Balıkesir – 8 – Türkiye Çerkesleri – 57. Bölüm

Değerli okurlarımız,

Ahmet Cevat Benk’in hazırladığı bu araştırma dosyasında; Türkiye’de yaşayan Çerkeslerin yerleşimleri, tarihçeleri, nüfusları, ekonomileri, asimilasyon karşısındaki kayıpları gibi bilgiler paylaşılıyor.

Köyde yaşayan sülaleler başlığı, tek başına halen yaşamakta olan sülaleleri içermemektedir. Köyün kuruluşundan bu yana, tespit edilebilmiş olan bütün sülalelerdir. Yasal düzenlemeler sonucu bir kısım köyler mahalle yapılmıştır. Biz, köy olarak ifade etmeye devam ettik.

Sizler de yaşadığınız bölgelerden ya da başka illerden bu konuyla ilgili arşiv bilgilerini ulaştırarak katkıda bulunabilirsiniz.

ahmetcevatbenk@gmail.com

Manyas ilçesi Boğazpınar – Mürvetler Köyü (Çizemuğhable)

Bağlı bulunduğu Manyas ilçesine 5 km mesafede, güneydoğu yönündedir. Toplamda 250 hane civarındadır, çok fazla göç vermiştir. Köye yerleşenler Ubıhlardır. Bugünlerde 3 hane civarında Çerkes kalmıştır. Köyde yaşayan diğer halk yörede Manav olarak tabir edilen yerli halktır. Kurtuluş Savaşı döneminde etkin rol oynamıştır. Çerkes Ethem’in seyyar yargılama ekibinin başındaki kişi Takığ Şevket bu köydendir. Gönen-Manyas köylerinin ilk sürgün edilenlerindendir. 1922 yılının aralık ayında Malatya iline sürgün edilen köy halkı, sürgün kararnamesinin geri çekilmesinden, sürgünden yaklaşık 6-7 ay sonra köye geri dönmüştür. Sürgünde yaşamını yitirenler olmuştur. Ayrıca köy halkı bu sürgün sırasında hayvanlarını ucuz fiyatlarla elden çıkarmış, birçok eşyası da talan edilmiştir.

Anadili ve kültür

Köyde anadilini bilen kalmamıştır. Düğünler yerel geleneklerle yapılmaktadır. Yabancı evlilik oranı %30 civarındadır.

Köyde yaşayan sülaleler

Çizemığu, Dıjı, Berzeg.

Manyas ilçesi Çavuşköy

Bağlı olduğu Manyas ilçesine 14 km mesafede, kuzeybatı yönündedir. Köy Çerkesler tarafından kurulmuştur. İlk yerleşenler Kafkasya’nın Ubıh bölgesinden gelen 8 hane Çerkestir. 93 Harbi sonrasında Bulgaristan’dan göçler olmuştur. Takip eden yıllarda Karadenizli ailelerin de yerleşmesi ile hane sayısı 250’yi bulmuştur. 1.000 civarında nüfusa sahip olan köy, ekonomik nedenlerle dışarıya göç vermeye başlamıştır. Bugünlerde hane sayısı 120’ye düşmüştür. Çerkes aile sayısı her ne kadar yüzyılın ortalarında iki kattan daha fazla artmışsa da onlar da dışarıya yoğun göç vermişlerdir. Kalan Çerkes aile sayısı 8 haneye düşmüştür. Ünlü spor yazarı, gazeteci Hıncal Uluç bu köydendir.

Anadili ve kültür

Anadilini bilen kalmamıştır. Düğünler yerel geleneklerle yapılmaktadır. Son yıllarda gençlerin tercihi ile köyde yapılan düğünlerde Çerkes enstrümanları kullanılmaya başlamıştır. Yabancı evlilik oranı %60’tır.

Köyde yaşayan sülaleler

Berzeg, Şapĺı, Çirik.

