ЩыIащ, псэуащ, щыIэщ… (3)
“Anavatanın Sesi“ sayfamız, merkezi Nalçik’te bulunan Hatokşokho Kazi Adige Dil Derneği çalışanlarının katkıları ile hazırlanmaktadır.
«Хэкум и макъ» зыфIэтща мы плIанэпэр зыгъэхьэзырыр ХьэтIохъущокъуэ Къазий и цIэр зезыхьэ Адыгэбзэ Хасэращ.
Kanıkue Zarina, ‘Yaşamıştı, Yaşıyor, Yaşayacak’ adlı oyununun üçüncü perdesinde, evlenemeyen iki âşığın dünyasına götürüyor bizi…
ЦIыхубзымрэ цIыхухъумрэ
ЦIыхухъум и унэращ. И бжэр уIехри, цIыхубзыр къыщегъэхьэ. IэплIэ зэрашэкI.
цIыхухъум (щабэу йопсалъэ): нобэ зыщIыпIэ дыщысыну дыкIуэну тедухуати?
цIыхубзым: сыкъыбгъэдэкI хъуакъым, иджыпстуи згъэзэжын хуейщ занщIэу… къызэIыхьащ…
цIыхухъум: нобэ…
цIыхубзым: нобэ!
цIыхухъум: нобэризэми укъыбгъэдэкI хъунутэкъым.
цIыхубзым: ноби, дыгъуаси… пщэдеи…
цIыхухъум: нобэр нобэщ. Дыгъуасэр дыгъуасэщ.
цIыхубзым: ноби, дыгъуаси, пщэдеи – зыщ. Псори зэщхьщ.
цIыхухъум: зэщхьыну ухуеймэ – зэщхь мэхъу.
цIыхубзым: сэ сыхуейуэ аракъым – езы махуэхэр зэщхьщ.
цIыхухъум: махуэр зыгъэпсыр цIыхуращ.
цIыхубзым: сэ…
цIыхухъум: уэ!
цIыхубзым: сэракъым.
цIыхухъум: уэ упсэуну утегушхуэкъым.
цIыхубзым: сэ си Iуэхур адрейхэм ещхькъым.
цIыхухъум: дэ нобэ рестораным дыкIуэну дызэгурыIуат.
цIыхубзым: нобэ!
цIыхухъум: нобэ.
цIыхубзым: ноби?
цIыхухъум: нобэ.
цIыхубзым: нобэ си анэр нэхъ сымаджэж хъуащ, жысIэри къыпхуэстхащ.
цIыхухъум: ар пщэджыжь щIагъуэ дэмыкIыу къызэIыхьауэ нэху къокIри, итIанэ нэхъыфI къохъуж…
Сэ нобэ уэ сыножьащ. Дэ дызэгурыIуат зыщыпIэ дыщысыну дыкIуэну. Ар уи анэм жепIэри, къызэIыбгъэхьэпащ, е уэ езыр ушIэщтэжри, укъэкIуакъым.
цIыхубзым: ноби?
цIыхухъум: нобэ!
цIыхубзым: сыт «къызэIыбгъэхьам» къибгъэкIыр?
цIыхухъум: сэ уэ узэрысцIыхурэ илъэситI мэхъу.
цIыхубзым: илъэситI мэхъу.
цIыхухъум: узэрысцIыхурэ уи анэр зыбохьэ… Япэу ущыслъэгъуар хъущхъуэ щапIэращ…
цIыхубзым: зызохьэ, ар сымаджэщ, къэтэджыфкъым… Хъущхъуэ зэпымыууэ хуей мэхъу…
цIыхухъум: ар сымаджэщ, къэтэджыфкъым… Уэ абы убгъэдэсщ. Зэзэмызэ уэрэ сэрэ дызэхуозэ.
цIыхубзым: зэзэмызэ дызэхуозэ… Зэрыхъум хуэдэу…
цIыхухъум: илъэс ипэкIэ къыздэкIуэ бжесIати, уи анэр къызэIыхьэри, мазэ псокIэ укъыбгъэдэкIыххакъым… Ди зэрышэн Iуэхур зыщыдгъэгъупщэжри, хъущхъуэмрэ мастэмрэ яужь дитащ…
Уи анэр нэхъыфI къэхъужауэ екIуэкIырт. Иджы аргуэру къыздэкIуэ бжесIэнурати, уи анэм ар и псэм къищIауэ ара къыщIызэIыхьар?
