Адыгэ тхыбзэр къежьэным хэлъхьэныгъэшхуэ хуащ1ащ ди япэ лъэпкъ газетхэм. Абыхэм алыфбеищ1эр щызэхалъхьэ, щыпхагъэк1 къудейтэкъым, ат1э традза тхыгъэхэмк1э ц1ыхухэм къеджэк1эрэ тхэк1эрэ щрагъащ1эт.
Ди лъэпкъ хъыбарегъащ1э 1эмалхэр къызэрежьам кууэ щыгъуазэу щытащ «Къэббалъкътелерадиом» и унафэщ1у, «Адыгэ псалъэм» и редактор нэхъыщхьэм и къуэдзэу, Къэбэрдей-Балъкъэрым и Тхак1уэхэм я зэгухьэныгъэм и тхьэмадэу щыта Кхъуэ1уфэ Хьэчим (и ахърэтыр нэху Алыхьым ищ1!). 1910 гъэм гъатхэпэм (мартым) и 3-м Тыркум адыгэ тхыгъэхэр тету япэ дыдэу къыщыдэк1а «Гъуазэ» газетым и экземпляр псоми, щ1агъуэ къэмынэу, сурэт тригъэхыжри адэжь Хэкум абы къришэжащ ик1и Къэбэрдей-Балъкъэр щ1эныгъэ-къэхутак1уэ институтым иритыжащ. Пасэрей тыркубзэк1э (уэсмэныбзэк1э) а къыдэк1ыгъуэхэм нэхъыбэу къытехуа тхыгъэхэр (адыгэбзэк1э тхар зэрыхъур 15-т) ди тхыбзэм къигъэзэгъэжынымк1э 1эщ1эгъэл1хэр къришал1эри, ахэр хэ1ущ1ы1у ищ1ащ. Илъэсипщ1 ипэк1э ди лъэ1ук1э игъэхьэзырри «Адыгэ псалъэм» и номер зыбжанэм (7-м!) зэк1элъхьэужьу Хьэчим къытригъэдзат «Гъуазэм» и нурыр хэужьыхакъым л1эщ1ыгъуэм и пшагъуэм» тхыгъэ купщ1аф1эхэр зэрыт напэк1уэц1 щхьэхуэхэр. Ахэр гупсэхуу 1ыхьэ-1ыхьэурэ джын хуейщ, лъэпкъ журналистикэмрэ адыгэ тхыбзэмрэ хамэ щ1ып1эхэм къызэрыщежьам зыщыбгъэгъуэзэн папщ1э. Къапщтэмэ, къэпщ1эфынущ хьэрып хьэрфхэмк1э уэсмэныбзэк1э нэхъыбэу къыдэк1 «Гъуазэм» и номер зыбжанэм къытригъэзэжыурэ мыпхуэдэ хъыбарегъащ1э къызэрытехуар: «Зэдэ1эпыкъуныгъэ» шэрджэс щ1эныгъэгъуазэ жылагъуэ зэгухьэныгъэм зэпеуэ къызэ1уех шэрджэс азбукэрэ грамматикэрэ зэхэлъхьэным теухуауэ. Нэхъыф1у къалъыта лэжьыгъэм папщ1э тырку ахъшэ фунт 50 саугъэту ягъэув… Зэпеуэм и п1алъэр мази 6-щ».
Мазэ дапщэ зэпеуэм ихьами, хэт абы щытек1уами тщ1эркъым, ауэ а 1910 гъэ дыдэм щ1адзащ адыгэбзэк1э зэреджэну тхылъхэр традзэу. Пэжщ, Тыркум адыгэ тхыбзэ къызэрыщежьам и тхыдэр иджыри шэч къытумыхьэжыу зэф1эгъэува хъуакъым. Тэмэму къэлъытэн хуейуэ Кхъуэ1уфэм игъэувыр япэ адыгэ алыфбейр, хьэрып тхэк1эр зи лъабжьэр, Тхьэрхэт Ахьмэд Джавит-пащэм зэрызэхигъэуварщ. Ар 1897 гъэм Истамбыл къыщыдигъэк1ащ. 1902 гъэм дунейм къытехьащ Пщыхьэлыкъуэ Мухьэмэд-Алий и алыфбейр. Ц1агъуэ Нурий зэритхыжамк1э, 1909 гъэм и фок1адэм (сентябрым) Истамбыл щытрадзащ Нэгъудж Суадрэ езымрэ зэхалъхьа алыфбейр. Арат зэратхар школ къызэ1уахым есэпымрэ географиемрэ зэрыщеджэн тхылъхэу 1910 гъэм Нурий къыдигъэк1ахэр.
