Değerli okurlarımız,
Ahmet Cevat Benk’in hazırladığı bu araştırma dosyasında; Türkiye’de yaşayan Çerkeslerin yerleşimleri, tarihçeleri, nüfusları, ekonomileri, asimilasyon karşısındaki kayıpları gibi bilgiler paylaşılıyor.
Köyde yaşayan sülaleler başlığı, tek başına halen yaşamakta olan sülaleleri içermemektedir. Köyün kuruluşundan bu yana, tespit edilebilmiş olan bütün sülalelerdir. Yasal düzenlemeler sonucu bir kısım köyler mahalle yapılmıştır. Biz, köy olarak ifade etmeye devam ettik.
Sizler de yaşadığınız bölgelerden ya da başka illerden bu konuyla ilgili arşiv bilgilerini ulaştırarak katkıda bulunabilirsiniz.
ahmetcevatbenk@gmail.com
Gönen ilçesi / Armutlu-Sızıköy
Gönen ilçe merkezine 20 km mesafede olup kuzeybatı yönündedir. Köy; Kafkasya’nın Abzeh, Ubıh ve Şapsığ bölgelerinde yaşamakta iken, 1864 yılında sona eren Kafkasya-Çarlık Rusya’sı savaşlarından sonra Osmanlı İmparatorluğu’na bağlı Balkanlar bölgesine sevk ve iskân edilen, daha sonra 1877-78 yıllarında yaşanan Osmanlı-Çarlık Rusya’sı savaşı sırasında Balkanlar’ın Rusya işgaline uğramasıyla Gönen çevresine yerleştirilen Çerkes grupları tarafından kurulmuştur.
Kurulduğunda 50-60 hane civarında olan köy nüfusu 1850 yılından itibaren yükselmeye başlamışsa da ekonomik göçler nedeniyle köyde nüfus oldukça azalmıştır. Sürekli yaşayan Çerkes nüfus 8 hanedir. Yaz aylarında ise köydeki Çerkes nüfusu 38 haneye kadar çıkmaktadır. Çerkes ailelerin dışında yaşayan haneler de bulunmaktadır, sayısı 15’tir.
Gönen-Manyas sürgünü sırasında sürgün edilen köylerdendir. 9 Haziran 1923 tarihinde İç ve Doğu Anadolu Bölgesi’ne sürgün edilmiştir. Köye geri dönüş diğer sürgün köyler gibi 5-6 ay sonra gerçekleşmiştir.
Anadili ve kültür
Yabancı evlilik oranı %50 civarındadır. En düşük anadilini bilme yaşı 58’dir. Düğünler genel olarak Çerkes enstrümanlarıyla yapılır.
Köyde yaşayan sülaleler
Habraçü, Şıwpagu, Şewteku, Şaweşüı, Şxepĺ, Mamxığ, Bgane, Bıdanıko, Berzeg, Gute, Gocen, Gırbe, Dıpşew, Deçen, Dzıbe, Zeko, Kofı, Ćesım, Ćeçe, Neğoy, Woşe (Woçe), Pçax, Tığuj, Wışxı, Hamıt.
Gönen ilçesi / Hacımenteş Köyü
Gönen ilçe merkezine 16 km mesafede, kuzeydoğu yönündedir. Kafkasya-Çarlık Rusya’sı savaşları sırasında Batı Adigey’in Şapsığ bölgesinden gelen Çerkesler tarafından kurulmuştur. Kuruluşunda 30 hane civarında iken bugünlerde sürekli yaşayan hane sayısı 9’dur. Yaz aylarında gelen nüfus ile birlikte köy nüfusu 15 haneyi bulmaktadır. Köyün tamamı Çerkestir.
Gönen-Manyas sürgününde, sürgün kapsamına alınmış olmakla birlikte bu köyün sürgününden vazgeçilmiştir. Ancak köyün sürgün edileceği bildirildiğinden köylüler başta hayvanları olmak üzere birçok malını haraç mezat satmıştır.
Anadili ve kültür
En düşük anadilini bilme yaşı 60’tır. Düğünler genel olarak Çerkes enstrümanlarıyla yapılır. Yabancı evlilik oranı %15 civarındadır.
Köyde yaşayan sülaleler
Yeşü’taĺe, Bace, Cegunıku, Yekuaşe, Ĺepş, Hatko, Nıwćı, Psaşe, Ratok, Thawko, Şxepĺ, Şhaĺako.
