İstanbul Bilgi Üniversitesi Göç Çalışmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi tarafından düzenlenen “Çerkes Göçünün Edebiyata Yansımaları” başlıklı seminer, İstanbul Bilgi Üniversitesi Dolapdere Kampüsü Sinema Salonu’nda gerçekleştirildi. Kolaylaştırıcılığını Ulaş Sunata’nın yaptığı seminerde Erol Köroğlu, Melih Özel Ubıh, Ayla Kutlu ve Hıfzı Topuz sunum yaptı.
Erol Köroğlu
“Türkiyeli Çerkes Kimliğinin İnşasında Bir Köşetaşı: Türkçe Romanlarda Hainden Kahramana Çerkes Ethem İmgesi” başlığıyla sunum yaptı.
Tarihsel roman tarih değildir. Artık olmayan, geride kalmış bir geçmişi konu edinen bu iki dilsel üretim alanı, epistemolojik ve ontolojik olarak birbirlerinden farklıdır. Ne var ki, okurlar bu ayrımı çok ciddiye almaz ve özellikle akademik tarihçiliğe göre daha sıcak ve izlemesi kolay bir anlatım sunan tarihsel romanı geçmişe dair bilgi edinmede tercih edebilirler. Tarihsel roman, temelde yazarının ideolojik tercihleri yönünde ortaya çıkan imgeleme dayalı bir kurmaca ise de, bir toplumdaki kimliklerin tartışılmasında belirleyici bir kaynak olur. Modern Türkiye’nin kurucu dönemi olan Milli Mücadele içinde yer alan Çerkes Ethem örneği, bu açıdan dikkate değer bir örnek sunar. Türkiyeli Çerkes olmayan ve günümüze yaklaştıkça artan sayıda Çerkes yazar, yazdıkları romanlarda adeta bir imge savaşı yürüterek, “Ethem Bey hain miydi kahraman mıydı?” münazarası üzerinden günümüz Türkiyeli Çerkes kimliği/kimliklerinin belirlenmesine yönelik mücadele ederler.
Melih Özel Ubıh
Birçok konuda birbirine koşut ve karşıt kabul edilen Kemal Tahir ve Yaşar Kemal’in Çerkeslere dair perspektifleri aktarıldı. Özellikle Yaşar Kemal’in iyi niyetli göç ütopyası olan “Bir Ada Hikâyesi” dörtlemesindeki Çerkesler ve Kemal Tahir’in çeşitli kitaplarındaki Çerkesler bir karşılaştırılmayla sunuldu.
Ayla Kutlu
“Bir Göçmen Kuştu O” ile onun ardılı olan “Emir Bey’in Kızları” adlarını taşıyan iki romanla Kafkasya göçünü, savaşın akla gelebilecek tüm acılarını yaşamış bir anne ile küçük oğlunun öykülerini dile getirdi. Birinci kitapta, toprağından kopmuş, yeni toprağa tutunmaya çalışan ama içsel dünyasını göçtüğü topraklara uyduramayan tedirgin bir karakteri, daha çok kadınlarının gözüyle anlatırken, ikinci kitapta daha bilinçlenmiş bir kuşakla hem topraktan sonsuza kadar kopmuş insanı, hem de yurt içindeki göçün koşulları yüzünden hayatla barışmayı becerememiş aile bireyleri roman kahramanı oldular. Sunumunda bu gerçeğe, üçüncü şahıslar yönünden; göçmenlere bakışa, yaklaşımdaki yabanıllığa, küçümsemeye ilişkin dokundurmalarına ve göçmenliğe ilişkin aforizmalarına yer verdi.
Hıfzı Topuz
Sunumunda Kafkaslar’dan Çerkes göçü ve Meyyale romanına yer verdi. Hıfzı Topuz’un, çeşitli belgelerden, sandıklarda saklanan aile mektuplarından ve Pertevniyal Valide Sultan’ın 1880’lerde dikte ederek yazdırdığı ‘Sergüzeştname’sinden yola çıkarak kaleme aldığı bu tarihsel romanda, 19. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı İmparatorluğu’nun çöküşü sırasında yaşanmış olan bazı olaylar anlatılmaktadır.
