэм ахадэхэ зэхъум сэри сяплъыгъ, ар пстэуми къахэщыгъ, къызэрэхахыгъэр дэгъоу ашІагъ. СшІогъэшІэгъонэу дэгъу дэдэу зыкъышІыгъ, образыр къытыгъ. ЕтІани дэгъоу хъугъэр Даянэрэ Светланэрэ зэрэзэхьыщырхэр ары. Мамрэш Светланэ артисткэ чъэпхъыгъ, илъэс пчъагъэ хъугъэу мэлажьэ. Евгения Добровольскаям ригъэджагъэмэ ащыщ. Ары къязыІуагъэр: «Мыщ фэдэ пшъашъэм «Гоголь-центрэм» Іоф щешІэшъ, шъуеплъ!» Егугъухэу ярольхэр тІуми къашІыгъэх. Еплъыхэрэм уасэ афашІын. 

-Айщэт тІомэ, лъэпкъымкІэ мэхьанэ зиІэу сыда къыхэдгъэщын фаер, сыд зигугъу тшІын фаер? 

-Письмэ 36-у ащ ытхыгъэм адыгэм фэгъэхьыгъэу зи къахэфагъэп. Ау цІыф гъэсагъэу щытыгъ, де Ферриоль иунэ зефэм, ащ гъэсэныгъэ дэгъу рагъэгъотыгъ: литературэр, театрэр дэгъоу ышІэщтыгъ, Вольтер усэхэм къызщяджэщтыгъэ салонхэм ахахьэщтыгъ, Айщэт фэгъэхьыгъэ усэхэри ащ ытхыгъэх. Дунаим щядгъэшІэнхэ фаеба ащ фэдэу къытхэкІыгъэхэр?! Ежь Айщэти унэгъо бай къызхэкІыгъэр, ылъапсэхэр хэкум епхыгъэхэу къызэрэзэплъэкІыжьырэр, къызэрафигъэзэжьырэр сэ хэслъхьагъ ащ иобразэу къэдгъэлъэгъуагъэм. Идунай зехъожьым ныбжьыкІэ дэдагъ, илъэс 40 къыгъэшІагъэп. ЫгукІэ, ыпсэкІэ къызхэкІыгъэмэ къахэхьажьэу кІэух фэсшІыгъ. Тэ анахь лъэпкъыжъэу дунаим тетмэ тащыщ. Нэмыц, француз, араб дзэкІолІхэм, зекІохэм тидахэ аІуагъ. Ахэр къэтхыхьэгъэнхэр, къэгъэлъэгъогъэнхэр ары ситарихъ тхыгъэхэм япшъэрылъыр. «УмакІэмэ – утхьамыкІ» аІо. ТымакІэп, ау дунаим илъэс мин пчъагъэ хъугъэу тытет, къэрал зэфэшъхьафхэм тарытэкъухьагъ. Тихабзэ, тишэнхэр ары баи тызышІыгъэхэр. Ахэр зымышІэхэрэм, ныбжьыкІэу тауж къикІыхэрэм ядгъэшІэнхэ фае. Ар культурэм, тхакІохэм япшъэрылъ, сэри пшъэрылъэу зыфэсэлъэгъужьы. 

  

-Тхьауегъэпсэу, Исхьакъ, гущыІэгъу укъызэрэтфэхъугъэмкІэ. Айщэт фэгъэхьыгъэ фильмым «Гъогумаф» фэтэІо! 

-Шъори шъопсэу! Фильмым еплъыхэрэм уасэ фашІын. 

  

ДэгущыІагъэр Тэу Замир. 

Сурэтхэр А. Гусевым тырихыгъэх. 

Адыгэ Макъ

CEVAP VER

Lütfen yorumunuzu giriniz!
Lütfen isminizi buraya giriniz