Değerli okurlarımız,
Ahmet Cevat Benk’in hazırladığı bu araştırma dosyasında; Türkiye’de yaşayan Çerkeslerin yerleşimleri, tarihçeleri, nüfusları, ekonomileri, asimilasyon karşısındaki kayıpları gibi bilgiler paylaşılıyor.
Köyde yaşayan sülaleler başlığı, tek başına halen yaşamakta olan sülaleleri içermemektedir. Köyün kuruluşundan bu yana, tespit edilebilmiş olan bütün sülalelerdir. Yasal düzenlemeler sonucu bir kısım köyler mahalle yapılmıştır. Biz, köy olarak ifade etmeye devam ettik.
Sizler de yaşadığınız bölgelerden ya da başka illerden bu konuyla ilgili arşiv bilgilerini ulaştırarak katkıda bulunabilirsiniz.
ahmetcevatbenk@gmail.com
Bigadiç ilçesi
Bigadiç ilçesinin birçok köyünde sayıları 3-4 haneyi geçmeyen Çerkes aileler yaşamaktadır. Bu ailelerin büyük bölümü 93 Harbi (1887-88) sırasında Bandırma kampından ayrılıp bölgeye yerleşen Çerkeslerdir. Bir bölümü ise dağılan Çerkes köylerinden ayrılan Çerkeslerden oluşmaktadır. İlçeye bağlı halen Çerkes yaşayan köyler Kargın, Babaköy, Altınlar ve Bekirler’dir.
Bigadiç ilçesi / Dere Çerkes Köyü
Bağlı olduğu Bigadiç ilçesine 19 km mesafede, kuzey yönündedir. 50 haneden oluşan köyde kış aylarında oturan 25 hanedir (Yaz aylarında 50’yi bulmaktadır).
Köye iskân edilen Çerkesler; Rus-Çerkes savaşının fiili bölümünün sonuna doğru Ruslar tarafından Abzeh bölgesinde tutsak edilip, 1864 yılının mart ayı sonunda önce Belaya Nehri’nin kıyısındaki kampa alınıp, ardından Kuban bölgesine göçe zorlanan, ancak oraya gitmek istemediklerinden Osmanlı İmparatorluğu’nun Balkanlar bölgesine sevk edilen Çerkeslerdir.
1864 yılından 1878’e kadar Balkanlar’da iskân edilip yaşamışlardır. Kamuoyunda “93 Harbi” olarak bilinen 1877-78 Osmanlı-Rus savaşı sırasında Rusların Balkanlar’ı işgal etmesi üzerine bölgeden ayrılarak Bandırma kampında toplanan Çerkesler arasında olan Dere Çerkes köylüleri aynı yıl Bursa ili Kirmasti (Kemalpaşa) ilçesi Karaorman Köyü’ne geçici iskân edilmişlerdir. Bu köyde bir süre yaşadıktan sonra savaşın ardından Dere Çerkes Köyü’ne yerleştirilmişlerdir. Bu grup Çerkesler arasında Karaorman Köyü’nde kalanlar da olmuştur.
Anadili ve kültür
Köyde yaşayanlardan 30 yaş üstünde olanlar anadilini bilir, 18-30 yaş arası kısmen anlar. Yabancı evlilik oranı %25’tir. Düğünler karmadır, büyük bölümü Çerkes enstrümanlarıyla, karşılamalar yerel enstrümanlarla yapılır.
Köyde yaşayan sülaleler
Hapepxı, Phaw, Meşfeş’ü, Ǵış, Baj, Şınaho, Śey, Apiş.
Havran ilçesi/ Merkez mahalleleri
Havran ilçesi/ Havran ilçe merkezine Batı Adigey’in kıyı boyundan gelen Çerkesler iskân edilmişlerdir. Başlangıçta 150-180 hane civarında yerleştirilen Çerkes nüfus, son yıllarda 50-60 haneye düşmüştür. Havran ilçe merkezinde Çiğitzade ve Tekke mahallelerine yerleştirilen Çerkesler büyük oranda asimile olmuşlardır.
Anadili ve kültür
Anadilini bilme yaşı 70’lere kadar çıkmıştır. Yabancı evlilik oranı %60’tır. Düğünler yerel enstrümanlarla yapılır, zaman zaman Çerkes enstrümanları da kullanılır.
Mahallelerde tespit edilebilen sülaleler
Koace, Naniy, Nepsew, Hağur, Hamıtej, Şaweşüı, Şeğeyaphu’.
Erdek ilçesi / Tatlısu Köyü
Erdek ilçesi / Köye 93 Harbi sırasında Balkanlar’dan gelen 4 hane Çerkes iskân edilmiştir. Bu hanelerden Guj ve Ĺışe köy nüfusuna kayıtlıdırlar.
