Hitit metinlerindeki Apsuva Ülkesi

0
496

1. İlgi ve Amaç

Daha önceki bir yazımızda da belirtildiği gibi Hitit metinlerinde Apsuva adı Hurri asıllı Kumarbi Efsanesinde tanrı Enki’nin oturduğu yer ve Hitit kralı I. Şuppiluliuma’nın (M.Ö. 1380-1345) Mitanni kralı Mattiwaza ile yaptığı antlaşmada Kuzey Suriye’deki bir ülkenin adı olarak iki yerde geçer. 

Bu yazımızda Kuzey Suriye’deki Abzuya/Abzuwa ülkesini inceleyeceğiz. 

 

2. Apsuva, Bir Halkın Etnik Adıdır

Apsuva adı bir etnik addır. Aphazlar, yüzlerce yıldır kendilerine “Apsuva/Apsua “ derler. Başka deyişle Aphaz ülkesindeki halkın Aphaz dilindeki adı Apsuva’dır. Aphazya’nın kuzeyindeki yine Abazaca konuşan halkın Aphaz dilindeki adı “Aşuva”, Adigelerin Aphaz dilindeki adı “Zakuva”dır. Apsuvalar kendi ülkelerine de “Apsını/Apsı-nı”, yani “Apsı/Apsu ülkesi” derler. Daha önceki bir yazımızda da belirtildiği gibi “Apsuva” adı, yalnızca Aphazlar tarafından kullanılan, başka hiçbir yerde rastlanılmayan kolektif bir addır.Uzmanlara göre kolektif adlar etnik kimliği kesin olarak belirtir: “Kolektif isimler etnik toplulukların kesin bir işareti ve simgesidir; topluluklar bu isimlerle kendilerini ayırır ve bu isimler onlara özlerini hatırlatır- sanki bu ismin içinde varoluşlarının büyüsü yatarmış ve sürekliliği garanti altına alınırmış gibi. Tılsımlar gibi, kolektif isimler de gücün mistik çağrışımlarını yüklenir; bir kez daha tekrarlarsak etnisite çalışması açısından bir ismin mitik niteliği, kökenlerinin ve pratik kullanımlarının getirdiği makul açıklamadan daha önemlidir. Kolektif bir isim dışarıdakiler için hiçbir şey ifade etmeyen (ya da farklı bir yankısı olan) ama kapsadığı insanlar için güç ve anlam barındıran bir atmosfer ve etki çağrıştırır.” (Smith, s.48). 

Smith’in yukarıdaki tespitleri yeterince açıktır. Bu tespitler nedeniyle Hitit metinlerindeki “Abzuva/Abzua” ülkesini günümüzdeki “Apsuva” halkıyla ilişkilendirmemiz zorunludur.

 

3. Hitit MetinlerindekiApsuvaÜlkesi 

Hitit metinlerinde “Abzuya/Abzuwa” sözcüğü bir halkın ve yörenin adı olarak Hitit kralı I. Şuppiluliuma’nın (M.Ö. 1380-1345) Mitanni kralı Mattiwaza ile yaptığı antlaşmada geçmektedir: “Apina’ya (Şam civarı) gittim. Kinza (Kadeş) ülkesi ile savaşacağımı hiç düşünmemiştim. Sutatarra oğlu Aitakama ve araba savaşçıları ile bana karşı savaşmak üzere geldiler. Onları yendim. Abzuya’ya geri çekildiler. Abzuya’yı kuşattım. Sutatarra’yı oğlu, Mariyannuları, kardeşleri ve sahip oldukları her şey ile birlikte tutsak aldım ve onları Hatti ülkesine götürdüm.” (Alp, s.94). 

Hemen belirtelim ki metindeki “Abzuya” sözcüğü, “Abzuva/Abzuwa” şekillerinde okunabilir. Nitekim Hititolog Hayri Ertem “Abzu, Abzueni/Abzuia/Abzuua” biçimlerini önermektedir (Ertem, s.1). 

Yukarıdaki metinden anlaşıldığına göre “Abzuya/Abzuva” ülkesi, Kuzey Suriye’de, Şam’ın güneyinde, “Kadeş” kenti ve çevresindedir. Metinde sözü edilen savaşçılar, bir Hurri beyliği olan Kadeş’ten gelmişlerdir (Memiş, s.116). “Abzuya’ya geri çekildiler.” dendiğine göre, savaşçıların geldikleri bölgenin diğer adı “Abzuva/ Abzua” olmalıdır. Muhtemelen tıpkı şimdi olduğu gibi, “Abzuva/Abzua” bölgede yaşayan halkın adıdır. Bu adın Hititler tarafından bilindiği ve bölge halkı için kullanıldığı anlaşılmaktadır.  

 

4. Bölge ile Kafkasya’nın İlişkisi

Arkeolojik malzemeye dayanarak Mezopotamya ile Kafkasya arasında ilişki kuran bilim adamları bulunduğu gibi M.Ö. 3.binli yıllarda Mezopotamya’dan Kafkasya’ya göç olduğunu savunan bilim adamları bulunmaktadır (Betrozov, s.76). 

Bölgede ilk çağlardan beri görülen Hurri ve Hattiler Kafkas halkı olduğu gibi Adige/Aphaz boy adlarıyla bölgedeki antik yerleşimlerin adları arasında büyük bir uyum bulunmaktadır. Son olarak belirtelim ki “Kadeş” adı Adige/Abhaz diliyle anlamlandırılabilen bir addır. Kenan Tanrıçası Kadeş ile kentin adı arasındaki uyum da dikkate değer görülmektedir.  

 

5. Sonuç

Anthony D. Smith’in yukarıda aktardığımız görüşü, Kafkasya ile Kuzey Mezopotamya arasında ilişki kuran çok sayıdaki arkeolog ve tarihçilerin görüşleri, Kafkas halkı oldukları konusunda güçlü bir mutabakat bulunan Hatti ve Hurri halklarının çok eski dönemlerden beri bölgede görülmeleri, Adige/Aphaz boy adlarıyla bölgedeki antik yerleşimlerin adları arasında büyük bir uyum bulunması gibi nedenlerle Hitit belgelerinde Kadeş yöresi halkı olarak görülen “Abzuya/Abzua” halkını, Kafkas halkı Apsuva/Apsualar ile ilişkilendirmek için yeterli belgelerin varolduğunu düşünüyoruz. 

 

KAYNAKÇA 

  1. Alp, Sedat, Hitit Çağında Anadolu, Ankara, 2000.
  2. Betrozov,Ruslan, Çerkeslerin Etnik Tarihi, Ankara, 2009. 
  3. Ertem, Hayri,

    Boğazköy Metinlerinde Geçen Coğrafya Adları Dizini, Ank., 1973. 

  1. Memiş, Ekrem, Eski Çağ Türkiye Tarihi, Konya, 2001.
  2. Smith, Anthony D., Ulusların Etnik Kökeni, Ankara, 2002

 

Sayı : 2010 05