Тизэдэгущыӏэгъу ихьакӏ Стамбул Кавказ Културэ Хасэм ихэсашъхьэ щылэжьагъэу, Хасэм и Бзылъфыгъэ Купэу Сэтэнэй изэщакӏохэм ащыщэу, Мэщбэв зыфиӏорэ кӏэлэцӏыкӏу къэшъокӏо купыр зыгъасэу, инджылыбзэкӏэ кӏэлэегъаджэу Лlыхьуж Щейма Сеокъу Канбек… Щейма ежь ыкӏи иапэрэ тхылъ «Ылкы» (Шэхъогъу) зыфиӏорэм фэгъахьыгъэр тигъэзэт инэкӏубгъо къыщхэтыутыгъ.
-Щейма, Стамбул Кавказ Културэ Хасэм орырэ сэрырэ апэу нэӏуасэ тыщзэфэхъугъагъ. Ащ щыублагъэ тизэныбджэгъу, зэшыпхьум тыфэд. «Кӏэлэцӏыкӏухэр хасэхэм якӏочӏэ лъэшых» оӏо ренэу. Сыдыгъуи мышъхьахыжьэу ахэмэ уалъэплъэ, анахь цӏыкӏухэри хасэм пэблагъэу хъунхэм фэшӏ оры адэлажьэрэр. Кӏэлэцӏыкӏухэми о шӏудэдэ узэралъэгъурэр, лъытэныгъэу къыпфашӏырэр къэпӏотэнэу екъу… Хасэм зицӏыкӏухэр къэзыщэрэ ны тыхэм ацӏэкӏэ агу пщэфэу, щэӏагъэ ин пхэлъэу ахэм уазэрдэлажьэрэм пае тхьаоегъэпсэу осэӏо. Лъэшэу гуапэ ощ фэдэ цӏыф тикӏэлэцӏыкӏухэр хасэм зэрэщырихьылӏагъэхэр… Гъэшӏэ кӏахь псауныгъэ дахэ уиӏэу илъэсыбэрэ тикӏэлэцӏыкӏухэр къыддэпӏунхэ плъэкӏынэу тыкъыпфэлъаӏо. Джы нэӏуасэ зыкъытфэпшӏын пае тизэдэгущыӏэгъу къыфэдгъэзэжьына?
-Дюзджэ сыщыщ, сышапсыгъ. Апшъэрэ гъэсэныгъэ сиӏ, сыиндженер ау ащ сырылэжьагъэп. Мэущтэу аӏоба; уицӏыкӏугъом узкӏэрылъыгъэ щысэ техыпӏэу уиӏагъэ цӏыфхэр уиӏэнхэ фаех. Ащкӏэ сынасыпышӏоу зысэлъытэ сызщапӏугъэ чылэу Арапчыфтлик (Быжьхьаблэ) лъэпкъ шӏэжь, лъэпкъ хабзэ бзыпхьэхэр схэлъэу сыщапӏугъ, ахьыл благъэхэр, гъунэгъу зэфыщытыкӏэ дахэ сыкъхэхъуахьыгъ, ахэр нышыпхъоу, тышыпхъоу тфэхъугъэх.
Апшъэрэ еджапӏэм сычӏэсызэ сищысэ техыпӏагъэр, сиегъэджакӏо фэдэу Узбек Севим ары, ащ цӏыфыгъэ шапхьэ дахэхэр къытхилъхьагъэх Ахэр илъэсхэр зытешӏэхэм нахь къызгурыӏуагъэх. Кӏэлэцӏыкӏухэр тэри джы тиӏэх. Ахэр тидунаех сэӏо. Цӏыфым анахь ушэтын лъэшхэу иӏэхэр ишъхьагъусэрэ иӏофрэ ары. Тхьам щытхьур ыдэжь…
-Стамбул Кавказ Културэ Хасэмрэ орырэ сыдэущтэу шъузэрихьылӏагъа?