Hıfzı Topuz
1923 yılında İstanbul’da doğdu. Galatasaray Lisesi’ni (1942) ve İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ni (1948) bitirdi. Strasbourg Üniversitesi’nde devletler hukuku ve gazetecilik alanlarında yüksek lisans (1957-59) ve gazetecilik alanında doktorasını yaptı (1960). 1947-1958 yılları arasında Akşam gazetesinde muhabir, istihbarat şefi ve yazı işleri müdürü olarak çalıştı. İstanbul Gazeteciler Sendikası’nın kurucuları arasında yer aldı ve başkanlığını yaptı. 1959-1983 yılları arasında, Paris’te Unesco Merkezi’nde, iletişim sektöründe özgür haber dolaşımı şefi olarak çalıştı. 1974-1975 yıllarında TRT’de radyolardan sorumlu genel müdür yardımcılığı yaptı. 1986’da halen Onursal Başkanı olduğu İletişim Araştırmaları Derneği’ni (İLAD) kurdu. Vatan, Milliyet ve Cumhuriyet gazeteleriyle çeşitli dergilerde diziler ve inceleme yazıları yazdı. Anadolu Üniversitesi, Galatasaray Üniversitesi ve İstanbul Üniversitesi’nde iletişim fakültelerinde basın, radyo-televizyon tarihi, uluslararası iletişim ve siyasal iletişim dersleri verdi. İnceleme-araştırma, anı ve roman türlerinde 30’un üzerinde kitap yayımladı.
Ulaş Sunata
Bahçeşehir Üniversitesi İktisadi, İdari ve Sosyal Bilimler Fakültesi Sosyoloji Bölümü öğretim üyesi. Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nde İstatistik lisansı ve Sosyoloji yüksek lisansını tamamladı. DAAD ve Hans-Böckler Vakfı burs destekleriyle Sosyoloji doktora çalışmasını Osnabrück Üniversitesi Göç Araştırmaları ve Kültürlerarası Çalışmalar Enstitüsü’nde (IMIS) 2010 yılında bitirdi. Başta Türkiye-Almanya uzamı olmak üzere göç ve diaspora çalışmaları konusunda uzman olan Sunata’nın Almanya’da yayınlanmış iki kitabının yanı sıra göç, küreselleşme, diaspora, şehirleşme ve toplumsal cinsiyet alanlarında yayınlanmış çok sayıda akademik makalesi bulunmaktadır. TÜBİTAK destekli “Türkiye’deki Diasporalar: Kuzey-Batı Kafkasya Halkları Örneği” başlığıyla kapsamlı bir projeyi yürüten Sunata, son yıllarda Türkiye’deki Çerkes diasporası ve Suriyeli mülteciler konuları üzerine yoğunlaşmaktadır.
Erol Köroğlu
Boğaziçi Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’nde yardımcı doçenttir. Doktora derecesini Boğaziçi Üniversitesi Atatürk Enstitüsü’nden 2003’te aldı. Tez çalışması, “Türk Edebiyatı ve Birinci Dünya Savaşı: Propagandadan Millî Kimlik İnşasına” (İletişim Yayınları, 2004) ve “Ottoman Propaganda and Turkish Identity: Literature in Turkey during World War I” (I. B. Tauris, 2007) başlıklarıyla yayınlandı. 19. yüzyıldan günümüze Türkçe edebi kültür tarihi alanında çalışan Köroğlu edebiyat-tarih ilişkileri, milliyetçilik çalışmaları ve roman kuramları alanında uzmandır. Türk edebiyatında Çerkes imgesi üzerine çeşitli yayın, konferans ve atölye çalışmaları mevcuttur.
Melih Özel Ubıh
Sakarya Üniversitesi’nde Turizm, ardından Kocaeli Üniversitesi’nde Türk Dili ve Edebiyatı öğrenimi gördü. Yazıları Guşips, Güruh ve Natama; şiirleri Akatalpa, Bireylikler, Çün, Natama dergilerinde yayınlandı. Halen arkadaşlarıyla Natama dergisini çıkartmaktadır.
Ayla Kutlu
1938 yılında Antakya’da doğdu. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi’ni bitirdi. Kamu kuruluşlarında Personel Yöneticisi, Kamu Eğitim Yöneticisi, Genel Sekreterlik ve Kültür Bakanlığı Yayınlar Başkanlığı görevlerinde bulundu. Tarih ve edebiyat tutkusu küçük yaşlarında başlamıştı. Yasal süreyi doldurduğu anda emekli olarak tüm zamanını, tarihi; fon ve mihenk olarak kullandığı edebiyat çalışmalarına yöneltti. 9 roman, 4 hikâye, 30 çocuk, 1 anı olmak üzere kitapları, radyo ve TV oyunları, tanıtım yazıları, süreğen TV ve radyo sohbetleri bulunmaktadır. Çeşitli dillere çevrilmiş öyküleri ve çocuk kitapları vardır. Rumeli göçünü anlatan ve beş yılda kotarabildiği “Yedinci Bayrak” adlı romanı, basım aşamasındadır.
