Къэбэрдей-Балъкъэрым щыщу япэ дыдэу Олимп чемпионыгъэм нэсар Шыхъуэ Борисщ. Ар къыщыхъуар 1972 гъэм Мюнхен щызэхэта зэхьэзэхуэхэращ. Абы ипэжкIэ къэралпсо, дунейпсо лъагапIэхэри лъакъуэрыгъажэ зэпеуэхэмкIэ мызэ-мытIэу къищтат.
Зэманыр макIуэ, ауэ цIыхухэм ящыгъупщэркъым нэхъапэм дэрэжэгъуэ къезыта, лъэпкъымрэ Хэкумрэ я пщIэр зыIэтахэр. Шэч хэлъкъым апхуэдэхэм зэращыщыр лъакъуэрыгъажэ спортымкIэ СССР-м тхуэнейрэ и чемпион (1968, 1971, 1972 гъэхэм гуп зэпеуэм, I968 гъэм щхьэзакъуэ зэхьэзэхуэм, 1972 гъэм махуэ куэдкIэ екIуэкIа зэдэжэм), дунейпсо чемпион (1970 гъэ), Олимп чемпион (1972 гъэ) Шыхъуэ Борис.
Къэзылъхуахэр Джылахъстэнейм щыщми, езыр дунейм къыщытехьар Закарпатьеращ. И адэ Хьэбалэ Хэку зауэшхуэм жыджэру хэта офицеру а щIыпIэм дзэм къулыкъу щищIэрт. ИужькIи абы и гъусэу къэралым и щIыпIэ куэд къызэхикIухьащ, щыпсэуащ.
Псоми зыкъыщигъэзар Львов къалэм щыпсэу унэм щагъунэгъу щIалэ цIыкIур зэрызэдэжэ лъакъуэрыгъажэ зыкъизыхкIэ къэкIуэжауэ щрихьэлIаращ. Борис абы занщIу бгъэдэлъэдащ икIи псынщIагъыр зэрытраухуэр, и шэрхъхэр фIэхьэлэмэту зэпиплъыхьу щIидзащ. И гури къыхэскIыкIащ – зыхищIащ абы и гъащIэр епха зэрыхъунур.
Школ щIэтIысхьэжыгъуэрат спорт секцэхэм щыхатхэри, ар къыхуэмыгъэсу пэплъащ икIи фокIадэм (сентябрым) и I-м лъакъуэрыгъажэ зэдэжэм щыхуагъасэм хыхьащ. АрщхьэкIэ, Борис ар къызэрыщыхъуамрэ къызэрыщIэкIамрэ шурэ лъэсрэ я зэхуэкут – институт гуэрым и подвалым ахэр щIашащ икIи я тренер цIыхубзыр ирагъэлъэгъуащ. Лъакъуэрыгъажэ зыщIэхъуэпсари къыслъысакъым, абы и пIэкIэ къызэрыгуэкIщ къратар.
Апхуэдэу хъуа пэтми, Борис псоми ятежыну къыщыхъурт икIи япэ тренировкэм щIидзащ. КилометрипщI-тIощI хуэдиз къажын хуейти, абы и къызэнэкIыным къарууэ иIэр тригъэкIуэдащ икIи унэм ерагъкIэ и лъэр нихьэсыжауэ аращ. ИужькIэ тхьэмахуэкIэ сымаджэжащ.
Зэрыхъужу, тренировкэхэм кIуэн щIидзэжащ, футболым зыхуэгъэсэнри зэпигъэуакъым. А тIур зэрыздихьыр къыщащIэм, спорт школым и унафэщIхэм къысхуагъэуващ языхэзыр къыхихыну.
Къыхихар лъакъуэрыгъажэ спортращ. Гурэ псэкIэ зыкIэрыпщIа Iуэхум иужькIэ и хъуэпсапIэхэри къригъэхъулIащ.
Илъэс пщыкIутI текIуэдащ, пщIантIэпсу игъэжар къыпхуэпщытэжынукъым Шыхъуэ Борис Олимп лъагапIэм нэсын папщIэ. Тренерым махуэ къэс бэшэчагъым хуагъасэрт, ищIэнухэр, зэрызиIыгъынур къыгурагъаIуэрт.
