Kabardey-Balkarlı müzisyen, enstrüman yapımcısı ve öğretmen Yevaz Zuber, hem ulusal müzik hayranları hem de bu alandaki profesyoneller tarafından uzun zamandır tanınıyor. Müzik aletleri yapmayı öğrenmek için, bir zamanlar Adige telli çalgısı olan şikepşine üreten Vladimir Oiberman’ın yanında 10 yıl çıraklık yaptı. Zuber’in hem “yerel kaynaklardan” bir enstrüman yaratabilmesi hem de komşu ülkelerin kaybolan enstrümanlarını restore etmesine yardımcı olabilmesi de ilginç bir durum.
Zuber, birkaç yıl önce bir İnguş enstrümanı çondarg üzerinde çalışmaya başladı. Çalışma, Kültür Girişimleri Fonu tarafından desteklenen bir proje kapsamında, İnguşetya Dzurdzuki Tarih ve Coğrafya Derneği ile ortaklaşa yürütüldü.
Kısa bir süre önce de bir Oset telli çalgısı üzerinde çalışmaya başlayan yetenekli usta, kaybolan enstrümanları restore etmenin inceliklerini ve deneyimlerini anlattı: “Dzurdzuki’de bana çok miktarda arşiv materyali verildi. Enstrümanın sadece dış görünüşünü değil, işlevselliğini ve sesini de geri kazandırmak gerekiyor. Bu kısmı en zor olanı. İnguş halkının sürgünü nedeniyle çok az arşiv kaydı var. Çondargın yapımı döneminde, Nalçik’teki İnsani Araştırma Enstitüsü’nde çalışıyordum. İnguşların sürgünü sırasında, araştırma enstitümüz Kabardey-Balkar, Karaçay-Çerkes, Adigey, Krasnodar ve Stavropol Krayı topraklarından çok sayıda materyal toplamış. Kabardey’de yaşlı bir kadın bir İnguş melodisi seslendirmişti. Biz İnguşlara ‘Meşkeş’ diyoruz, ancak o zamanlar bu ismi zikretmek yasaktı. Bu nedenle arşive büyükannemin deyimiyle ‘Maşkaşkafe’ adıyla kaydedilmişti. Sonra bu materyali hatırladım ve arşivden çıkardım. Çizimler çeşitli görsellere dayanarak oluşturuldu: ‘Dzurdzuki’ Rusya’nın dört bir yanından topladığı epeyce görsele sahipti. Çalışma iki yıl sürdü.
Elbette en zor kısım, bu sesi geliştirmek, gerçek tınıyı bulmaktı. Her ağaç türünün kendine özgü tını özellikleri var. Ben armut ağacında karar kıldım. Gövde armut ağacından, üst tablası tüm enstrümanlarda olduğu gibi ladin ağacından, yayı ise normal bir keman yayı.
Müzik aleti yapımı sadece marangozluktan ibaret değildir. Malzemeler, ses ve enstrümanın hatlarıyla ilgili birçok incelik vardır. Örneğin, çondarg ile şikepşine tını, tasarım ve çalma prensibi açısından farklılık gösterir. Şikepşine çok daha dardır, bu da yay hareketleri için belirli bir özgürlük sağlar. Ancak çondarg yuvarlaktır ve üç veya dörtten fazla teli varsa çalması oldukça zordur. Dörtten fazla telin nasıl yerleştirileceği sorununu çözmem biraz zaman aldı. Sonunda 5 tele 4 titreşim teli ekleyerek, toplamda 9 telli bir enstrüman elde ettim.
Projenin aşamalarından biri de gençlere ya da bu enstrümanı çalmak isteyen herkese ders vermekti. Oldukça fazla öğrencim var, sıfır seviyesindeki bir kişiye tek derste bir melodi öğretebilirim. Ama bu şikepşine ile ilgili. Çondarga gelirsek, iki haftada yaklaşık 10 kişiye çalmayı öğrettim. Üstelik sadece ders vermekle kalmadım, aynı zamanda sadece İnguşetya’da değil, Moskova ve St. Petersburg’da da konserler veren bir mini grup kurdum.
Geçtiğimiz günlerde, tarihi süreçler nedeniyle kaybolan bir Oset telli çalgısının restorasyonuyla uğraşmaya başladım. Ama şimdilik bundan bahsetmeyeceğim, çünkü henüz tam bir gelişme yok.” (Etokavkaz)
