Тыгъужъыкъо Къызбэч фэгъэхьыгъэ къэбархэр

0
1419

– Пачъыхьэм урыс къутырэу къушъхьэмэ къахигъэтIысхьагъэмэ ащыщ горэ, узымрэ гъаблэмрэ гъунэ нагъэсыгъэу, къыздикIыгъэм ыгъэзэжьынэу гъогу техьажьыгъ. Зэпыфэн хъумэ, мыхъун пстэури зы чIыпIэ екIу. Ос фыртынэм гъогу тыриубытэхи, купыр къушъхьэм хэгъощыхьагъ. Дэфэныкъо Хьаджэм икъуаджэ амышIахэу къеолIагъэх. Сыд пшIэщт? Урысых шъхьаекIэ цIыфхэба? Рагъэблэгъагъэх, агъэфэбагъэх, IэпыIэгъу афэхъугъэх. Тыгъужъыкъо Къызбэч дэжьы упчIэжьакIо Хьаджэм къыгъэкIуагъэх. Къызбэч гъусэхэр къышIыхи къуаджэм къэкIуагъ, гъогурыкIохэр къыплъыхьагъэх, нэIуасэ зафишIыгъ.

Къызбэч кIожьыным ыпэу Дэфэныкьо Хьаджэм унашъо къыфишIыгъ:

«Зытамэ бгъэхъужьырэм ылъабжъэ фэсакь» адыгэмэ alo, ay мыхэр сапэ къифагъэхэмэ ащыщыхэп. ЗэуакIохэп. ЦIыф къызэрыкIох. Заом ихабзэ шъхьафы, гупшысэр кIэкIы, умыукIымэ – укъыукIыщт. КIуачIэр зыдэгъэзагъэм текIоныгъэр гъэзагъэ. Мыдрэр ащ фэдэп, шъхьафы! Чыжьэу кIорэ гупшыс, лъапсэ зыдзырэ шIушIагъ. Гузэжъогъум уищагу къыдигъэзыхьэгъэ псэушъхьэр уукIырэп нэмыIа? Сыд шъуикъиными шъуадэIэпыIэщт. Лъэпкъыр зыфэдэр агурыжъугъэIощт. Ау щытми сфяпIожьынэу сыолъэIу «Iашэ аIыгъэу тапэ къиуцорэмэ къызахафэхэкIэ, апэрэу щэр зыфэдгъэпсыщтыхэмэ ащыщыщтых».

КIымэфэ мэзищым адыгэмэ къутыр псаур зыдаIыгъыгъ. Гъатхэр къэси гъогу техьажьынхэ зэхъум, Тыгъужъыкъом зэриIуагъэу, унагъо пэпчъ шы зырыз къарити, гъомлапхъэкIи къадэIэпыIи, адыгэмэ ягъунапкъэмэ анэс ыгъэкIотэжьыгъагъэх.
Гупшысэм лъапсэу иIэр гукIэ зэхифыжьэу купыр тIэкIурэ щысыгъ.

-ЕжьыркIэ сыд хэлъ! Ялъэпкъэгъумэ къатырихи шъуашэ къафишIыгъ. КъыфаукIыгъэр ежь ищагу къыдащыгъэ мэлыр арми ымышIэу, къыщытхъузэ зимэл зышхыжьыгъэм фэдэ хъугъэ, – дыджэу Одым къедзы.

– АрынкIи пшIэнэп, – ыIуагъ ефэндым шъабэу.

* * *
– Пачъыхьэм идзэ Абин щишIыгъэ пытапIэм чэщэу къыдэкIыхи, уIэшыгъэхэу зэолI нэбгырэ тIокI Къызбэч къыфэкIуагъэх. Тэлмащым къызэриIуагъэмкIэ, ахэр пачъыхьэм илъэхъу зытырадзыжьынэу Польшэм зыкъыщызыIэтыгъэгъэ офицэрымэ ащыщыгъэх. Мылъкоуи, гъэхъагъэуи яIэхэри атыраххи, тэмэтелъхэри атыратхъи, зэолI къызэрыкIохэу, хьапсэу атыралъхьагъэм ычIыпIэкIэ, адыгэмэ къязэонхэу къагъэкIуагъэх. Польшэм щыхъугъэр игъэкIотыгъэу тэлмащэм Къызбэчы къыфиIотагъ.
– Ахэри егъэзыгъэх, – ыIуи тIэкIурэ щысыгъ. ЕтIанэ къыIуагъ: – Урысыер ины, кIуачIэр фэгъэзагъ. Бзэри диныри зэхьащыр. ШъуныбжьыкI. Урысмэ шъуахэтымэ нахь шъуагурыIон, тэмэтелъхэри къышъуатыжьын, заори аухымэ шъуатIупщыжьын. Тэ талъэныкъо къиныр къэгъэзагъ, тIапшъэ щэхъурэ гугъапIэ тиIэп, хъурэябзэу тыкъагъапцIэ, тпсэ тичIыгу хэтэлъхьэ, ay кIэухыр къэшIэгъуай.