цIыхубзым: сэ къэсщIащ… КъызгурыIуащ къызжепIэнур. Мамэ зыри жесIакъым… КъызэIыхьауэ нэху къекIащ тIэ… нобэ.
цIыхухъум (щэхуу): ар аргуэру къызэIыхьами, нэхъыфI къэхъужами, укIуэжмэ плъагъунщ, ауэ нобэ, ущIэмыкIыж щIыкIэ, укъыздэкIуэнрэ укъыздэмыкIуэнрэ къызжеIэ.
цIыхубзым: мамэ… нэхъ хьэлъэ къэхъуащ…
цIыхухъум (и макъыр а зэрыщэхущ): сэ мамэ дау щыт жысIэри нышэдибэ сыщIэупщIащ, иджы сызыщIэупщIэр уэращ.
цIыхубзым: ар нэхъыфI мыхъужауэ схужыIэнукъым.
цIыхухъум: нэгъаби аращ къызжепIар.
Иджы къыбгурыIуэрэ, ар нэхъыфI къэхъужым, нэхъ Iей техъуэжурэ, илъэс куэд зэрыкIуэфынур?
(и макъыр а зэрыщэху дыдэм хуэдэу) сэ уэ къыздэкIуэ жысIэри бжесIащи, «хъунщ» е «сыхуейкъым», «хьэуэ» е «нытIэ»,» ыы» е «ыIы» жумыIауэ ущIэкIыжынукъым.
цIыхубзым: сэ нобэ зыри бжесIэфынукъым !
цIыхухъум: сэри нобэм сикIыу пщэдейм сыбэкъуэфынукъым уи жэуапыр сымыщIэу.
ТIыс мыбдеж (ирегъэтIысэхри) щыс, умыхъейуэ.
цIыхубзым: сыт щхьэкIэ?
цIыхухъум: уи сурэтыр сщIынущ.
цIыхубзым: сэ зэи сурэт стращIыкIакъым… Уэ сурэт пхуэщIрэ тIэ?
цIыхухъум: зэи сщIакъым цIыху сурэт. Уэ птесщIыкIынущ. Сэ ар стхыху егупсыси, къызжеIэ, укъыздэкIуэнрэ укъыздэмыкIуэнрэ. Аращ зэману диIэр.
цIыхубзым: сэ си анэм деж згъэзэжын хуейщ! СопIащIэ!
цIыхухъум: сэри сопIащIэ… Сыпсэуну!
(тхылъымпIэ, къэрэндащ къызэрегъэпщри, цIыхубзым и пащхьэ къотIысхьэ, сурэт ищIу)
цIыхубзым: Тхьэ, си сурэтипщI пщIами, нобэ зыри бжезмыIэфыну… ДэкIуэн Iуэху сэ дауэ зэрызезхуэнур, мамэ… лъэрымыхьщ !
цIыхухъум: «хьэуэ» е «нытIэ»
цIыхубзым: угъэщIэгъуэнщ уэ ! Уэри Iэджэ къытхуэпщIащ мамэрэ сэрэ… Уэри ар уфIэгуэныхь мэхъу… Уи деж дыщыбгъэпсэуну уигу зэрилъари… сэ фIыщIэ сымыщI уи гугъэрэ ? Ауэ мамэ зыщIыпIи кIуэфынукъым, а и пэшым къыщIэкIыфынукъым…
цIыхухъум: «ыы» е «ыIы»
цIыхубзым: угъэщIэгъуэныщэщ уэ ! Сыт абы жезбгъэIэнур?
цIыхухъум: жепIэнури? «Си анэ, си ныбжьыр здынэсар уощIэ… Зыгуэр сяужь итщ илъэситI мэхъури, мис а хъущхъуэ зэпымыууэ къыпхуэзыщэхур… ФIыуэ сыкъилъагъуу жеIэ, сэри фIыуэ солъагъури, дызэрышэну дызэгурыIуащ» – жыбоIэ. Нобэ. УокIуэжри ! ФIыуэ сыкъэплъагъур пэжмэ…
цIыхубзым: пэжщ… Узолъагъу…
цIыхухъум: нобэ уокIуэжри жыбоIэ.
цIыхубзым: ноби?
цIыхухъум: нобэ. Мис мы уи сурэтыр зэрызухыу.
цIыхубзым: нобэ… Куэдрэ пщIыну сурэтыр?
