Değerli okurlarımız,
Ahmet Cevat Benk’in hazırladığı bu araştırma dosyasında; Türkiye’de yaşayan Çerkeslerin yerleşimleri, tarihçeleri, nüfusları, ekonomileri, asimilasyon karşısındaki kayıpları gibi bilgiler paylaşılıyor.
Sizler de yaşadığınız bölgelerden ya da başka illerden bu konuyla ilgili arşiv bilgilerini ulaştırarak katkıda bulunabilirsiniz.
ahmetcevatbenk@gmail.com
Tarihçe
Çanakkale Çerkeslerinin tamamı Biga ilçesine bağlı köylere iskân edilmişlerdir. Oldukça yoğun bir Çerkes nüfusunun yerleştiği Biga bölgesi, Çerkeslerin hemen tüm boylarının yerleştiği bir ilçe olmuştur. Biga’ya Çemguy, Hatkoyy, Kabardey, Abzeh, Mexoş, Bjeduğ, Şapsığ, Ubıh ve Çeçenler yerleştirilmişlerdir.
Biga’da 11’i Adige, 2’si Çeçen olmak üzere toplam 13 köy iskân edilmiştir. Köylerin tamamına yakınının hem Türkçe hem Çerkesçe isimleri vardır. Bu isimlerin genel olarak köylerin Kafkasya’dan geldikleri yerlerin adları olduğu anlaşılmaktadır.
Biga’daki Çerkesler değişik zaman ve yollarla ilçe sınırlarına gelerek iskân edilmişlerdir. Bir bölümü denizyoluyla İstanbul üzerinden; bir bölümü Trabzon, Samsun, Sinop iskelelerinden çıkıp Ankara’da geçici iskânın ardından Biga’ya sevk ile; başka bir grup önce Ordu ilinin Ünye ilçesine, daha sonra akrabalarının yanına iskân talepleri kabul edildiğinden Biga’ya yerleştirilmişlerdir. Yine Osmanlı döneminde Karesi Sancağı olarak adlandırılan Balıkesir ilinde iskân oldukları halde, izinsiz olarak Biga ilçesine gelerek toprak alıp yerleşen Çerkesler bulunmaktadır. Biga ilçesine gelen son grup ise Osmanlı’nın Balkanlar’ı kaybetmesinden sonra Anadolu’ya gelen Çerkeslerin bir bölümü olmuştur.
Ekte sunulan belgelerden de anlaşılacağı üzere Biga bölgesi Çerkeslerinin bir kısmının Hicri 27.04.1283 tarihinde Sinop üzerinden Ankara’ya ulaştırılıp orada geçici olarak konaklatılan Çerkeslerden oluştuğu, bir grup Çerkesinse Hicri 14.03.1301 tarihinde Biga ilçe merkezinde tayinat dağıtılmasıyla aynı ya da yakın tarihte geldikleri; Ünye ilçesinden gelen Çerkeslere Hicri 06.05.1283 tarihinde iskân izni verildiği, Karesi Sancağı’ndan gelen Çerkeslerin Hicri 04.06.1283 tarihinde tespit edildiği, Balkanlar’dan gelen Çerkeslerin Hicri 16.09.1308 yılında iskân edildikleri anlaşılmaktadır.
Çeçenlerin ise iki yıl ara ile iki köye iskân edildikleri, iki ayrı Osmanlı arşiv belgelerinden anlaşılmaktadır. Çınardere ve Çınarköprü köylerine yerleştirilen Çeçenlerin Hicri 09.02.1277 ve Hicri 13.10.1279 tarihlerinde iskân edildikleri anlaşılmaktadır. İlçeye bağlı dört Karaçay köyü de bulunmaktadır. Bunlar Geyikkırı, Doğancı, Aziziye ve Akköprü köyleridir. Karaçay köyleri Kumuk kabilelerinden oluşmaktadır.
Coğrafya
Biga ilçesi kendi adıyla zikredilen yarımadada kurulmuş, Çanakkale il merkezine 90 km uzaklıkta bir ilçedir. Doğuda Gönen, batıda Lapseki, güneyde Çan, kuzeyde Marmara Denizi ile çevrilidir. İlçe nüfusu 90.274, merkez ilçe nüfusu 55.975’tir. Biga ilçesi Anadolu topraklarında olmakla birlikte Avrupa kıtasının da sınırıdır. Ulaşım Çanakkale üzerinden sağlandığı gibi Bursa üzerinden de yapılabilmektedir. Eski ve yeni İzmir yoluna da yakındır. Deniz ve karayoluyla ulaşım mevcuttur.
Biga ilçe merkezi
Biga ilçe merkezinde yaklaşık 2.000 civarında bir nüfus yaşamaktadır. Bu nüfus genel sürgün döneminde yerleştirilmeyip Biga bölgesindeki köylerden ekonomik nedenlerle ve eğitim amaçlı göç eden nüfustur.
Köylerde yaşayan sülalelerin tespitinde desteklerinden dolayı Tsırğoy Nurettin Akçal’a teşekkür ederim.
Aşağıdemirci (Beceş)
Biga ilçesinin doğusunda olup 15 km mesafededir. Köy 126 nüfus, 50 haneden oluşmaktadır ve karma olarak kurulmuştur. Nüfusun %50’si Çerkes, %50’si ise yerli halktır. Dil bilme 40-45’li yaşlarda sınırlıdır. 40 yaş altı dili bilmemektedir. Köyde Çerkes çocuklarından sadece 5 okul çağında öğrenci bulunmaktadır. Evliliklerin %60’ı yabancılarla olmaktadır. Düğünler genel olarak yerli halkla birlikte yerli halkın enstrümanlarıyla olup düğünün bir bölümünde pşınawe eşliğinde Çerkes düğünü yapılır.