1966 гъэм союзпсо чемпионат Тбилиси щекIуэкIырт. Балигъхэм я зэпеуэр иуха иужькIэ Борис зигъэхьэзырт щIалэгъуалэ зэхьэзэхуэм хэтыну. АрщхьэкIэ, гуп нэхъыщхьэм языхэз сымаджэ хъуащ икIи ар икIэщIыпIэкIэ яхъуэжын хуейт. ЩIалэгъуалэм яхэплъэри, Шыхъуэм нэхъ хузэфIэкIыну къалъытащ. Къалэн лъэпкъи хуагъэувакъым – командэм хэтын хуей цIыху бжыгъэр ирагъэкъуауэ арат. Абы къыхэкIыу езыри гузэващэртэкъым. АрщхьэкIэ зэпеуэм зэрыщIидзэу бэнэныгъэм дихьэхащ икIи ещанэу къэсри, дыжьын медалыр къихьащ.
Тбилиси щекIуэкIа чемпионатым иужькIэ СССР-м и командэ къыхэхам и тренер нэхъыщхьэр къыбгъэдыхьэри, Борис къыжриIащ: «Хъарзынэу къыщIэбдзащ, адэкIэ деплъынщ. Дыгъэгъазэм (декабрым) дызэхуэсынущи, некIуалIэ». Абы лъандэрэ къэралым и командэ къыхэхам зэи къыхагъэкIакъым икIи гупым и капитану илъэсихкIэ щытащ.
Мексикэм щекIуэкIа Олимп Джэгухэм кIуэн ипэкIэ къэралым и чемпионатым и зэдэжэгъуищми Шыхъуэ Борис щытекIуащ. Союзпсо радиом и корреспондентым интервью къыщыIихым жриIащ къыкIэлъыкIуэ медалыр Олимпиадэм кърихыну икIи къэрал псом ар хэIущIыIу щыхъуащ. СлIожьт, и ныбжьыр илъэс 21-рэ хъууэ арати, хузэфIэмыкIын щымыIэу къыщыхъурт. ИщIэрт Олимпиадэм зэрыкIуэнур, командэм и капитануи хахат. А псоми и щхьэр ягъэунэзауэ къыщIэкIынут. ЖиIэнур жиIа иужькIэщ щегупсысыжар абы къикIым. ИкIи хуабжьу гузэвэжащ, схузэфIэмыкIыжмэ, жиIэри. Псом нэхърэ нэхъ щIэпIейтейр а псори и адэм зэхихамэ икIи къемыхъулIэжмэ, зэрыукIытэнурат.
Апхуэдэуи къэхъуащ – Мексикэм щыIа Олимп Джэгухэм ерагъыу еханэу къыщысауэ аращ. И щхьэр лъахъшэу ехьэхауэ къигъэзэжри, нэхъ ерыщыжу зигъасэу щIидзащ.
ИлъэсиплI дэкIауэ Мюнхен щыIэну Олимпиадэм щIидзэным махуэ зыбжанэ иIэжущ абы кIуэнухэр щаубзыхуар. Шыхъуэ Бориси командэм и капитану гупым хагъэхьащ, къэралым щынэхъ лъэщ дыдэу зэрыщытым къыхэкIыу. Иджы къикIуэт щыIэжтэкъым – дыщэм щIэбэнын хуейт. Ар Iуэху тынштэкъым, хьэрхуэрэгъухэр егъэлеяуэ зэрылъэщым къыхэкIыу. АрщхьэкIэ псоми ефIэкIыфащ икIи Совет Союзым олимп дыщэ медалхэр къыхуихьащ. Хэку зауэшхуэм хэта Борис и адэ Хьэбалэ абы гуфIэгъуэу къритар пхуэмыIуэтэжыным хуэдизщ, дэрэжэгъуэр игъэбагъуэрт Германием зэрыщытекIуам.
Шыхъуэ Борис иджыпсту Самарэ щопсэу и узыншагъэм и щытыкIэм къыхэкIыу дохутырхэм нэхъ щIыIэтыIэ щIыпIэ хэщIапIэ ищIыну къыхуагъэуващи. И унагъуэри абы щыIэщ ди щIыпIэм ириша щхьэгъусэ, къуитI, къуэрылъхухэр иIэу. Илъэс къэс тIэу-щэ къокIуэжри, и шыпхъум, Iыхьлыхэм яхэсщ, и цIэкIэ къызэрагъэпэщ зэхьэзэхуэм и хьэщIэ лъапIэщ. А псоми къаруущIэ къыхалъхьэ.
Жыласэ Заурбэч – Къэбэрдей-Балъкъэрым щ1ыхь зи1э и журналист
(АДЫГЭ ПСАЛЪЭ)
