Къалэу Коджаэли хахьэрэ Картепе къыщдэкlыгъ тхылъыр. Зэхэзгъэуцуагъэр Тхьагъэпсэу Месудэ Четинбащ. 1879-рэ илъэсым щыублагъэу, къызщыхъугъэ къуаджэм щыпсэурэ Черкесхэмрэ Якултурэрэ Къуаджэу lузунтарла итарихь, Тыркуемрэ Кавказымрэ афэгъахьыгъэу илъэси 5-м иушэтынхэр зэхэубытагъэу щитхыгъэх.
Тхьагъэпсэу Месудэ lофшlэн зыгъэпсэфыгъом ыуж, Дюзджэ Университетым Кавказ Бзэхэмрэ Културэмрэ Магистиратурам, Черкесыбзэмрэ Литературэмрэ афэгъахьыгъэу аспирантурэм чlэхьагъ. Ушэтынхэр «Зы Черкес къуаджэу lузунтарла-Хьаджэмыкъохьаблэ» зыфиусыгъэ ипроекткlэ ригъэжьагъ. Къызщыхъугъэ къуаджэм ыцlэ къызтекlыгъэр, чылэм апэу дэтlысхьагъэ Хьаджэмыкъохэм ялlакъо, къуаджэм ичlыопс, хабзэу щалэжьырэр, лlакъоу дэсхэр, ахэр Хэкум исыхэ зэхъум зыдэщысыгъэхэр ыкlи нэмыкlхэр тхылъым щызэфихьасыгъэх.