Ныдэлъфыбзэр лъэпкъым ыпс. Хабзэри, бзыпхъэри къызщежьэрэр бзэр ары. Ныжъ-тыжъхэм къытфагъэнэгъэ ныдэлъфыбзэм уасэ фэтшIын, къэтыухъумэн, ар лъагэу тIэтызэ тырыгущыIэн фае. Унагъом щыдгъашIомэ, къыткIэхъухьэрэ сабыйхэм ядгъашIэзэ тиныдэлъфыбзэ лъыдгъэкIотэныр адыгэ пэпчъ пшъэрылъ шъхьаIэу ыпашъхьэ ит.
Адыгабзэм идэхагъэрэ ибаиныгъэрэ къытэзыгъэлъэгъурэ, ащ зэрифэшъуашэу тырыгущыIэным тыфэзыгъэсэрэ кIэлэегъаджэм мэхьанэшхо иI. Непэ зигугъу къэсшIы сшIоигъом нэмыкI лъэпкъ щыщ ныбжьыкIэхэм адыгабзэр арегъашIэ, ащ идэхагъэ нэрылъэгъу афешIы.
Пэнэшъу Мэрьянэ Кощхьаблэ къыщыхъугъ. Ар еджапIэм джыри чIэсыгъ адыгабзэр нахь игъэкIотыгъэу зэригъэшIэнэу зырегъэжьэм. Иныдэлъфыбзэ шIу ылъэгъуным, ащ уасэ фишIызэ къэтэджэным янэ-ятэхэм фагъэсагъ. ГущыIэгъу тызыфэхъум къызэрэхигъэщырэмкIэ, кIэлэегъаджэу предметыр озыгъашIэрэми мэхьанэшхо иI. Ащ къызэриIотэжьырэмкIэ, кIэлэегъаджэм ишIуагъэкIэ еджэным фэщагъэ хъугъэ. Пшысэхэм, художественнэ тхылъхэм ренэу къафеджэщтыгъэ. Абзэ тIупщыгъэу, къабзэу, зэгъэфагъэу рыгущыIэнхэм фигъэсагъэх.
– Бзэр зэрэтигъашIэщтыгъэм дакIоу, адыгагъэр, хабзэр, Iэдэбыр, зэкIэ тэрэзэу зэрэзепхьан фаем къытегущыIэщтыгъэ, – игукъэкIыжьхэмкIэ къыддэгуащэ Мэрьянэ. – ТицIыкIугъом къыщегъэжьагъэу Iоф къыддишIэзэ ныдэлъфыбзэр зэрифэшъуашэу зэрэзэдгъэшIэщтым пылъыгъ.
Марьянэ гурыт еджапIэр къызеухым 1980-рэ илъэсым Адыгэ кIэлэегъэджэ институтым чIэхьагъ. 1985-рэ илъэсым апшъэрэ гъэсэныгъэр зэригъэгъотыгъэу ар къыухыгъ. Къуаджэу Джэджэхьаблэ вожатэу IофшIэныр щиублагъ. Нэужым Я 2-рэ классхэр ригъэджагъэх.
Къунчыкъохьаблэ зэрэщыпсэурэм къыхэкIэу ащ чIыпIэ щыIэ зэхъум зигъэзэжьыгъ ыкIи завуч-организаторэу щытыгъ. Урысыбзэр, адыгабзэр аригъэхьызэ ащ илъэс 13-рэ Iоф щишIагъ.
ЩыIэныгъэм къызыдихьырэ зэхъокIыныгъэхэм къахэкIэу тигущыIэгъу иунагъо игъусэу Мыекъуапэ къэкощыжьынэу хъугъэ. Адыгэ кIэлэегъэджэ колледжэу Андрыхъое Хъусен ыцIэ зыхьырэм Iоф щишIэнэу Iухьагъ. Лаборантэу ыублагъ, нэужым адыгабзэм исыхьатхэр къыратыгъэх. 1997-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу колледжым тигущыIэгъу Iут.
