Zabitı Jarbeg’in (Дзабиты Зарбег) Oset Halk Tıbbı (Ирон Адæмон Хостæ) kitabının Badı Muammer Tekin tarafından yapılan çevirisini yayımlamaya devam ediyoruz.
Fıtık – (Цæлмартæн) – Тselmarten
Пуси (puşi), куыллау (kullav) gibi isimlerle de bilinen fıtık hastalığına müdahale edilemiyor, hiçbir şey yapılamıyor, sadece karın bölgesi kuşakla sıkıca bağlanıyordu.
Sıtma – (Тæфсæг) – Tefşeg
Rıjeg, tefşeg gibi isimlerle bilinen sıtma hastalığına çok çeşitli otlardan ilaçlar hazırlanırken hastaya ilk yapılan kendi idrarını içirmekti. Kullanılan otlar şöyleydi:
Çayır sedefi (Тæфсæджы кæрдæг) Tefşecı kerdeg: Bu ot sağlam dallar üzerinde 1.5 m. kadar yükseliyor ve sıtmayla birlikte atların yıpranan sırtlarına da ilaç yapılıyordu. Kaynatılan dal ve yapraklarından, mide, kızamık ve yaralar için de ilaç hazırlanıyordu.
Kurtpençesi (Омдзæджы кæрдæг) Omzecı kerdeg: Bu ot kaynatılarak suyu midesi bulananlara içiriliyordu. İçilen su mideyi boşaltarak rahatlatıyordu. Yaprakları kaynatılarak elde edilen suyu sıtma hastalarına da veriliyordu.
Çimen (Хуыйысæр) Xuyışer: Dallarının bir kısmı uzarken diğer kısımları kısa olan bu otun dalları sütlüdür. Lezzetli bu ottan turşu da yapılıyordu. Çimen otu kaynatılarak ciğer, mide ve diz ağrılarında ilaç yapılıyordu. Kaynatılan otun suyu sıtma hastalarına içiriliyordu.
Kestane (Cабæлут) Sabelut: Kestane hem Güney hem de Kuzey Osetya’da “sabelut” diye bilinmesine rağmen Kuzey’de Rusça “kaştan”, Güney’de Gürcüce “tsabli” (цабли) diye de adlandırılıyor. Kestane pişirilerek sıtma için ilaç yapılıyordu. Mideyi koruma ve kanamayı kesme özelliği var. Atkestanesi zararlı olmamasına rağmen acı olduğu için yenmiyordu.
Kızılcık (Цым) Tsım: Dişetlerine iyi gelen kızılcığın komposto ve turşuları da yapılıyor. Kızılcık sıtma tedavisinin yanı sıra mide ve bağırsaklar için ilaç yapımında da kullanılıyor.
Beyaz mısır (Хуычъы) Xuçı: 2 bin civarında çeşidi olan beyaz mısır, sarı mısırdan farklıdır. Çocukların çok sevdiği, Avrupa’da hayli tutulan bir mısır çeşididir. Gaz giderici özelliği olan bu mısırdan ciğer, mide, bağırsak ve sıtma ilaçları yapılmaktadır.
Devedikeni (Гукка) Gukka: Atların da severek yediği bu ota atdikeni de denmektedir. Ot kaynatılıp suyu hastalara içiriliyor. Yenilebilen bu ottan sıtma hastalarına ilaç yapılıyor.
Yerelması (Хуыскъæл) Xuşkel: Bu bitkinin toprak altındaki patatese benzeyen meyvesi yenilebiliyor. Çiğ veya pişmiş halde sıtma hastalarına ilaç yapılıyor.
Çim Otu (Фыркъæдæн) Fırkeden: Çimen çeşitlerinden biri olan bu ot, beyazımtırak çiçek açıyor. Çiçekleri döküldükten sonra kalan küçük meyveleri, kabukları soyularak yenilebiliyor. Yaprakları ve meyveleri ilaç yapımında kullanılıyor. Bir bardak içkiye bir adet kinin tableti, amonyak ve köy göçürten otundan elde edilen tentür karıştırılarak sıtma hastalarına içiriliyor. Mayısta toplanan pelin otu tentürü içiriliyor. Müge otu, içki içinde mayalandırılıp içiriliyor. Saman, su içinde kaynatılıp suyu hastaya içiriliyor. Ayçiçeği taneleri içki içinde bekletilip içiriliyor. Ekmeğin yumuşak iç kısmına örümcek ağı konup hastaya yutturuluyor.