Manyas ilçesi Darıca Köyü

Bağlı bulunduğu Manyas ilçesine güneybatı yönünde, 16 km mesafededir. Bölgenin büyük köylerinden biriyken sürekli göçler sonucu 130 haneye düşmüştür. Köye 1 Hunca ailesi yerleştirilmiştir. Hemen 2 km yakınında bulunan ancak küçük bir köy olan Işıklar’da iskân edilmişken Darıca Köyü’ne yerleşen Çerkesler de olmuştur. Bu naklin gerekçesi, Işıklar Köyü’ndeki heyelan sonrası yeni yapılan afet konutlarına taşınmasıdır. CHP’de genel sekreterlik yapmış olan Önder Sav’ın ailesi bu ailelerdendir. Toplamda 5 hane Çerkes yaşamaktadır. Köyün bir mahallesine yapılan yaklaşık 15 hanelik Çerkes nüfus iskânı, bugünlerde 5 haneye düşmüştür. Ubıh bölgesinden zorunlu göçle gelen Çerkesler göç sonrasında birçok sıkıntılar yaşamışlardır. Kurtuluş Savaşı sırasında Çerkes Ethem ile Ankara Hükümeti arasında çıkan anlaşmazlık sonrasında, Çerkes Ethem’e destek verdiği düşünülerek iç sürgüne hazırlanan köy halkından topraklarını ve hayvanlarını satanlar olmuş ancak sürgün gerçekleşmemiştir.

Anadili ve kültür

Anadilini bilen kalmamıştır. Yabancı evlilik %10 civarındadır. Düğünler köyde olursa bir bölümünde Çerkes gelenekleriyle düğün yapılmaktadır.

Köyde yaşayan sülaleler

Hunc, Şhaplı, Teş’i.

Manyas ilçesi Değirmenboğazı Köyü

Bağlı olduğu Manyas ilçesine 17 km mesafede, güneybatı yönündedir. 30 hane, 88 nüfusa sahip olan köy, Şobuk Ahmet adlı Ubıh Çerkesin önderliğinde kurulmuştur. Kurulduğunda tamamı Batı Adigey bölgesinden gelen Ubıhlardan oluşmaktayken, sonradan Gürcü ve muhacir göçü almıştır. Köyde kalıp halen yaşayan 5 hane Çerkes bulunmaktadır. Ünlü politikacı, eski Dışişleri Bakanı, Cumhurbaşkanı Vekili Şhaplı İhsan Sabri Çağlayangil, TBMM’de senatörlük yapan Şhaplı Hikmet Arslanoğlu ve İstanbul Bakırköy Ruh ve Sinir Hastanesi’nin önündeki heykeli yapan Yüzbaşı Mehmet Piştar bu köydendir. Gönen-Manyas sürgünündeki köyler arasında yer almış fakat sevk emri tebliğ edilmemiştir. Köylülerin bir bölümü “Nasılsa gönderileceğiz, hiç değilse diğer gruplarla birlikte gidelim” diyerek yola çıkmış ve Ankara’nın Haymana ilçesine kadar gitmiştir. Sürgünün gerçekleştirilmeyeceği tebliğ edilince Haymana’dan geri dönmüşlerdir. Geri döndüklerinde evlerinde Bulgaristan muhacirlerinin oturduğunu görmüşlerdir. Bir süre sonra muhacirler Çerkeslerin evlerini boşaltmışlardır.

Anadili ve kültür

Anadilini bilen yoktur. Yabancı evlilik oranı %70’tir. Düğünler karma yapılır.

Köyde yaşayan sülaleler

Zeuş, Fagu’, Şhaplı, Berzeg, Dıj.

Manyas ilçesi Eskiçatal Köyü

Bağlı olduğu Manyas ilçesine 6 km mesafede, kuzeydoğu yönündedir. Çerkes köyü olarak kurulan Haydar ve Çatal köyleri birleştirilerek tek muhtarlık haline getirilmiştir. Toplam nüfus 350 hanedir. 40 hane Çerkes, diğer haneler yerli halktandır. Batı Adigey’in Ubıh ve Abzeh bölgesinden gelen Çerkesler tarafından kurulmuştur.