Dursunbey ilçesi / Mahmudiye Köyü
Dursunbey ilçesi / Bağlı olduğu Dursunbey ilçesine 27 km mesafede, kuzeybatı yönündedir. II. Mahmut döneminde hassa çiftlikleri serisinde çiftlik olarak kurulan köy, 1914’te Çerkes Çalı adını almıştır. 1924’te ise Mahmudiye olarak değiştirilmiştir. Köyde yaşayan Çerkesler, 1864 yılında Balkanlar’a yerleştirilen Kıyı Boyu Şapsığ bölgesi Çerkesleridir. 93 Harbi sırasında Balkanlar bölgesinde, şimdiki Bulgaristan’ın Ruslar tarafından işgali sonrası önce kamplara alınıp daha sonra bölgeye sevk edilmişlerdir. Savaş sırasında farklı kamplara düşen bu grup Çerkeslerin bir bölümü Adana’ya sevk edilmiş, daha sonra bölgede sıtma hastalığının yaygın olması nedeniyle akraba birleştirme yöntemiyle Mahmudiye’ye getirilerek iskân edilmiştir.
Anadili ve kültür
Yabancı evlilik oranı %60’larda, anadilini bilme yaşı 70’in üstündedir. Düğünler genel olarak yerel enstrümanlarla yapılır. Nadiren Çerkes enstrümanları kullanılır.
Köyde yaşayan sülaleler
Hağur, Açümıj, Tığuj, Habaku, Şeren, Şaşte, Pşawko.
İvrindi ilçesi / Gökçeyazı (Ergama)
İvrindi ilçesi / Köy, bağlı olduğu İvrindi’nin 15 km doğu yönünde, Balıkesir il merkezi ile ilçe merkezinin tam ortasındadır. Çerkesler dışında Manav denen yerli halk ve Tataristan göçmenleri de yaşamaktadır. Yaklaşık 1.250 civarında nüfusa sahip olan köyün yaklaşık %20’sini Çerkesler oluşturmaktadır. Köyde yaşayan Çerkes nüfus, Batı Adigey’in Kıyı Boyu Şapsığ bölgesinden gelmiştir.
1970’li yıllarda yoğun bir Çerkes nüfusu olan köy, nüfusunun %75’ini göç vermiştir. Köyün eski ismi Ergama’dır.
Anadili ve kültür
65 yaşın altında anadilini bilen bulunmamaktadır. Yabancı evlilik oranı %60 civarındadır. Düğünler genel olarak yerel enstrümanlarla yapılır, belli bölümlerinde Çerkes gelenekleri ile oyunlar oynanır.
Köyde yaşayan sülaleler
Mışe, Baste, Mırzey, Şhatum, Açümıj, Haratıko.
Kepsut ilçesi / Dereli Köyü
Kepsut ilçesi / Köy, bağlı olduğu Kepsut ilçesine 15 km mesafede, kuzeybatı yönündedir. Rus-Çerkes savaşları sırasında 31 Mart 1864’te teslim olup, Belaya Irmağı kenarındaki kampa toplanıp Kuban bölgesine nakli kabul etmediklerinden Osmanlı’ya sevk edilen Abzeh bölgesi Çerkesleri tarafından kurulmuştur. Kemalpaşa Güvem, Soğucak Çerkes köyleri hattında sonuncu Çerkes yerleşkesidir. Nüfusu yaklaşık 55 hanedir. Bazı haneler kışın köyde kalmamaktadır. Köye sonradan yerleşen üç hane Çerkes olmayan nüfus da yaşamaktadır.
Anadili ve kültür
Köyde yaşayanlar genel olarak anadillerini konuşabilirler, 35 yaşın altındakiler bilmezler, istisna olarak konuşabilenler vardır. Yabancı evlilik oranı %35 civarındadır. Düğünler karmadır. Yabancı konuklar için yapılan düğünden sonra Çerkes enstrümanları da kullanılır.
Köyde yaşayan sülaleler
Kezanç, Ĺeuj, Ǵış, Ĺışe, Mamxığ, Xutej, Habraçü, Habexu, Çümbeku, Şewcen, Şınaho, Abide, Gute, Jećekuć, Xot.
Balıkesir köy ve ilçeleri
Balıkesir il ve ilçe merkezlerine iskân edilip daha sonra dağılan yerleşkeler
Balıkesir ilinde daha önce Çerkes iskânı yapılıp çeşitli şekillerde boşalan köyler Havran ilçesine bağlı Karalar Köyü, Dursunbey ilçesine bağlı Çınar Köyü, Edremit ilçesine bağlı Bostancı Köyü, İvrindi ilçesine bağlı Çarkacı Köyü, Edremit ilçesine bağlı Çıkrıkçı Köyü, Manyas ilçesine bağlı Işıklar Köyü, Bölceağaç Köyü, Çavuşköy, Darıca, Dereköy, Kulak Köyü, Balıkesir il merkezine bağlı Boğazköy ve Yağcılar Köyü’dür. Bu köylerden Edremit ilçesine bağlı Yeniköy, Cumhuriyet sonrası boşaltılmıştır.
İlçe merkezlerindeki Çerkes yerleşkeleri
-Edremit Çerkes mahallesi (Mahallede 1 adet Çerkes ismiyle anılan kahve bulunmaktadır).
-Burhaniye ilçesinde Geriş Mahallesi.
-İvrindi’nin merkezi de yoğun Çerkes iskânı yapılan yerlerden olup Merkez Mahallesi’nde kalan Çerkes nüfus azalmıştır.