-1987-рэ илъэсым университетым пае Стамбул сыкъэкӏуагъ. Чылэм ныбжьыкӏэу дэсыгъэхэмкӏэ тэ бэ тыхъущтыгъэп. Ащ къыдэкӏыхэрэ ныбжьыкӏэмкӏэ Хасэр еджэпӏагъ. Семинархэм, пчыхьа зэхахьэхэм… Тэ ныбжьыкӏэхэм къыдэдгъэкӏыщтыгъэ дэпкъы гъэзэтым цӏыф зэхэтыкӏэм пшъэдэкӏыжь зэхашӏэм тафагъэсагъ, ахэр тиӏофшӏэн, тидунае еплъыкӏэ шӏум ылъэныкъокӏэ инэу къыхэлэжьагъэх. Непе фирмэшхохэм къащэфырэ гъэсакӏэр тэ, тичылэхэм къыщытхалъхьагъ. Купэу тызэхахьэм джэгухэр зэхатщэхэзэ, тихасэхэм пчыхьа зэхахьэ инхэр зэхэтщэнымкӏэ ӏэнатӏэу къытатыхэрэм тызфэсакъыжьынэу тагъасэщтыгъ, цӏыф зэхэтыкӏэ дахэкӏэ тапсахьыгъ. Тихасэхэр осэнчьэх. Зэ закъо ащ исапэ зыӏузыщэрэм ар шӏурышӏукӏэ къызэринэкӏын ылъэкӏырэп, къызэринэкӏи хъущтэп…
-Кӏэлэцӏыкӏу купхэм къашъо ыкӏи бзэмкӏэ ӏоф зэрадапшӏэрэм тыщыбгъэгъозэна? Тапэкӏэ сыд фэдэ гухэлъхэр уиӏэха, сыд фэдэха узлъыӏэсы пшӏоигъоу лъэгапӏэхэр, уиплъапӏэхэр?
-Кӏэлэцӏыкӏу купхэм уадэлэжьэныр псынкӏагъоп ау, тхьагъо. Сэ апэу сызэплъырэр кӏэлэцӏыкӏум сыд ыныбжьыми хасэм къэкӏоныр ары. Кӏэлэцӏыкӏухэм язакъоп, ны тыхэри ары. Якултурэ анаӏэ тырадзэныр, хасэр шӏу алъэгъуныр ыкӏи ар якӏуапӏэу зыхьурэм апэу къыщежэщт зэкӏэхэри. Мыр къэзгъэпсынкӏэщтыр къашъор, чӏыпӏэ имысыныр, ыкӏи тхьагъо зыхигъотэщт джэгукӏэхэр арых.
Урамыр ахэмкӏэ нахь хъопсогъу, ащ къыхэкӏэу хасэр къыхахыным кӏэгъэхъопсыгъэнхэр, ащ агу фэщагъэу пшӏынхэр апэрэ лъэоянэр ары.
Ныдэлъфыбзэм фэгъахьыгъэ лъэныкъо джыри тэ тызфаем нэсыгъэп. Мыгъэ хэсашъхьэм щытиӏэ ӏэнатӏэр яттыжьыгъ. Цӏыкӏухэм садэлэжьэнэу уахьти кӏуачӏи нахьыбэ сиӏэнэу сэгугъэ. Проектыр арымэ тихьои. Анкара Черкес Хасэм и Кӏэлэцыкӏу Клюб илӏыкӏоу Эртан Синемисрэ сыэрырэ зетщэрэ «Диаспорэм Икӏэлэцӏыкӏухэр» зыфиӏорэ проектым зедгъэушъомбгъуныр тигухэлъ шъаӏэхэм ащыщ. Тылъыкӏуатэ къэсми зэкӏэхэри нахь дэгъу хъущт тхьамӏом…
-Джы уитхылъ тытегущыӏэщт. «Ылкы» мафэу пфэхъу… Ар птыхыныр сыда угу къэзгъэкӏыгъэр, сыд гъогуа къыкӏугъэр, укӏэзгъэгушӏугъэр сыд фэдэ кӏуачӏа?