Hunca Kozmetik ürünleri sahibi Adna Hunca bu köyden olup köye bir adet çok programlı lise yaptırmıştır. Osmanlı ve Türkiye Cumhuriyeti ordusunda miralay (albay) rütbesi ile görev yapan, aynı zamanda Osmanlı’nın Kafkasya Askeri Temsilcisi olan Bekir Sami Günsav da bu köydendir.

Anadili ve kültür

Anadilini bilenlerin sayısı oldukça azalarak 10 kişiye düşmüştür. Bu grup 65 yaş üstüdür. Yabancı evlilik oranı %30 civarındadır. Düğünler karma olarak yapılır.

Köyde yaşayan sülaleler

Gute, Ançoko, Kuşha, Pşımaf, Siyux, Huaj, Haneku, Hapışt, Hunce, Çizemığu, Berzeg, Zeuş, Necıh, Taymez, Sobuçko, Apış, Jajiy.

Manyas ilçesi Eşen Köyü

Bağlı olduğu Manyas ilçesine 10 km mesafede, kuzeydoğu yönündedir. Batı Adigey’in Abzeh bölgesinden gelen Çerkesler tarafından kurulmuştur. 60 hane civarında nüfusun yaşadığı köyde kalan Çerkes nüfusu 30 hanedir. Sürekli oturan 15 hanedir. 5 hane Arnavut ve 25 hane Manav olarak anılan yerli halk yaşamaktadır. Gönen-Manyas sürgününde köyden yola çıkıp geri dönenler olmuştur. Bu kişiler hayvanlarını satmışlardır.

Anadili ve kültür

70’li yaşlardakiler anadilini bilir. Yabancı evlilik %80 civarındadır. Düğünler yerel enstrümanlarla yapılır. Çerkesçe bilen ve Çerkes enstrümanı mızıkayı çalabilen Manavlar vardır.

Köyde yaşayan sülaleler

Siyux, Semguğu, Tığu’, Tıw, Hatko, Śey, Ǵış, Gute, Bekmırze.

Manyas ilçesi Hacıosman Köyü

Bağlı bulunduğu Manyas ilçesine 18 km mesafede, güneybatı yönündedir. Batı Adigey bölgesinden gelen Ubıh Çerkesleri tarafından kurulmuştur. 40 haneden 30 hane Çerkes nüfus sürekli yaşamaktadır. Birkaç hane de Yörük ve Doğu Karadenizli bulunmaktadır. Köyde birçok ünlü kişi yaşamıştır. Orgeneral Ali Sait Akbaytogan, Çerkes Kadınları Teavün Cemiyeti’nin kurucularından yazar Hayriye Melek Hunç (Aytek Namitok ile evlendikten sonra bu köyde yaşadı), Ubıh dilinin son temsilcisi Şhaplı Tevfik Esenç, 1932 yılında uluslararası güzellik yarışmasında Belçika’da dünya güzeli seçilen Keriman Halis Ece bu köydendir. Gönen-Manyas sürgününde hazırlık yapmış fakat köyden sürgüne giden olmamıştır.

Anadili ve kültür

60 yaş üstünde anadilini bilenler vardır. 1 hane Ubıhça bilir. Yabancı evlilik oranı %40 civarındadır. Düğünler genel olarak yerel geleneklerle yapılır.

Köyde yaşayan sülaleler

Abide, Dzıbe, Zeuş, Zefes, Guj, Hunce, Xamıt, Çizemıgu’, Çıw (Şıw).

Manyas ilçesi Kızıksa Köyü – Kızılköy

Bağlı olduğu Manyas ilçesine 8 km mesafede, kuzey yönündedir. 140 haneden oluşmaktadır. Köyün genel nüfusunu Manav, Yörük ve muhacirler oluşturur. 6 hane Batı Adigey’den gelen Çerkes yaşamaktadır. Çerkes Ethem’in halası bu köyden evlidir. Teşkilat-ı Mahsusa’nın kurucularından Kuşçubaşı Eşref’in köyüdür.