– Апэрэ уахътэм сиIофшIэн сшIокъиныгъ, – игукъэкIыжьхэмкIэ къыддэгуащэ Мэрьянэ. – НэмыкIыбзэ зыIулъхэм адыгабзэр ябгъэшIэныр псынкIэп. Апэрэ сыхьатым игъэкIотыгъэу зыфэзгъэхьазырыгъ. Темэр къызэрэсIотагъэр зылъэгъугъэ сиIофшIэгъу къысэкIуалIи, ащ фэдэу бэу зы сыхьаткIэ зэрэзэрамыгъэшIэщтыр къысиIуагъ. ТIэкIу-тIэкIоу къафэпIотэн зэрэфаер ащ къызгуригъэIуагъ.
ИIофшIэгъухэм зэрафэразэр Пэнэшъу Мэрьянэ игущыIэ къыщыхегъэщы. Апэрэ мафэу Iоф зишIэрэм къыщыублагъэу, сыд фэдэ упчIэ аритыгъэми, джэуапынчъэу къагъэнагъэп. ЖэнэлI Тэмарэ, ГункIэкъо Муслимэт, Сэмэгу Фатимэ, Андзэрэкъо Светланэ IэпыIэгъушхо къызэрэфэхъугъэхэр тигущыIэгъу къыIуагъ. ШIэныгъэу аIэкIэлъымкIэ къызэрэдэгощагъэхэр Марьянэ зэрэщымыгъупшэщтыр игущыIэ къыщыхегъэщы.
Iоф ышIэнэу зырегъажьэм хэушъхьафыкIыгъэ купхэр яIагъэх. Ащ къикIыщтыгъэр урыс студентхэм икъу фэдизэу адыгабзэр зэрэзэрагъашIэщтыгъэр ары. Адыгэхэм афэдэу ахэми кууоу бзэр къызIэкIагъахьэщтыгъэ. Практикэ ахьынэу еджапIэхэм кIощтыгъэх, адыгабзэкIэ рагъаджэщтыгъэх. Ащ фэдэ апэрэ купэу колледжыр къэзыухыгъэм Адыгэ къэралыгъо университетым илъэпкъ факультет хэушъхьафыкIыгъэ группэ къыфыщызэIуахи, иеджэн щыпидзэжьыгъагъ. А купым хэтыгъэхэм ащыщэу Марина Волковам адыгабзэкIэ диссертацие ытхыгъ.
Зигугъу къэтшIыгъэ купым щыщхэр непэ адыгабзэм чанэу Iоф рашIэ. Республикэм игурыт еджапIэхэм адыгабзэмкIэ ащырагъаджэх, телевидением Iоф щашIэ.
НэмыкIыбзэ зыIулъ студентхэм адыгабзэр зэрагъэшIэным фытегъэпсыхьэгъэ программэ апэрэу Адыгэ кIэлэегъэджэ колледжым щызэхагъэуцуагъ.
– А программэм апэу Iоф дэзышIагъэхэр КIэрэщэ Зэйнабрэ Пэнэшъу Нинэрэ, – къытфеIуатэ Пэнэшъу Мэрянэ. – Апэрэ тхылъэу «Адыгабзэр» зыфиIорэр ахэм къыдагъэкIыгъагъ. Мыщ епхыгъэ IофшIэныр апэрэу ахэм аублагъ ыкIи зэрифэшъуашэу агъэцэкIагъ. Нэужым программэм зэхъокIыныгъэхэр фашIыгъэх. КIэлэегъаджэу Iоф дэзышIэхэрэм хэгъэхъогъэн фаеу алъытэхэрэр пагъащэзэ ар нахьышIум ылъэныкъокIэ зэрахъокIыгъ.
– Непэ колледжым адыгабзэр зэрэщызэрагъашIэрэр тIэкIу зэхъокIыгъэ хъугъэ. Группэхэм зэкIэм зэрагъашIэ, ау ыпэкIэ фэдэу куооу рагъэджэнхэр программэм къыдилъытэрэп. Я 2-3-рэ курсхэр арых зэзыгъашIэхэрэр, – къытфеIуатэ Мэрьянэ. – Адыгабзэм рыгущыIэнхэр, къараIорэр къагурыIоныр ары анахьэу тынаIэ зытедгъэтырэр.