Kireçlenme – (Цæххытæ ) – Tseğğıte – (Цынагæнттæ) – Tsınagentte
Kireçlenmeler için çok çeşitli ilaçlar yapılıyordu. 1 kilo kereviz 3 litre maden suyunda, yarım litre kalana kadar kaynatılıp suyu içiriliyordu. Ayva, incir, dut yapraklarından 10’ar tane birlikte 2 litre suda yarıya inecek şekilde kaynatılıp suyu içiliyordu. Madımak tentürü içiliyordu. Rahim, hemoroit ve karın ağrılarına da iyi geliyor. 1 kilo beyaz hindiba dalları 4 litre suda, 1 litre kalana kadar kaynatılıp suyu içiliyordu. 13 adet limon rendelenip 1 litre suya biraz da İngiliz tuzu ekleyerek kaynatılıyor ve suyu içiliyordu. 1 kaşık pirinç soğuk suda 24 saat bekletildikten sonra pişiriliyor ve sabahları aç karnına yeniyor. Sedir ağacı kozalakları suda kaynatılıp suyu içiliyor. Bayır turpu rendelenerek kireçlenmiş yerlere konuyor. 1 kilo yulaf, 5 litre suda 2 litre kalana kadar kaynatılıp 200 gr. bal ekleniyor ve hastaya yediriliyor. Madımak, civanperçemi otuyla kaynatılıyor veya madımak tek başına kaynatılıp hayvan safrası ekleniyor ve suyu hastaya içiriliyor. Osetlerin “jad” dediği çimlendirilmiş buğday maltı yediriliyor. Kekre yemiş çayı içiriliyor. Kuşburnu taneleri olgunlaşınca dallarında 1 kilo kadarı 5 litre suda yarıya inene kadar kaynatılıp suyu içiliyor. Patates yapraklarından çay yapılıp içiliyor. Arpa kepeği suda hamur haline getirilip günde 3 kere kireçlenmiş yerlerin üstüne konuyor. Arpa maltına soğuk su katılıp bir gün bekletiliyor ve suyu içiriliyor. Huşotu tomurcukları içkiyle karıştırılıp bir hafta bekletiliyor ve ağrıyan yerlere sürülüyor veya suyu içiliyor. Kireçlenmiş ve ağrıyan yerlere dulavratotu yaprakları konuyor.
Şeker Hastalığı – (Сæкæр Низ) – Şeker Nij
Şeker hastalığına çeşitli otlardan ilaçlar yapılıyordu. Üvezotu dallarının soyulmuş kabukları suda kaynatılıp içiliyor. Dişetlerine de iyi geliyor. Devesilotunun dalları yeniyor veya dallar soyularak tentür yapılıyor. Bu ot yakıcıdır ve vücuda değdiğinde yakıyor, bu nedenle dikkat ediliyor. Dallarından turşu da yapılıyor. Dulavratotu yaprakları kaynatılıp suyu içiliyor. Dalları yeniyor. Kalbe de iyi geliyor. Bataklık yabanmersini yapraklarından tentür yapılıyor, çayı da demleniyor. Ceviz içinin ince zarları kırmızı şarapla kaynatılıp içiliyor. Maydanoz ekşimiş süt ile karıştırılıp içiliyor. 1 kilo böğürtlen 5 litre suda 1 litre kalana kadar kaynatılıp suyu içiliyor. Taze fasulye yeniyor. Alıç çiçekleri yediriliyor. Leylak otunun meyveleri kurutulduktan sonra 1 kaşık dolusu kaynar suya konuyor ve günde 3 kere içiliyor. Kekik çayı içiliyor. 10 kilo siyah turp rendelenip yarım litre alkol eklenerek karanlık yerde bir hafta bekletiliyor. Daha sonra içiliyor. Isırganotu, soda, kuşburnu birlikte kaynatılıyor ve suyunda banyo yapılıyor. (Devam edecek)