Anadili ve kültür

Anadilini bilen Çerkes kalmamıştır. Düğünler yerel geleneklerle yapılır. Yabancı evlilik oranı %50’dir.

Köyde yaşayan sülaleler

Siyux, Sencer, Brant, Laşe, Necıku.

Manyas ilçesi Çakırca Köyü

Bağlı bulunduğu Manyas ilçesine 13 km mesafede, batı yönündedir. 90 haneden oluşmaktadır. Çerkes mahallesinde sadece 3 hane Çerkes kalmıştır. 87 hane Yörük, Manav ve muhacirlerinden oluşmaktadır. Köye yerleşen Çerkesler Batı Adigey’in Abzeh bölgesinden gelenlerdir. CHP Balıkesir Milletvekili Serkan Sarı bu köyden bir Çerkestir.

Anadili ve kültür

Anadilini bilen kalmamıştır. Düğünler yerel geleneklerle yapılmaktadır. Yabancı evlilik oranı %50’dir.

Köyde yaşayan sülaleler

Melgoş, Jajiy.

Manyas ilçesi Eskimanyas Köyü – Soğuksu

Bağlı bulunduğu Manyas ilçesine 9 km mesafede, doğu yönündedir. Yaklaşık 80 hane, 180 nüfusa sahip köyde kalan Çerkes aile sayısı 7’dir.

Tarihsel öneme sahip köylerden biridir. Kuvayı Seyyare komutanı Çerkes Ethem ile Ankara Hükümeti arasında uyuşmazlık çıktıktan sonra Ethem ordusunu dağıtarak bu köye gelmiş ve kısa bir süre (15 gün) bu köyde yaşamıştır. Evinde yaşadığı kişi Ethem’i isteği üzerine kapalı bir at arabası ile Bursa’nın Kirmasti (Mustafa Kemalpaşa) ilçesine, Yunan karargâhına götürmüştür. Yunan komutanın yanına silahsız giden Ethem, komutandan kendisine Yunanistan üzerinden yol verilmesini istemiştir. Komutan, istişareler sonrası Ethem’e geçiş izni vermiştir. Bu köyden, Ethem’in ordusunda savaşan 30 civarında askeri vardı. Ethem yanında Ateş Mehmet ile Ürdün’e gitmiş ve orada yaşamıştır, mezarı da Ürdün’dedir. Yaveri Halil ise Ankara Hükümeti’yle anlaşmış ise de hakkında idam kararı verilmiş ve karar infaz edilmiştir.

Anadili ve kültür

Anadilini bilen kalmamıştır. Yabancı evlilik oranı %50 civarındadır. Düğünler yerel geleneklerle yapılır.

Köyde yaşayan sülaleler

Berzeg, Ançoko, Dıjı, Necıku, Hatko.

Manyas ilçesi Salur Köyü

Bağlı olduğu Manyas ilçesine 6 km mesafede, kuzey yönündedir. 250 hane civarındadır. Genel nüfusu Manav ve muhacirler oluşturur. Köyde 6 hane Çerkes kalmıştır, Batı Adigey grubu Çerkeslerdir.

Anadili ve kültür

Anadilini bilen Çerkes kalmamıştır. Yabancı evlilik %50’dir. Düğünler yerel geleneklerle yapılır.

Köyde yaşayan sülaleler

Zeuş, Kazekat, Berzeg.

Manyas ilçesi Süleymanlı Köyü

Bağlı bulunduğunu Manyas ilçesine 16 km mesafede, batı yönündedir. 250 haneden oluşmaktadır, Çerkes nüfus 15 hanedir. Köyde yaşayan diğer halk genel olarak Manav olarak adlandırılmaktadır.

Anadili ve kültür

Anadilini bilen Çerkes kalmamıştır. Düğünler yerel enstrümanlarla yapılmaktadır. Yabancı evlilik oranı %70 civarındadır.

Köyde yaşayan sülaleler

Pşak.