ИцIыкIугъом къыщегъэжьагъэу адыгабзэр зыIэкIэмылъэу нэмыкI лъэпкъым щыщ студентым бзэр зэригъэшIэныр псынкIэп. Сыда пIомэ мэкъэ Iужъухэр, гущыIэ къинхэр ащ хэтых. Ау колледжым щеджэрэ ныбжьыкIэхэм ар нахь куоу зэрэрагъэшIэщтым кIэлэегъаджэхэр пылъых.
– Непэ акIугъэ темэр агу къэдгъэкIыжьызэ, кIэджыкIыжьыныр зыщытымыгъэгъупшэу егъэджэн сыхьатхэр зэхэтэщэх, – игущыIэ лъегъэкIуатэ Пэнэшъу Мэрьянэ. – Iоф зышIэрэ пэпчъ екIолIэкIэ гъэнэфагъэ иI. Ау сишIошIкIэ кIэджыкIыжьыныр, гущыIэныр, езбыр зэгъэшIэныр хэмытэу бзэм фебгъэджэнхэр къин хъущт. Пшысэу ашIэхэрэм урысыбзэкIэ тяджэ, ахэр адыгабзэкIэ зэтэдзэкIых. Джащ фэдэу сиIэпыIэгъух питографическэ тамыгъэхэр, карточкэхэр. Бзэр зымэшIэрэм гущыIэр зэригъэшIагъэмэ, ар зилъэгъукIэ нахь псынкIэу ыгу къэкIыжьыщт.
Зигугъу къэтшIыгъэхэ карточкэхэр зэрагъэфедэхэрэр тигущыIэгъу къытфиIотагъ. Ащ къызэриIуагъэмкIэ, гущыIэхэу тхыгъэхэр партым тыралъхьэх, ахэр зыщагъэфедэщтхэ чIыпIэхэр къагъэнафэх. Мыщ фэдэ шIыкIэм ишIуагъэкIэ студентхэм гущыIэхэмрэ ахэм ямэхьанэрэ нахь псынкIэу зэрагъашIэ ыкIи агу къэкIыжьынхэм фэIорышIэ. Адыгабзэм исыхьатхэм гущыIэу зэрагъэшIагъэхэр зыхэтхэ рассказ кIэкIхэр арагъэтхых, ахэр сурэт арагъэшIых.
Пэнэшъу Мэрьянэ иIофшIэн ыгу етыгъэу зэригъэцакIэрэм ишыхьатэу АР-м гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ и Министерствэ, Адыгэ Хасэм я Щытхъу тхылъхэр иIэх. Iэнэ хъураехэм, бзэм икъэухъумэн фэгъэхьыгъэхэ Iофтхьабзэхэм чанэу ахэлажьэ.
Непэ адыгабзэр зэутэкIырэ гумэкIыгъом тигущыIэгъу лъэшэу егъэгумэкIы. Ар дэгъэзыжьыгъэ хъуным, адыгэ лъэпкъым иныдэлъфыбзэ къэухъумэгъэным фэлажьэ.
– Сабыим иадыгабзэ къызщежьэрэр унагъор ары, – игущыIэ къыщыхегъэщы Мэрьянэ. – Унагъом бзэр илъын фай. Ны-тыхэм сабыим иныдэлъфыбзэ Iуалъхьаныр пшъэрылъ шъхьаIэу сэлъытэ. Дунаим такъикъи 8 пэпчъ зы бзэ текIодыкIы. Ахэм ясатыр тытехьан щынагъо непэ къэуцу. Лъэпкъым ихабзэ, ибзыпхъэ къызщежьэрэр ыбз. Бзэр зыIумылъым ихабзи къыгурыIорэп. Ар зэхэтшIэн, тиныдэлъфыбзэ лъагэу тIэтызэ, осэшхо фэтшIызэ тисабыйхэм ядгъэшIэн фае.
Гъонэжьыкъо Сэтэнай.
(АДЫГЭ МАКЪ)
