16. yüzyılın ilk yarısında, Kuzey Kafkasya’da Osmanlı himayesinde bulunan Kabardey prensleri ile Kırım hanları arasında sürekli çatışmalar yaşandı. 1520-1530’larda, çatışmalar özellikle şiddetliydi: Kabardeyler, Kırım Hanlığı’na ait olan Bahçesaray’ı kuşattı, ardından Astrahan’ı (Astrahan Hanlığı) ani bir saldırı ile aldılar ve Kabardey prenslerinden birinin damadı olan Prens Akhkubek’i oraya hükümdar olarak atadılar. Kırım ve Astrahan hanlarının sürekli baskınları Çerkesleri endişelendiriyordu. Bu nedenle, çeşitli hükümdarlardan oluşan heyetler, 16. yüzyılın ikinci yarısında Moskova’ya gönderildi.
1552’de Maşuk prensi Maşuk Kanukov ve Abaza hükümdarı İvan Ezbozlukov başkanlığındaki Adige prenslerinden oluşan bir heyet, Korkunç Çar İvan’ı ziyaret etmek için Moskova’ya gitti. Ziyaretin amacı, Rusya tarihçesinde belirtildiğine göre, “hükümdarın onları bağışlaması, onların yanında yer alması, onları topraklarıyla birlikte köle olarak alması ve onları Kırım kralından koruması için”di.
Sonraki on yılda, Moskova ile Kabardey arasında aktif bir heyet trafiği gerçekleşti. Böylece, Ağustos 1555’te Jane (Tuapse Nehri’nin kuzeybatısında yaşayan Adige kabilelerinden biri) prensi Sibok ile oğlu Kudadek ve kardeşi Atsemguk, Abaza prensi Tutaryk Ezbozlukov ile birlikte Moskova’ya geldi ve Kırım Hanlığı’na karşı mücadele konusunda yardım istedi. Bu diplomatik misyonun başlıca sonucu, Moskova ile Batı Adige beylikleri arasında müttefik ilişkilerin kurulmaya başlaması oldu.
Nikolai Karamzin’in “Rus Devleti Tarihi” kitabından:
“John’un ikinci evliliği, ilki kadar mutluluk taşımıyordu. Kocasını yalnızca güzelliğiyle büyüleyen Maria, ne Anastasia’nın yerini alabildi ne de devlet için kraliyet erdemi düşüncesini kraliçe mantığıyla birleştirebildi.
Çağdaşları, öfkesi vahşi, ruhu acımasız olan bu Çerkes prensesinin, kötü eğilimler konusunda çarı ziyadesiyle onayladığını, kısa sürede soğuyan sevgisini kurtaramadığını yazıyor: Çünkü çar, tutarsızlığın tehlikeli cazibesini çoktan tatmıştı ve utanmak nedir bilmiyordu.”
Temmuz 1557’de, söylenceye göre Mısır’dan Kafkasya’ya gelen bir Adige prens ailesinin atası olan efsanevi İnal’ın soyundan gelen “Kabardey’in Yüce Prensi Temruk”, IV. İvan’a yeni bir elçi gönderdi. Kabardey tarihinde o dönemde Rusya’nın bir parçası olmasının başlangıç noktası, 1557 yazında başlatılan bu askeri-politik ittifaktı. Kabardey prensleri, Kafkasya’daki Rus birliklerine mümkün olan her şekilde yardım etme yükümlülüğünü üstlendi. Rus Çarı’na bağlılık yemininde verilen sözler, sonrasındaki eylemlerle teyit edildi.
1558’de, Prens Maşuk Kanukov liderliğindeki Kabardey birlikleri, Dorpat şehrinin ele geçirilmesi sırasında, Alman süvarilerinin tamamen mağlup edildiği Livonya Savaşı’na katıldı. Rusya ve Kabardey’in siyasi birliği, Korkunç İvan’ın bir Kabardey prensesiyle evlenmesinden sonra daha da güçlendi. 1561’de Çar, çöpçatanlarını Prens Temruk İdarov’a gönderdi. Bu çaba başarı ile taçlandırıldı ve yaz aylarında Temruk’un vaftizde Mikhail Cherkassky adını alan oğlu Moskova’ya geldi. Rus Çarı’nın eşi olarak Goşenay adlı kız kardeşini getirdi. Kısa süre sonra gelin vaftiz edildi ve Maria adını aldı. 21 Ağustos 1561’de Moskova Kremlin’in Göğe Kabul Katedrali’nde bir düğün gerçekleşti.
Folklorda bu olayla ilgili komik bir şarkı kaydedilmiştir:
“Çar İvan, efendim Vasilyeviç,
O tüm Rusya’nın koruyucusudur,
Değerli Moskova’nın kurtarıcısı,
Kutsanmış hatırasıyla,
Çar evlenmeyi kabul etti.
Moskova’dan, bizlerden birini almıyor,
Başka bir ülkeden alıyor.
Temruk-Mastryuk’un,
Genç Cherkassy’nin,
Küçük kız kardeşi mi bu?
Evet, Maria Temryukovna’ya aydınlık.
Çok fazla çeyiz alıyor:
İki yüz Tatar,
Elli asil
Ve yedi yüz Don Kazakları,
Her şeyin en iyisi olsun dostlar.”
Maria’ya Rus sarayında ihtiyatlı davranıldı, ondan hoşlanmadılar ve çarın üzerinde kötü bir etkisi olduğuna inandılar. Çağdaşları, çara opriçnina (Çarlığa bağlı gizli polis teşkilatı) kurma fikrini verenin Maria olduğunu belirtmiştir.
İvan’ın Maria Temryukovna ile evlenmesiyle sağlamlaşan Rusya-Kabardey birliğinin kurulmasıyla, sonrasında Rus tarihinde büyük rol oynayan Cherkassky ailesinin yükselme süreci başladı. Bu birlik, Kabardey’in Rus devletine girmesi ve bütünleşmesi yolunda uzun bir sürecin başlangıcı oldu. (etokavkaz.ru)
*Rusya Bilimler Akademisi Doğu Araştırmaları Enstitüsü Orta Asya, Kafkasya ve Ural-Volga Bölgesi Çalışmaları Merkezi araştırmacılarından
Çeviri: Serap Canbek