-«Ылкы» апэрэп. Ащ ыпэкӏэ «Динэ ыкӏи Жанэ» ыӏоу тхыгъэу тиӏагъ, ахэр ыгъэкӏэрэкӏагъагъэх Экинджи Ясемин Филиз. «Пчьагъэхэр», »Шъохэр», «Псушъхьахэр» ыӏоу тхыльищ зэдгъэпэшыгъагъ ау тиапэрэ ушэтыгъэхэу зэрэщытыгъэхэм фэшӏ ахэри тызэрэщыгугъэгъэм фэдэу тыфэгъэхъугъэп. Ахэми ӏоф адэшӏэӏэжьыгъэу, макъэкӏэ тетхэжьыгъэхэу тикӏэлэцӏыкӏухэм шӏуагъэ хагъуатэу къыдэгэкӏыжьынхэ фаех.
Илъэс 161-рэ ыпэкӏэ зихэку зэрагъэбгынагъэхэу, дунаим итэкъуахьыгъэу хэхэсэу щыпсэурэ лъэпкъым тыкътекӏыгъ нэбгырэ пэпчь. Зэкӏэхэми къытфэмыӏоу, тиблэкӏыгъэ ыкӏи тинэущэ фэгъахьыгъэу къатӏо тшӏоигъэхэр тыгукӏэ тыушъэфыхэрэр тиӏэх. Арынкӏи мэхьу пхьахь итэкъуахьыгъэу тызкӏыщытыр, зыпкъ зыпчэгъу тызкӏэмыхъушъурэр.
«Ылкы» мыщ фэдэ гумэкӏыгъохэм къапкъырыкӏыгъэн фае.
Адэ сыда «Ылкы» зыкӏэпӏуагъэр?
Сыда ар «Узуняйла и Тхыд»?
Тхылъыр къыздэкӏым апэрэ упчьэу яӏагъэр ары еджакӏохэм.
1988-рэ илъэсым, илъэс 18-м ситэу универстетым сычӏэхьанэу сыкъэкӏуагъ Станбул. Непэ фэдэу ащ дэжьыми ипчьэхэр зэкӏэхэми афызэуихыгъ Станбул Кавказ Културэ Хасэм, сэщ фэдэхэм ыкӏи нэмыкӏхэм.
Ӏэхъуамбэкӏэ къэплъытэн фэдиз тызэрэхъущтыгъэр. Ахэм зэу ащыщыгъ Чурмыт Сэбахьатин. Хьатикъуае кӏалэу Узуняйла щыщыгъ арый адырэ тиныбджэгъухэм афэдэу. Тызыгощыщтыгъэу, Адыгэ, Абхьаз, Осэтын, Щэщэн, Къэбэртай, ащ щыщы, мыдэ щыщ зыщытымыӏорэ илъэсыгъ а илъэсхэр. Тэры, тызэгъус, тызэщыщ зыщытӏощтыгъэ мэфагъэх. Икъунэу Тыгупсынкӏагъэх. Сэбахьатин Кайсери ыгъэзэжьыгъ илъэсхэр зытешӏэм. Сурэтхэр щатырихыхэу ыублагъ къызщыхъугъэ чӏыналъэм. Ахэр сэ лъэшэу сыгу рихьыгъэх… Гъуазэ сфэхъугъэх сытхэнымкӏэ, тхылъым псэ къыратыгъ. Гъорекӏо тхылъ горэ къысӏэкӏэхьагъ, Халбад Мухьарам Байкан итхылъ «Сятэ, Жьыбгъэр ыкӏи Жъуагъохэр» ыӏоу. ӏотэжьэу тхыгъэ. Зым нахьый зыр нахь хъопсагъэу тхыгъэхэм сурэтхэр тырахыщтыгъ.