– КъыдгурэIо, – ыIуагъ полякмэ япащэу Ваздемир,— тэри тшъхьэ иIофэп тыкъэзыщагъэр. Шъо шъузэрыт чIыпIэм титыгъ. ТичIыгуи тишъхьафити пачъыхьэм ттырихыгъ. Шъори ар къышъуишIэн игухэлъ. КIуачIэр фэгъэзагъ тIонышъ, пыир ныбджэгъу тшIыжьын тлъэкIыщтэп. Тэщ фэдэу зихэгъэгу къэзыухъумэжьырэмэ тязэонэу тыфаеп. Зы нэбгырэ закъо кIэгъожьынэу, е къумалыгъэ зэрихьанэу тхэтэп. Джары тыкъэзыщагъэр.

Къызбэч егупшысэу бэрэ щысыгъ. ЕтIанэ ицIыфхэр ыугъоихи ариIуагъ:

– Непэ тэ пыеу тиIэр, мыхэм тыгъуасэ япыигъ. АрашIагъэр шъолъэгъу. Яхэгъэгу пачъыхьэм ыштагъ. Ежьхэм къяхъулIагъэр тэ къытэхъулIэнэу фаехэп. Непэ щегъэжьагъэу ткIуачIэ зэхэлъэу тызэощт. ЦIыф гъэсагъэх, Iашэхэр дэгъоу агъэIорышIэх, заом хабзэу хэлъыр ашIэ. Гыныр зэрэпшIыщтым, топыр зэрэбгъэощтым фэIазэх. ТкIуачIэ къыхагъэхъощт. Къытщыгугъыхэу къэкIуагъэх. Зыуж тит Iофым ихьатыркIэ шъхьэкIэфагъэрэ лъытэныгъэрэ афэшъушIынэу сышъолъэIу.

Полякхэм псэупIэхэр афагъэнэфагъэх, быслъымэн диныр арагъэштагъ. Адыгэ шъуашэкIэ афэпагъэх, шыхэр къаратыгъэх. Зэнэкъокъоу зэхащэрэмэ, къызэпачъэхэми мэщэрыохэми, апэ итыгъэх. Сэшхор къулаеу агъэIорышIэщтыгъ. ЗэкIужьыхэу, ищыгъэхэу апэрэ заом шIогъэшхо хэлъэу хэлэжьагъэх. Илъэс тешIагъэу полякхэр къыздэкIыгъэ Абин пытапIэм Къызбэч идзэ рищэлIагъ. Пыим чIэнэгъэшхо рагъэшIыгъ, ау текIоныгъэр адыгэми псынкIэу къафыдэкIыгъэп. КъаукIыгъэмэ Ваздемир ихьадэ ахэлъыгъ. Лъэпкъым фэзэуагъэр агъэлъапIэу, адыгэ хьадэмэ ахэлъэу чIыгум ратыжьыгъ.

– Псэр фэзыгъэтIылъырэм фэмышIапхъэ щыIэп. Алахьэм ешI тызытет чIыгум тимылъэпкъэгъоу хэлъым ибагъэ, – Одыр бэщымкIэ чIыгум еуIу.

* * *
– Адыгэ хасэм зимычэзыу зэхэсыгъо Къызбэчы ыугъоигъ. Зыфахьыщтыр амышIэу къекIолIагъэхэр зэплъыжьыхэу щысыгъэх. Къызбэч ефэндыр къыгосыгъ. Пчъэм кIэлъырытым Iэ зыфешIым, урыс лIышхо горэ тэлмащыр кIыгъоу унэм къыращагъ.
– КъегъаIу итхьаусхэ, – тэлмащым зыфигъази Къызбэч къыIуагъ.

ЛIышхом уIагъэу ыIэ телъыр къыгъэлъагъозэ, Цакомыкъор къызэреуагъэм игугъу къышIыгъ. Цакомыкъом къеджагъэх.