Manyas ilçesi Tepecik Köyü – Dümbe

Bağlı bulunduğu Manyas ilçesine 8 km mesafede, kuzeydoğu yönündedir. Köyün ismi Dünbe iken 1960 ihtilalinden hemen sonra Tepecik olarak değiştirilmiştir. 70 hane nüfusa sahip köyde sürekli kalan hane sayısı 60’tır. Ubıh bölgesi Çerkesleri tarafından kurulmuştur. Dağıstanlılar da yaşamaktadır. Çarlık Rusya-Kafkasya savaşının son lideri Hacı Grandük Berzeg bu köyden olup, mezarı da bu köydedir. Mezar, 11 Haziran 1922 tarihinde Orhanlı Derneği, Manyas ve Balıkesir belediyelerinin katkılarıyla yeniden düzenlenmiştir. 93 Harbi olarak bilinen Osmanlı-Rus savaşından sonra Kosova bölgesinde yaşayan Çerkesler de iskân edilmişlerdir. Gönen-Manyas sürgününde hazırlık yapılmış fakat sürgüne giden olmamıştır. Köyde Çerkes nüfusu azalmıştır.

Anadili ve kültür

60 yaş üzeri 3 hanede anadilini konuşabilenler bulunmaktadır. Düğünler karma yapılmaktadır. Yabancı evlilik oranı %40’tır.

Köyde yaşayan sülaleler

Çüpe, Loko, Berzeg, Zeuş, Ćeçe, Habat, Ray, Horata, Hunce, Hurayko, Tit, Çüle, Zeşe.

Manyas ilçesi Hacıyakup Köyü

Bağlı bulunduğu Manyas ilçesine 9 km mesafede, batı yönündedir. Kıyıboyu Çerkesya’nın Ubıh bölgesinden gelen Çerkesler tarafından, Duğ Hacı Yakup önderliğinde kurulmuştur. Bir bölümü Gürcistan’ın Batum bölgesi üzerinden gelirken diğer bir bölümü de önce Balkanlar’da Köstence bölgesine gemiyle sevk edilmiş, daha sonra akrabaların birleştirilmesi yöntemi ile Hacıyakup Köyü’ne getirilip iskân edilmiştir. Köstence’de doğanlar da olmuştur. Batum üzerinden gelen gruplar bir süre Hopa’da kalmışlar, Çerkeslerle Lazlar arasında evlilikler de olmuştur. Ünlü Fransız dilbilimci Dumezil bu köyde Ubıhça üzerine çalışmalar yapmıştır. 1970’li yıllarda 60 hane civarında olan nüfus bugünlerde 23 hanedir. Sonradan muhacir ve Karadenizli ailelerden yerleşenler olmuştur. Nüfusun 17 hanesi Çerkes, 8 hanesi diğer halklardandır.

Kurtuluş Savaşı’nda önemli köylerden biri olmuştur. Çerkes Ethem’in Kuvayı Seyyare’sinde çok sayıda yer alan olmuş, Çapanoğlu ayaklanmasının bastırılmasına katılmışlardır. Köyden idam edilenler de son anda idamından vazgeçilenler de olmuştur. İdamlar nedeniyle sülalesinden hiç kimse kalmayanlar da vardır. Bu duruma Śoke sülalesinden Kadir’in idamı örnek gösterilebilir, Kadir’in idamından sonra Śoke ailesinden kimse kalmamıştır. Gönen-Manyas sürgününe hazırlanan ama sürgün edilmeyen köylerdendir. Ünlü tiyatrocu Rutkay Aziz bu köydendir.

Anadili ve kültür

Anadilini bilenler 60 yaş üzeridir. Düğünler yerel olarak yapılır. Nadiren Çerkes enstrümanlarıyla da yapıldığı olur.

Yabancı evlilik oranı %40 civarındadır.

Köyde yaşayan sülaleler

Duğ, Wonje, Guj, Ćeçe, Hunce, Śoke, Mıtexuşxo, Koce, Ace, Cıw, Hatıkoay.