ЕджапIэм апэрэ лъэбэкъоу чIэтыдзагъэм къыщегъэжьагъэу шIэныгъэ гъогоу тызытехьагъэр кIэлэегъаджэм къыддегощы. Ар сыдигъуи IэпыIэгъу къытфэхъу, ятIонэрэ ным фэдэу къытшъхьащыт. ТызэрэзекIощтыр тэзыгъэлъэгъоу, тишэн-хэбзэ дахэхэр тэзыгъашIэу, тызыпIурэр кIэлэегъаджэр ары.
Мэлгощ Лидэ ицIыкIугъом къыщегъэжьагъэу кIэлэегъэджэ сэнэхьатыр къыхихыгъагъ.
-Язгъэхьыщт предметыр къыхэсхыным бэрэ сегупшысагъэп, – къытфеIуатэ Мэлгощ Лидэ. – Адыгабзэр тэзыгъэхьыщтыгъэ ШъэоцIыкIу Арамбый иурокхэр сыдигъуи сшIогъэшIэгъоныщтыгъэх. Ащ къызэриIуатэрэм узIэпищэщтыгъ, уезэщыщтыгъэп. Тарихъыр, шэн-хабзэхэр зыпхырыщыгъэ рассказхэр щыIакIэм рипхыщтыгъэх. Ахэр гущыIэжъхэмкIэ, IорыIуатэхэмкIэ къыгъэбаищтыгъэх. Хэтрэ кIэлэегъаджи ипредмет кIэлэцIыкIухэм шIу зэраригъэлъэгъущтым пылъ, ащ пае екIолIакIэхэр къеугупшысых, ау ШъэоцIыкIу Арамбый пстэуми къахэщыщтыгъ. Ащ синыдэлъфыбзэ гуфэбэныгъэу фысигъэшIыгъэр сигъашIэ щычIэсымынэным фэшI адыгабзэр язгъэхьынэу къыхэсхыгъ.
Гухэлъэу ышIыгъэр къыздигъэхъуным пае Лидэ гурыт еджапIэр къызеухым Адыгэ къэралыгъо университетым илъэпкъ факультет чIэхьагъ. Пшъэшъэ ныбжьыкIэр илэгъухэмкIэ щысэтехыпIэу илъэс еджэгъухэр зэринэкIыгъэх ыкIи 1997-рэ илъэсым кIэлэегъэджэ сэнэхьатыр зэрэзэригъэгъотыгъэр къэзыушыхьатырэ дипломыр ыIыгъэу университетым къычIэкIыгъ.
-Адыгэ республикэ гимназием кIэлэпIоу апэ сыкъыIухьагъ, – еIо Лидэ. – Нэужым адыгабзэр язгъэхьынэу езгъэжьагъ. Мы предметыр зэрагъэшIэным ыпэкIэ еджапIэм чIэсхэр купитIоу тэгощых. Адыгэхэу, бзэр нахь зыIэкIэлъхэмрэ урысхэу ар зэзгъэшIэнэу езыгъажьэхэрэмрэ.
Адыгэ унагъо къикIыгъэ кIэлэеджакIохэу иныдэлъфыбзэ зэзыгъашIэхэрэр ары Лидэ ригъаджэхэрэр. Я 5-рэ классым къыщегъэжьагъэу гимназиер къаухыфэ адыгабзэм, тишэн-хабзэхэм, тарихъым кIэлэеджакIохэр нэIуасэ афешIых, нахь игъэкIотыгъэу зэрашIэщтым дэлажьэ.
– СиIофшIэнкIэ анахь мэхьанэ зэстырэр кIэлэеджакIомэ яныдэлъфыбзэ аIулъыныр ары, – къеIуатэ Лидэ. – Къалэм къыщыхъугъэу, щапIугъэ сабыйхэм Iоф адасшIэ хъумэ, екIолIэкIэ зэфэшъхьафхэр къызфэсэгъэфедэх. Урокыр ашIогъэшIэгъон зыхъукIэ, зэхахыгъэр агу раубытэщт, яшIэныгъэхэм ахагъэхъоным пылъыщтых.
Мэлгощ Лидэ ригъэджэгъэ кIэлэеджакIохэм зэрифэшъуашэу тхэнхэ, еджэнхэ алъэкIэу гимназием къычIэкIых. Анахьэу Iоф зыдишIэрэ лъэныкъохэм ащыщ кIэлэеджакIомэ тишэн-хабзэхэр, цIыф цIэрыIоу тиIэхэр аригъэшIэнхэр. Ахэр агу къинэжьынхэм фэшI фильмхэр арегъэлъэгъух, тхылъхэм къафеджэ. Джащ фэдэу лъэпкъым ыбзэ имэхьанэ къэзыIэтырэ мэфэкI Iофтхьабзэхэу республикэм щызэхащэхэрэм Лидэ икIэлэеджакIохэр игъусэхэу ахэлажьэ.
-Адыгабзэм и Мафэ ипэгъокIэу гъэтхэпэ мазэм Iофтхьабзэхэр илъэс къэс тиеджапIэ щэкIох. КIэлэеджакIохэр лъэшэу фэчэфхэу ахэм ахэлажьэх. Усэхэм къяджэх, сочинениехэр атхых, нэмыкI зэнэкъокъу гъэшIэгъонхэри афызэхэтэщэх. Къыхэзгъэщы сшIоигъу тикIэлэеджакIохэр республикэ зэнэкъокъухэм зэрахэлажьэхэрэр, хагъэунэфыкIырэ чIыпIэхэри къызэрахьыхэрэр, – тыщегъэгъуазэ тигущыIэгъу.