– Лажьэ зимыIэ лIым узкIеуагъэр къэIуат, – ыIуагъ Къызбэч губжыгъэу.

– ТипсынэкIэчъ псы кьыхэсхынэу сызэкIом, зигъэхъыягъэп, IукIотэу къыхысигъэхыгъэп. Ежь ешъоу, етIанэ псыр къыхехыфэ сызэригъэжагъ, джары сызыфеуагъэр.

Щысхэм инахьыбэмэ Цакомыкъом ышIагъэр къырагъэкIоу къэзэрэгъэгущыIагъэх. «Цакомыкъор лIэкъуиблэу адыгэ чIыгум щэпсэу, ихэгъэгу ис, псынэкIэчъыр зытетыр ичIыгу. Урысыр къытхэхьагъ нахь мышIэми типый, унэ къикIэу плъэгъурэ пстэуми уяIэнэу щытэп, IукIотыни псы къыхыригъэхын фэягъэ» аIощтыгъ.

Къызбэч къэгущыIэрэр зэпигъэоу ихэбзагъэп. ЫнапIэ едзыхыгъэу, къэгущыIэрэм ышъхьэ фэщэигъэу, ау зэрэгупшысэрэр къыхэщэу ишъыпкъэу едэIущтыгъ. КъаIощтыр аухыгъэу Къызбэчы къеплъыщтыгъэх.

Къызбэч ышъхьэ кьыIэти Цакомыкъом занкIэу еплъызэ еупчIыгъ:

– ПшIагъэр тэрэзэу олъыта?

Цакомыкъор зэрэгугъагъэу Iофыр зэрэщымытыр зэхишIэу къэгумэкIыгъ, ерагъэуи зэхэпхэу къыIуагъ:

– СшIэрэп.

– Цакомыкъом ыныбжь елъытыгъэу изекIуакIэ емыкIоу хэлъыр ЫмышIэныр гъэшIэгъонэп. ГъэшIэгъоныр бэмэ ащ изекIуакIэ мыхъун зэрэхамылъагъорэр ары. Апэу кьасIомэ сшIоигъор, Тхьэр зы, псэ зыпытэу дунаим кьытыригъэхъогъэ пстэури изэфэд, цIыфым мыр уие ыIуи шъхьафэу зи къыритыгъэп. ГъашIэри Iихыжьынэу хьафэу къыритыгъ.

УкIытэжьыгъэхэу Цакомыкьом дезгъэштагъэмэ ашъхьэхэр рауфэхыгъ.

– Мы шъуапашъхьэ ит зэолIыр къызытхэхьажьым насыпышIо хъугъэу шъолъыта? Пачъыхьэм ыгъатхъэрэмэ ащыщхэп зэолIхэр. Хьайуаным фэдэу къырамыдзэхэу, унагъуи джэгугъуи ямыIэу, ежьхэм ягухэлъ шIойхэм зэранэсыщтхэм щэхъурэ гухэлъ ямыIэу, анахь илъэсышIухэр мыхэм ашIуагъэкIоды. Яох, аушъхьакIух, агъэцIыкIух.
Цакомыкьом ышъхьэ фигъази Къызбэчы игущыIэ лъигъэкIотагъ:

– А ууIагъэр, кIэлэхъу, бэкIэ ощ нахьыжъ. О шIуагъэу къэпхьырэм нахь баIо къехьы. ПсэолъэшI, Iашэхэр егъэцэкIэжьы, ыIэ дышъэр къыпэзы. Непэ ощ нахьыжъым пIэ тепщэягъэмэ, неущы уятэ зэрэтепщэещтым сенэгуерэп.

Щысымэ Къызбэчы къыдырагъэштагъ.

– Къыздешъогъаштэмэ, Цакомыкъор шъознэты ижъугъэфэщт! ЫкIыбышъо къамыщ ужэу токI къытешъунэщт, зыщимыщыкIагъэм ыIэхэр къымыIэтыжьынхэу.

Цакомыкьом кIэуцохи ращи ащ лъыпытэу ыкIыбышъо раутыгъ.

– Къылэжьыгъ, – ыIуагъ Одым ышъхьэ епIэстхъыжьызэ. – Зынэ ипкIырэр зэблэпхъугъэкIэ умылъытэ.

ГъукIэлI Нурбый.

(АДЫГЭ МАКЪ)

CEVAP VER

Lütfen yorumunuzu giriniz!
Lütfen isminizi buraya giriniz