Упщ1э къоув: Тхьэрхэтымрэ Пщыхьэлыкъуэмрэ я алфавитхэр хьэзыру щыщы1эк1э, зэпеуэ сыт къыщ1ыхалъхьар? Абыхэм арэзы темыхъуэжу арагъэнт. Зэпеуэм щытек1уари «Гъуазэр» къызэрыдэк1а тхыбзэри (иужьк1э Бахъсэн тхылъ тедзапэр зэрылэжьари) Ц1агъуэмрэ Нэгъуджымрэ я алыфбейр арауэ уогупсыс.
Мыбдежым къыщыхэгъэщыпхъэщ, нэхъ иужьк1э езы Тыркуми, Сириеми, Египетми щыпсэу адыгэхэм нэгъуэщ1 алыфбей зыбжанэ зэрызэхалъхьар. Абыхэм яхэтащ латин, алыдж тхэк1эм тещ1ыхьахэри. Истамбыл хасэм и пашэхэм тхылъ, газет къыдагъэк1ыну, школхэм абык1э щрагъэджэну хьэрып тхэк1эр нэхъ къыщ1ащтари гуры1уэгъуэщ – ар ящ1э муслъымэну дунейм тетым, Тыркуми Урысейми ис адыгэхэр яхэту. Апхуэдэ щ1ык1эк1э я анэдэлъхубзэк1э тыншу тхэк1э, еджэк1э зрагъэщ1энут. Нэхъ тынш хъурт полиграф техникэм и къэгъэсэбэпынри. Апхуэдэ тхыбзэ зи1э газетым тыншу зэпищ1эфынут дуней псом адыгэу тетыр.
Абы щыгъуэми зыщыдгъэгъупщэн хуейкъым адыгэ тхыбзэм и лъабжьэр Хэкужьым къызэрыщежьэр. Щэрэл1окъуэ Нэтэукъу, Нэгумэ Шорэ, Бырсей Умар сымэ я деж къыщыщ1эдзауэ, зыкъым, т1укъым хьэрып, урыс хьэрфхэр зи тегъэщ1ап1э тхыбзэ ди лъэпкъым хуагъэпсыну иужь итар. Адыгэ алыфбеи тхылъи япэу къыщыдэк1ар ди хэкурщ. Пэжщ, абыхэм гъащ1э к1ыхь я1акъым: Урысей пащтыхьым и зэрыпхъуак1уэ политикэм къит1асэртэкъым зы1эщ1игъэхьа лъэпкъ мащ1эхэр я бзэк1э егъэджэныр.
Зэрыщыту адыгэбзэк1э (къэбэрдей диалектк1э) традза адыгэ газет япэу къыщыунэхуари ди хэкурщ. Ар 1917-1918 гъэхэм Бахъсэн къыщыдэк1а «Адыгэ макъырщ». Пэжщ, ар Тыркум къыщыдэк1а «Гъуазэм» къыпызыщэм хуэдэт. Зэрытрадзэри абы и хьэрфхэрт, и редакторри Ц1агъуэ Нурийт.
Бзэхэм я гъащ1эр илъэс мин бжыгъэк1э къабж. Ди тхыбзэм и къежьап1эу зи гугъу тщ1ы илъэсищэм зы мащ1эк1э щ1игъу лъэхъэнэри тхыдэм и дежк1э нап1эдэхьеигъуэщ. Арщхьэк1э а зэман к1эщ1ым къриубыдэу жьэры1уатабзэу къек1уэк1а ди анэдэлъхубзэр тхыбзэм изэгъащ, сыт илъэныкъуэк1и зызужьа лъэпкъышхуэхэм я литературэбзэхэми я щапхъэ нэхъ пажэхэр къищтащ. Адэк1э егъэф1эк1уэн, зегъэубгъун, гъащ1эм нэсу къыщагъэсэбэпу щ1ын хуейуэ аращ.
(Адыгэ Псалъэ)