Республикэ олимпиадэхэм Лидэ ригъэджэрэ кIэлэеджакIохэм апэрэ чIыпIэр нэбгыритIумэ къыщахьэу бэрэ къыхэкIы. Ащ къеушыхьаты тигущыIэгъу адыгабзэм ыпсэ хэлъэу зэрэфыригъаджэхэрэр.
Адыгабзэм изэгъэшIэн, икъэухъумэн нахь анаIэ зыщытырагъэтырэ еджапIэхэу АР-м гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ и Министерствэ къыгъэнэфагъэхэм Лидэ Iоф зыщишIэрэ гимназиер ахэхьагъ. Мыгъэ я 3-рэ илъэс хъугъэу пилотнэ проектым тетэу мэлажьэх. Ащ елъытыгъэу яIофшIэн зэрэзэхащэрэм зэхъокIыныгъэхэр фэхъугъэх.
-АдыгабзэмкIэ пилотнэу агъэнэфэгъэ учреждение пэпчъ сомэ милиион къыфатIупщыгъ. МылъкумкIэ тищыкIэгъэщт Iэмэ-псымэхэр къытфащэфыгъэх. Телевизор ин, ноутбук къытатыгъ, кабинетхэм бзитIукIэ тхыгъэ карточкэхэр апытлъагъэх, нэмыкIхэри тиIэ хъугъэ, – къытфеIуатэ Лидэ. – ЩыIэныгъэм къыздихьырэ зэхъокIыныгъэу, кIэу къежьагъэхэр тиIэпыIэгъоу джы тиIофшIэн зэхэтэщэ.
ТигущыIэгъу ригъэджэрэ кIэлэеджакIохэр зэнэкъокъухэм зэрахэлажьэхэрэм дакIоу ежьыри ащ фэдэ Iофтхьабзэхэм мэхьанэшхо ареты. «АдыгабзэмкIэ ыкIи литературэмкIэ видеоурок анахь дэгъу» зыфиIорэ зэнэкъокъур блэкIыгъэ илъэсым гъэтхапэм республикэм апэрэу щызэхащагъ. Ащ Мэлгощ Лидэ хэлэжьагъ ыкIи текIоныгъэ къыщыдихыгъ. Джащ фэдэу яшIэныгъэхэм звщахагъэхъощт курсхэм агъэкIорэ кIэлэегъаджэхэм тигущыIэгъу лекцие къафеджэ.
АР-м гъэсэныгъэмрэ шIэныгъэмрэкIэ и Министерствэ дэжь щызэхащэгъэ экспертнэ купым тигущыIэгъу хагъэхьагъ. Ащ къыдыхэлъытагъэу республикэм ит гурыт еджапIэхэр къакIухьащтых, ахэр ауплъэкIущтых.
ГумэкIыгъо шъхьаIэу Лидэ къыхигъэщыгъэр кIэлэцIыкIухэм адыгабзэр икъу фэдизэу зэраIэкIэмылъыр ары. Классым бзэр дэгъоу зышIэрэ ыкIи ар икъоу зыIумылъ сабыйхэр зэдисхэу къыхэкIымэ, зэфэдэу ебгъэджэнхэр къин. Ны-тыхэми ныдэлъфыбзэмкIэ къэгущыIэнхэр къяхьылъэкIэу бэрэ къызэрэхэкIырэр кIэлэегъаджэм къыхегъэщы. Унагъом адыгабзэр щамыгъэфедэ хъумэ, сабыими ар ышIэрэп. А икIэрыкIэу зэригъэшIэныр къин къыщэхъу. Мыщ дэжьым къыхэзгъэщы сшIоигъу, Мэлгощ Лидэ фэдэ кIэлэегъаджэхэм апсэ хэлъэу сабыйхэр ныдэлъфыбзэм зэрэфырагъаджэхэрэр. Адыгабзэр агъэбзэрабзэу, литературэр зэрифэшъуашэу ашIэным фэшI аIэ къихьащтыр агъэцакIэ. ДжэгукIэ е нэмыкI екIолIэкIэ зэфэшъхьафхэр агъэфедэзэ бзэр нахь куоу сабыйхэм арагъашIэ.
Щысэ зытепхын кIэлэегъаджэу зэрэщытым дакIоу Лидэ унэгъо дахэ зэришIагъэр къыхэзгъэщы сшIоигъу. Ишъхьэгъусэрэ ежьыррэ зэгурыIоныгъэ азыфагу илъэу сабыитIу зэдапIу, янэ-ятэхэм шэн-хэбзэ дахэу къахалъхьагъэхэр яIэубытыпIэу якIалэхэри агъасэх.
Лидэ лэжьэкIо унагъо къихъухьагъ. ХъутIыжъ Аслъанрэ Светэрэ пшъэшъиплIырэ зы кIалэрэ апIугъ, алъэ тырагъэуцуагъэх. Ахэм агукIэ къыхахыгъэ сэнэхьатыр зэрагъэгъотыным нымрэ тымрэ фэлэжьагъэх. Ащ дакIоу цIыфыгъэр, гукIэгъур ягъогогъуным пылъыгъэх, ягухэлъ къызэрадэхъугъэр непэ тинэрылъэгъу.
Адыгэ макъ