Бзэу зэрэтхыгъэр къагъоу, гум щыщ зэрэхъурэм сызӏэпищэу седжагъ.
Тхылъфым ыгузэгу «Ылкы» ыӏоу ӏотэжь горэ щитхыгъ. Мухьарам фиты сыкъэпшӏым сэри уитхылъ къыхэсхызэ усэ кӏэкӏхэр зэхэзгъэуцозэ тхылъ стыхыщт-есӏуагъ… Лъэшэу гуапэ зэрэщыхъущтыр къытхыгъ ыкӏи тхылъыр сэтхыфэ ынаӏэ къыстиригъэтыгъ.
Экинджи Ясемин Филиз суртхэр ышӏынымкӏэ зэрихабзэу сигъогогъугъ. Тызэгъусагъ, тызэкъотыгъ.
«Ылкы» ӏотэжьэп ыкӏи уплъэкӏугъоп. Узуняйла арымэ сембол нэмыӏ. Ар Дюзджэ, Самсун е Эскищнхир хьуни ылъэкӏыщт, Узуняйла тэ пстэуми тизэфэдэу зыщыдгъэшӏагъэхэм зэу ащыщ, зы щысэ. Шъыпкъэр пӏощтмэ «Ылкы» зыныбжь икъугъэм ынэкӏэ сабыигъом хэплъэжьызэ усэхэмкӏэ къеӏуатэ…
-Кӏэлэцӏыкӏу тхылъхэм «Ылкы»зыфиӏоу птхыгъэмкӏэ уахэуцуагъ. Джыри къыкӏэлъыкӏощта?
-Ари хьун! Апэрэмкӏэ ащ сэ зыхэсэлъэгъожьэу, итӏанэ ар гухахъорэ гушхуагъорэ къысэзытырэ лъэныкъу.
-Мыщ еджагъэхэм сыд япӏо пшӏоигъор? Щыӏэныгъэм, културэм, зыкӏыныгъэм фэгъахьыгъэу…
-Шъыпкъэр пӏощтмэ сэ апэрэу зэлъыӏэсыным, гукӏэ зэфэкӏоным уасэ фэсэшӏы. Къабзэу къагъоу зэлъыӏэсыным цӏыфыр, адырабгъу щыӏэр, обшествор егъэгушӏо, шӏур къыдэхъуным кӏегъэгушӏу. Хасэм иунэ къакӏорэ пстэуми шӏуфэс зэрахыным шъхьамысынхэр осэнчь. Мэущтэу еплъыхэрэ щыӏэнхэкӏи мэхъу; «Мыр хасэба! Зэкӏэхэми зэдитиун. Пчьэхэр зэӏухыгъэх, фаер къэрэкӏу» еплъыкӏэр сэрыкӏэ гуахьэп. Тэ ренэу ащ щыӏэхэрэм «Мыр ори уиун, къакӏо зэпыт ори къыдгоуцу» зыӏорэр… Зэлъыӏэсыным, зэпэблагъэу хъуным шӏукӏэ хэлажьэгъэу мэхъу.
Шӏуфэс зэхыным къыщежэ зэкӏэ. Тикӏэлэцӏыкӏухэм шӏуфэсыхыкӏэ ядгъэшӏэн фае. Мыщ фэшӏ тиатрэр хэкӏыпӏэ хьун ылъэкӏыщт. Бэмэ агу нэмысынкӏи мэхъу ау сэ сыгукӏэ къэсэштэ.
Гухэлъышӏур, шӏушӏэныр зыдэщыӏэр тэдэ щыӏэми арары къэгъэгъэ хатэр. Тикултурэ къыткӏэлъыкӏощтхэм къафэзгъэнэщт аужырэ лӏэужыр тэрынэу сыгугъэн. Ащ пае тӏа къыхьащтым тышъхьасынэу щытэп, тызэгусэу…