цIыхухъум: уэри уопIащIэ, сэри сы сурэтыщI Iэзэ дыдэкъыми, згъэгувэну къыщIэкIынкъым…
цIыхубзым: угъэщIэгъуэнщ уэ. Сэ сыхуэмей уи гугъэ дызэрышэну?
цIыхухъум: «сыпхуейщ» е «сыпхуейкъым».
цIыхубзым: угъэщIэгъуэнщ уэ… апхуэдэу занщIэу…
цIыхухъум (и IэпхъуамбитIыр къригъэлъагъу, и макъыр а зэрыщэхущ, езыр зэпIэзэрытщ) : илъэситI мэхъу…
цIыхубзым: илъэситI… Илъэсибл мэхъу мамэ зэрысымаджэрэ…нэхъ Iей хъу фIэкIа, нэхъыфI къэхъужкъым… Зэзэмызэ тIэкIу нэхъыфIщ… Сэр фIэкIа бын иIэкъым тIэ абы… папэ псэужкъым куэд щIауэ…
цIыхухъум: мо тIэкIунитIэ лъэныкъуэкIэ еплъэкIыт…
цIыхубзым (лъэныкъуэкIэ еплъэкIыу) : папэ псэужкъым… зыри нэгъуэщI къыкIэлъыплъын иIэкъым, сэр нэмыщI… Сэ дауэ ар къызэрызгъэнэнур? (къоплъэкIыж цIыхухъум дежкIэ)
цIыхухъум: мо, мобыкIэ еплъэкI…
цIыхубзым: сэ ар дауэ къызэрызгъэнэнур?
цIыхухъум (щэхубзэу) : сэ уэ ар къэгъанэ бжесIакъым… Мо, тIэкIу лъэныкъуабэ щIыт уи щхьэр.
цIыхубзым: угъэщIэгъуэнщ уэ… Cэ ар уи унэ къысхуэшэнукъым. Ар езым и унэ щыпсэужыну хуейщ…
цIыхухъум: «щылIэжыну хуейщ» жыпIэмэ нэхъ пэжщ… Уи анэр псэуну къеIэу гу лъыстакъым…
цIыхубзым: Си анэр псэунущ ! ЛIэнукъым ! Ар лIэну щхьэ жыпIа?! Ар лIэну щхьэ уегупсысрэ уэ?! Мыбы и анэр зэ лIамэ, къыздэкIуэнт жыпIэу ара?! (и гум щIыхьэу мэпсалъэр)
цIыхухъум (сурэт щIыныр зэпегъэу) : зэ, зэ умыгъ. Умыгъ…
Сэ уи анэр згъэлIэну си нэ къыхуикIыу щытамэ, апхуэдизрэ дохутыр ныхуэсшэнт? Ныхуэсшэнтэкъым. Щагъэхъужыфын сымаджэщ къыджаIамэ, сшэнутэкъэ? Сшэну сыхьэзырт… Фи унэм сыщIэбгъэхьэу щытамэ, сыныщIыхьэурэ сыщIэупщIэнут, ауэ ифIэфIынукъым жыпIащи, сыныщIыхьэкъым, укъыщIызошри, хъущхъуэ хуейми, зыгуэр хуейми узот…
Мыбы фыкъэIэпхъуэми, зыми фыщызгъэщIэнукъым…
цIыхубзым: сэ ар мыбы зэи къысхуэIэпхъуэнукъым…
цIыхухъум: сэ… уи сурэтыр и кIэм нэзгъэсынущ.
цIыхубзым: сыт ар зэрыпщIынур?
цIыхухъум: укъыздэкIуэн умыдэу ущIэкIыжмэ, къысхуэнэнщ зи мыхъукIэ.
цIыхубзым: сыхуейкъым сэ апхуэдэ сурэт!
цIыхухъум: кхъыIэ, уи щхьэр тIэкIу лъэныкъуабэ щIыт (сурэт тхыным иужь ихьэжащ)
цIыхубзым: сэ сыхуейкъым…
цIыхухъум: уи анэм убгъэдэсу уи гъащIэ псор пхьыфынущ, сэ уи сурэтыр нэзгъэсыху укъызбгъэдэсыфыну?
цIыхубзым: апхуэдэу сыт щIыжыпIэр?
