ЛIыгъур Джэвдэт Iугъуртэпэ

Бабыгуей (Aşağıhöyük) Къабардей къуажэщ. Къуажэр Хэкум щыIэ Сэрмакъ къуажэм кърашри кхъухькlэ Самсун къалэм къекIуэлIащ, абы икIри Амася Къазова къэтIысащ. Аргъуейр лажьэу къакIэрыхъыжьэу цIыху куэд илIыкI щыхъум, мыр дэ псэупIэ тхуэхъунукъым жаIэри,...

Хъуэстхьэблэ (Aşağıkaragöz) Къэбэрдей къуажэщ, Азей районым километрихкIэ, Къайсери къалэм километр 90-кIэ пэжыжьэу. Азей Iуфэ Iус къуажэщ, зыухуар Хъуэстхэщ. Хэкур ягу къигъэкIыжу, псы Iуфэм щытIысахэщ. Къуажэкум псы щожэх. ПсыщIэгъэхьэкIэ кIэртIоф ягъэк+I, мэкъумэшым йолэжьхэр. ИужькIэ...

1868 гъэм Дохъушыкъуей банэкъуэ хьэблэ, хьэжрэт Къэбэрдейм щыщ къуажэщ. Къайсери къалэм км 112, Азей км 27-кIэ пэжыжэщ. ДыгъапIэмкIэ ЩIэщхьэблэ, дыгъэкъухьэпIэмкIэ Мэкэней, дыгъэмыхъуэмкIэ ХьэпащIей къыщысхэщ, къуэжэ цIыкIущ, ауэ шыуей куэд, лIыфI куэд...

Пэдысейр хьэтыкъуей къуажэщ, Адыгейм къикIри кхъухькIэ Истамбыл къэкIуауэ щытащ. Ялова къалэм дагъэтIысхьат, ауэ абы дэсын ямыдэу, Румынымрэ Балкъанымрэ къикIа унагъуэ зыбжани зыщIагъури, Къайсэр къалэм кIуащ. Койунабдал, КулулукIэ зэджэ туркмэн жылэм щетIысэха...

Мэкэнейр 1864 гъэхэм Къэбэрдей хьэжрэту Тыркум къэIэпхъуа зы ХьэтIохъущыкъуей къуажэщ. Мэкэней къуажэм къетIысэкIащ дыгъэмыхъуэмкIэ ЛIыгъурхьэблэ, ДыгъэкъыкъуэкIыпIэмкIэ ЩIэщхьэблэ, дыгъапIэмкIэ Елъыхъуей, Шэшэн Жамботей, дыгъэкъухьэпIэмкIэ Локъуажэ. Къуажэр зыуухуар Мэкэнэ, Зэхъуэхъу, Шыбзыхьуэ (Азавур) лъэпкъхэрщ. Мэкэнейр Кайсери Малатя...

Урыс-Кавказ зауэжьым иужькIэ, 1874 гъэм, Тыркум япэ дыдэу щетIысэхахэм ящыщщ Шыпщхьэблэр. Ар къызэзыгъэпэщар Шыпщ Умарщ. Гугъуехь куэдым къыпхыкIа щIалэм мы щIылъэ дахэр щилъагъум, мэзымрэ псымрэ цIыхум дежкIэ лъапIэщ, дэIэпыкъуэгъущ, жиIэри, абдежым...