Gönen ilçesi / Karalarçiftliği Köyü
Gönen ilçe merkezine 4 km mesafede olup batı yönündedir. Kafkasya’da, Batı Adigey’in Ubıh, Abzeh ve Şapsığ bölgelerinde yaşarken, 1864 yılında sona eren Kafkasya-Çarlık Rusya’sı savaşlarından sonra Osmanlı İmparatorluğu’na bağlı Balkanlar bölgesine sevk ve iskân edilen, daha sonra 1877-78 yıllarında yaşanan Osmanlı-Çarlık Rusya’sı savaşı sırasında Balkanlar’ın Rusya işgaline uğramasıyla Gönen çevresine yerleştirilen Çerkes grupları tarafından kurulmuştur. Köye her ne kadar Çerkesler iskân edilmişlerse de zaman içinde köy ve çevresi yoğun göç aldığından nüfusu 217 haneye ulaşmıştır. Bu nüfusun sadece 19 hanesi Çerkestir ve 17 hanesi sürekli köyde ikamet etmektedir. Çerkes olmayan, sürekli yaşayan hane sayısı ise 198’dir.
Gönen-Manyas sürgününde, sürgün kapsamına alınmış olmakla birlikte bu köyün sürgününden vazgeçilmiştir. Ancak köyün sürgün edileceği bildirildiğinden, köylüler başta hayvanları olmak üzere birçok malını haraç mezat satmıştır.
Anadili ve kültür
Yabancı evlilik oranı %50’yi bulmuştur. Anadilini konuşan kalmamıştır. Düğünler yerel enstrüman ve geleneklerle yapılmaktadır.
Köyde yaşayan sülaleler
Ćeçe, Dıpşow, Gogen, Hamıt, Wınerıko, Guj, Mamış, Thawko, Şhepĺ.
Gönen ilçesi / Ayvalıdere Köyü
Gönen ilçe merkezine 16 km mesafede olup kuzey yönündedir. Abzeh bölgesi Çerkeslerinin kurduğu bir köydür. Kafkasya-Çarlık Rusya’sı savaşı sırasında naklen gelip iskân edilen ve bölgede en çok dilsel asimilasyona uğrayan köylerdendir. Sürekli kalan Çerkes aile sayısı 8 hane olup yaz aylarında hane sayısı 14’e çıkmaktadır. 6 hane de Çerkes olmayan aile yaşamaktadır.
Gönen-Manyas sürgününde, sürgün kapsamına alınmış olmakla birlikte bu köyün sürgününden vazgeçilmiştir. Ancak köyün sürgün edileceği bildirildiğinden, köylüler başta hayvanları olmak üzere birçok malını haraç mezat satmıştır.
Anadili ve kültür
Yabancı evlilik oranı %60 civarında olup, en düşük anadilini bilme yaşı 75’tir. Düğünler tamamen yerel enstrümanlarla yapılır.
Köyde yaşayan sülaleler
Hunagu, Tsey, Huaj, Beçiy.
Gönen ilçesi / Muratlar Köyü
Gönen ilçe merkezine 9 km mesafede, güneybatı yönündedir. Kafkasya’dan, Batı Adigey’in Abzeh bölgesinden sürgün edilen Çerkesler tarafından kurulmuştur. Nüfusu yaklaşık 75 haneden oluşmaktadır. Çerkes aile sayısı 50, Çerkes olmayan aile sayısı ise 25’tir. Bazı aileler sadece yaz aylarında köyde ikamet etmektedir.
Gönen-Manyas sürgünü sırasında sürgün edilen köylerdendir. 5 Haziran 1923 günü köylüler zorunlu olarak birçok eşyasını ve hayvanlarını satarak önce Bandırma’ya, ardından trenle Malatya ve Niğde yöresine sevk edilmişlerdir. Diğer sürgün edilen köyler gibi sürgün kararının geri çekilmesinin ardından, sürgünden yaklaşık 5-6 ay sonra peyderpey köye geri dönebilmişlerdir.
Anadili ve kültür
Yabancı evlilik oranı % 40 civarındadır. Anadilini bilme yaşı en düşük 60’tır. Düğünler karma olarak, belli bölümleri Çerkes enstrümanlarıyla yapılır.
Köyde yaşayan sülaleler (Yeni, eski)
Melgoş, Gute, Jajiy, Çetaw, Şaweşüı, Tığuj, Çüeku, Tsey.
Gönen bölgesindeki köylerde nüfus ve kültürel bağlılık verileri konularındaki yardımları için Çetaw Sedat Kök’e teşekkür ederim. A. C. Benk