цIыхухъум: умыгъ… Угъыу сыхуейкъым уи сурэт…
цIыхубзым: сыгъкъым сэ…
цIыхухъум: сэ сыгъынкIи хъунщ, ущIэкIыжауэ уи сурэтым сеплъыжу сыщысмэ… (гукъыдэж хэлъу, тIэкIуи щIэфиикIыжу, сурэтыр ещI)
цIыхубзым: кхъыIэ, апхуэдэу жумыIэ… Сэ… сщIэнур сщIэркъыми аращ… Уэ ар плъэгъуакъым… Ар цIыкIунитIэ хъужащ, бзу шыр цIыкIум ещхьщ, и жьэм жьдэплъхэр иригъэхыу, къэбгъэтIысмэ щысу, бгъэгъуэлъмэ щылъу…
цIыхухъум: езыр къотэдж жыпIати…
цIыхубзым: къыщытэджи щыIэщ… Ауэ удэмыIэпыкъуу къэтэджыфынукъым. ИтIанэ, джалэмэ щэ? Абы и ныбжьым ар джалэрэ и къупщхьэ гуэр къутэмэ, адыдыд… дыщихъумэ!
цIыхухъум: кхъыIэ, мо нетIэ узэреплъэкIам хуэдэу, бгъукIэ еплъэкIырт иджыри…
цIыхубзым: сэ жысIэр уи фIэщ мыхъуу ара? Ар и ваннэм есащ, абы хызогъэтIысхьэри согъэпскI, езым нэхъыфIу илъагъу напэIэлъэщIымкIэ солъэщIыжри, пIэм согъэгъуэлъыж…
цIыхухъум: уи щхьэр тIэкIу мащIэу… лъэныкъуабэ щIыжыт…
цIыхубзым: абы и гъуэлъыпIэр зэгуэтщ! ГъуэлъыпIэшхуэщ! Ар нэгъуэщI пхуэгъуэлъынукъым!
цIыхухъум: цIыкIунитIэ хъужар гъуэлъыпIэшхуэм щхьэ хэлъ? Ари Iуэхукъым – гъуэлъыпIэм зэрилъу къэдгъэIэпхъуэнщ!
цIыхубзым: хьэуэ! Хъунукъым! ГъуэлъыпIэр пэшым деж щызэпкъралъхьауэ щытащ! Инышхуэщ! Бжэм къыдэхуэнукъым… З-з-зэпкърыпхмэ, пхузэпкърылъхьэжынукъым! ГъуэлъыпIэр имыIэжмэ, сэ мамэ дэнэ здэзгъэгъуэлъынур?!
цIыхухъум: гъуэлъыпIэр мыIуэхут… ЦIыхум фахэмыхьэурэ тIуми фи щхьэр зэIыхьауэ пIэрэ жызоIэ…
цIыхубзым: ар си анэщ. КъыбгурыIуэрэ?
цIыхухъум: сэри анэ сиIащ… ФIыуэ слъагъуу, сыкъилъагъуу…
цIыхубзым: уэ ар сымаджэу убгъэдэсакъым.
цIыхухъум: сыбгъэдэсакъым. Сыбгъэдэсами, уэр хуэдэу сыхущытыфыну къыщIэкIынтэкъым… Сэ абы анэу сыхущытынут…
цIыхубзым: сэ анэукъэ абы сызэрыхущытыр?
цIыхухъум: хьэуэ… Фэ тIум лъэныкъуэ зыфщIри щIыIубнэфым хуэдэу зыщIэвубыдэжауэ, фыщIэсщ, хэт анэми, хэт бынми зэхэвгъэзэрыхьыжауэ… Зэзэмызэ сыныIухьэурэ укъыщIэсшу щымытамэ, уэшх къызэрешхри, дыгъэ къызэрепсри плъагъунутэкъым уэ…
цIыхубзым: ар си анэщ…
цIыхухъум: уи анэ хьэмэрэ уи бын пэлъытэ хъуа?… Уи анэу къэнэжамэ, уи гум къыщIитхъми, ар уи япэ зэрищынур къыбгурыIуэнут… Ар уэ уи быным хуэдэу къыпщохъу…
цIыхубзым: ар сабийм хуэдэу къарууншэщи !
цIыхухъум: къарууншэми, ар уи анэщ…
цIыхубзым: ар псоми ябгынащ, и къуэми, ипхъуми, сэ зыращ абы къыхуэнар!
цIыхухъум (сурэт зэрищIыр Iэпоху): сыт жыпIа? Уэр нэмыщI, къуэи пхъуи иIэу ара? Уэ… шыпхъурэ дэлъхурэ уиIэуи?!
цIыхубзым: ахэр къыбгъэдыхьэжыркъым ди анэм!
