Maden yataklarından Prohladnı’ya trenle giden herkes Şardan istasyonunu görmüştür ama bu küçük istasyonun adının, ilk Adıge mühendis Batırbek Şardan’dan kaynaklandığını çok az kişi bilir.
Şardan ailesi eskiden beri eğitimli ve bilgiliydi. Büyükbaba Muhammed Kardanov, gençliğinde medrese tahsili için İstanbul’a gönderilmişti. Doğu dillerini öğrendi, konuşması etkileyiciydi. Mekke ve Medine’ye gittiği için Hacı lakabıyla anılırdı. Mahkemelerde çalıştı. Muhammed Kardanov’un torunu Bekmurza, Dekabrist Ayaklanması’ndan bir yıl önce doğdu. Muhafız Alayı’nın bir üyesi olarak Varşova, St. Petersburg ve Kafkasya’daki görevlerinin ardından istifa edip evlendi ve at yetiştirmeye başladı. Eşi Fatimat, 10 Haziran 1860’da ilk çocuğu Batırbek’i dünyaya getirdi.
Nalçik İlkokulu’nun müdürü, Batırbek’in yeteneklerini fark etti ve onu Stavropol Lisesi’ne gönderdi. Batırbek başarılı bir öğrenciydi. Rus dil sanatları, matematik, Almanca ve Fransızca, Rusça ve genel astronomi sınavlarını başarıyla geçti. Lisenin 1878 yılı mezunları listesinde iki Kabardeyin adı vardır. Batırbek Şardan ve Micheal Çerkasi Bekoviç.
Rusya’da Boris adıyla çağrılan Batırbek, okulu bitirdiğinde mühendis olarak Mogilev bölgesine atandı. Ancak Kafkasya’ya alışkın olan Şardan, Belarus’a alışamadı ve üç ay sonra istifa ederek Terek bölgesine gitti. 1889 yılında ise Vladikafkas’ta çalışmaya başladı. Başarılı çalışmaları nedeniyle duraklardan birine onun ismi verildi.Batırbek, başkent St. Petersburg’ta Demiryolu Mühendisliği bölümüne girdi. Başkente gidebilmek ve tahsil yaşamını sürdürmek için paraya ihtiyaç vardı ama Şardan ailesinin maddi gücü kısıtlıydı. Kabardey bölgesindeki hemşerileri, yüksek tahsil yapacak ilk Kabardey öğrenciye yardım etti ve Batırbek, St. Petersburg’a gitti.
1892 yılında kariyerinde hızlı bir yükseliş başladı. Önce Nevinomiski, beş yıl sonra da Ekaterinador istasyonu yakınlarındaki Tikhoretskaya’da yönetici olarak görev yaptı. Çok çalışkandı, başmühendis oldu ve Ekaterinodar istasyonunu onardı. Ekaterinodar-Stavropol ve Ekaterinodar-Tuapse istasyonlarını yollara bağlayan iki viyadük inşa etti. 1907’de Maykop Boru Hattı ve Nakliye Şirketi’nin yaptırdığı Şirvan (İran)-Ekaterinodar boru hattı inşaatında yöneticilik yaptı. Böylece Kuban’da petrol üretimi başladı.
1905’te, bugün Krasnodar Bölge Sanat Müzesi olarak faaliyet gösteren binayı inşa etti. Binada enstitüler için dikiş öğretmenleri yetiştirecek kurslar veriliyordu. 1907’de şehir yönetimi, Fedor Akimovich Kovalenko’nun bağışladığı özel sanat koleksiyonunu sergilemek üzere binanın ikinci katını kiraladı. Bina o dönemin ve bugünün en önemli eserlerinden sayılmaktadır. Kuban Bölge Haberleri’nin 12 Nisan 1907 tarihli sayısında, müzenin tanıtımı şu sözlerle yapılmıştır: “Çeşitli mimari teknikler kullanılarak (konsollar, sütunlar, pervazlar, dikdörtgen ve kavisli pencereler) Şardanov tarafından yapılan binada kurulmuştur. Binadaki levhada Arapça olarak bina sahibinin adı (Batırbek Mirza Şardan) ve inşa tarihi (1905) yazılı. Binanın içi sahibinin zevkini ve zengin hayal gücünü yansıtıyor”
Bina bugün hala Şardan’ın adını taşıyor, Krasnodarlılara ve ziyaretçilerine ilk Kabardey mühendisi hatırlatıyor.
Batırbek sadece başarılı meslek yaşamıyla değil hayırseverliğiyle de tanınıyordu. Kuban Cezaevleri Mütevelli Heyeti ve Kuban Kız Yurdu Grubu üyesiydi. 1912’de kurulan Çerkes Yardımlaşma Derneği’nin kurucu üyeleri arasındaydı, başkanlık da yaptı. Çerkeslerin tarihi konusunda makaleler yazdı.
Batırbek, 1917’deki devrimin ardından Rusya’yı terk etti. Sonraki hayatı bilinmemekle birlikte Amerika’da öldüğü söylenmektedir.
Serap Canbek
(fond-adygi.ru-archive.journals.ru- kultura.kubangov.ru, kubangenealogy.ucoz.ru)