цIыхухъум: уэ шыпхъуи, дэлъхуи уиIэу къыщIокI… Ар дауэ? Сэ ар къысщубзыщIащ тIэ уэ илъэситIкIэ!
цIыхубзым: дэ абыхэм депсалъэркъым…
цIыхухъум: фэ фызэпсалъэми, фызэмыпсалъэми, фызыкIэлъыжэми, фызэкIэлъымыкIуэми, аракъым иджыпсту зи гугъу сщIыр!
Сэ уэ узихамэкъым! Щхьэгъусэ усхуэхъуну сынолъэIури илъэситI хъуауэ уи яужь ситщ ! Уэ cэ… сыкъэбгъэпцIащ.
цIыхубзым: укъэзгъэпцIакъым, сэ абыхэм я гугъу сымыщIауэ аращ…
цIыхухъум: хэт а фи гъуэлъыпIэ зэгуэтышхуэм и щIагъым иджыри щIэсыр?
цIыхубзым: кхъыIэ, апхуэдэу жумыIэ… А гъуэлъыпIэм папэ мыгъуэр хэлъащ…
цIыхухъум: уэ… цIыхухъу и гъусэу япэу уздэгъуэлъар си гъуэлIыпIэу армырауэ щытамэ… лIыи уиIэу си гугъэнт!
цIыхубзым: сэ нэгъуэщI зыкIи укъэзгъэпцIакъым… Сэ сыпцIыупскъым… Мамэ зэи идэу щытакъым пцIы сыупсу… дыупсу…
цIыхухъум: иджыпсту щэ?
цIыхубзым: сыт – иджыпсту?
цIыхухъум: иджыпту идэрэ пцIы буупсу?
цIыхубзым: иджыпстуи сыкъещIэ занщIэу. Уэ сызэрыпхуэзэр къезмыгъэщIэн си гугъэ щхьэкIэ, занщIэу сыкъищIат… С-с-сыкIуэжынщ сэ… къызожьэ…
цIыхухъум: кIуэж… КIуэж…
цIыхубзым: укъызэупщIынукъэ?
цIыхухъум: сыткIэ? Аа, хьэуэ…
цIыхубзым: сыт щхьэкIэ? Укъысхуеижкъэ?
цIыхухъум: сыту?
цIыхубзым: уэ сэ… къыздэкIуэ къызжепIати…
цIыхухъум: дапщэщ?
цIыхубзым: нобэ.
цIыхухъум: ноби?
цIыхубзым: ноби, абы ипэкIи… Уи сурэтыр сщIыху егупсыс жыпIати…
цIыхухъум: сурэтыр зэрысщIар сощIэж, ауэ уэ къыздэкIуэ бжесIауэ сщIэжкъым… Сурэтри мис…
цIыхубзым (сурэтыр къещтэри зэпеплъыхь): мыр сыту дахэ… Уэ узыхэмызагъэ щыIэ? Сурэти пхуощI.
цIыхухъум: уигу ирихьрэ?
цIыхубзым: нтIэ.
цIыхухъум: къащтэ, узот.
цIыхубзым: мыр сэ къызэптыжыну аратэкъым щIэпщIар! Уэ… мыбы уеплъу ущысынурат, сэ сыкIуэжмэ.
цIыхухъум: къащти кIуэж. Уи сурэтми сеплъынукъым, кIуэж, уи анэм деж… Уэ сымаджэр къожьэ…
цIыхубзыр щIокIыж. ЦIыхухъум бжэр егъэбыдэж. Тэлай докIри, цIыхубзым къегъэзэж.
цIыхубзым: тIэкIу сыпIащIэми… къэзгъэзмыгъэзэжу хъуакъым…
цIыхухъум: зыгуэр къыпщыгъупщауэ ара?
цIыхубзым: къысщыгъущат… бжесIэну аращ. А иужьым мамэ къыхуэпхьа хъущхъуэр … хъущхъуэфI дыдэт ар…
тIури щымщ, тэлайкIэ зоплъыж, цIыхухъум цIыхубзым щабэу IэплIэ ирешэкI.
цIыхухъум: умыгузавэ. Сэ фэ зэи фыхыфIэздзэнукъым… Уэр хуэдэ хыфIадзэр? Уэр хуэдэщ къалъыхъуэм ямыгъуэтыр… Ауэ нобэ… мис нобэ фIэмыкIыу, фи унэ сыщIэпшэнурэ, уи анэм сыкъебгъэцIыхунущ…
цIыхубзым: ноби?
цIыхухъум: нобэ… (Bitti)