Köyün geçimi genel olarak tarımdır. Buğday, pirinç, mısır, ayçiçeği gibi tarımsal ürünler üretiminin yanı sıra 50-60 büyükbaş hayvanlı mandıralarda hayvancılık yapılır. Süt toplama-stoklamayla ilgili bir kooperatif vardır.
Nüfus 70’li yıllarda 300 civarında iken kentlere genel göçle birlikte nüfus yarının altına düşmüştür. Köyde 4 pşınawe bulunmaktadır.
Bahçeli (Yecerkoáy)
Biga ilçesine 8 km mesafededir. Ulaşım sıkıntısı yoktur.
Köyün %95’i Çerkes olmayan halklardan oluşur. Köyde toplam 70 hanenin sadece 6’i Çerkestir. Köy Biga ilçesinin doğu yönünde olup tarımla geçinir. Dil bilen, 1-2 yaşlı dışında kimse yoktur.
Hacıköy (Askelay)
Biga ilçe merkezine 9 km mesafede olup ilçenin doğusundadır. Karma bir köydür, 70-80 hane ve 271 nüfusa sahiptir. Nüfusun %50’si Çerkestir. Eğitim-öğretim yaşındaki öğrenci sayısı 6’dır. Düğünler genel olarak yerli enstrümanlarla yapılır. İstisna olarak bazı düğünler Çerkes gelenekleri ağırlıklı olur. Dil bilme yaşı 50-60 yaş üstüdür. Ekonomi, tarıma dayalıdır.
Dereköy (Şıncıy)
Biga ilçe merkezine 16 km mesafede, ilçenin kuzeybatısındadır. Tamamı Çerkeslerden oluşmaktadır. 70 hane, 171 nüfustan oluşmaktadır (2020 nüfus sayımı). Dil konuşma oranı oldukça yüksektir. Dil bilme oranı 30’lu yaşlara kadar inmektedir. Köyde yükseköğrenim görenlerin oranı oldukça yüksektir. Bu nedenle köy nüfusuna kayıtlı çok miktarda memur ve akademisyen vardır. Son yıllarda köye dönüş oranı yükselmeye başlamıştır. Yabancı evliliklerin sayısı oldukça düşüktür.
Düğünler özgün Çerkes kültürüne göre yapılmaktadır. Eğitim-öğretim çağındaki öğrenci sayısı 4-5 civarındadır.
Bakacak (İpkaiye)
Biga ilçe merkezine 18 km mesafededir. %30’u Çerkes olup köy 60 hane ve 200 nüfustan oluşmaktadır. Dil bilme yaşı 60 yaş ve üzeridir. Köy, Biga ilçesinin kuzeybatı yönündedir. Eğitim-öğretim çağında 7 Çerkes öğrenci vardır. Düğünler karma olup belli bölümünde Çerkes düğünü yapılır. Bazı aileler tamamını Çerkes düğünü şeklinde yapar. Yabancı evlilik oranı %40 civarındadır.
Emirorman (İhvaniye-Bjeduğhable)
Biga ilçe merkezine 11 km mesafededir. Karma bir köydür. Toplamı 30-35 hane civarında olup 12 hane Çerkes yaşamaktadır. Ünlü pşınawe İbrahim bu köylüdür. Dili sadece yaşlılar bilmektedir. Düğünler yerel usullere göre yapılmakta olup Çerkeslerin düğününde aralarda Çerkes oyunları oynanır. Ekonomi tarıma dayanır. Köyde Kemalpaşa tatlısı imal eden küçük bir işletme mevcuttur.
İdriskoru (Toefkoay-Bacıhkoy)
Biga ilçe merkezine 4 km mesafededir. Bugünlerde bölgedeki kentleşme nedeniyle şehir merkeziyle birleşmiş durumdadır.
Nüfusun tamamı Çerkes iken kente yakınlığı nedeniyle Çerkes olmayan nüfus yerleşimi çok olmuştur. Son sayımda nüfus 547 olarak saptanmıştır. Bu nüfusun %60’ı Çerkestir. Dil bilme yaşı 45-50’lerdedir. 45 yaş altı dil bilenlere nadiren rastlanmaktadır. Düğünler Çerkes geleneklerine göre yapılır. Zaman zaman yerli enstrümanlar da kullanılır. 30 civarında Çerkes öğrenci vardır.
Osmaniye (Ğobekuay)
Biga ilçe merkezine 10 km mesafede olup ilçenin doğu yönündedir. Biga’nın en az nüfusa sahip köylerinden birisidir. Çok az bir Çerkes nüfus barındırmaktadır. Mevcut nüfus 37 olup 20’si Çerkestir. Çerkes dilini sadece yaşlılar bilir. Ekonomi, tarıma dayalıdır.
Cihadiye (Tuğujhable)
Biga ilçe merkezine 20 km mesafededir. Kuzeybatıdadır, 114 nüfus, 60 hanedir, dil bilme oranı 40 yaş üzeridir. Düşük yaşlardan anadilini bilenler vardır. 10 civarı taşıma öğrenci Bakacak’taki okula gider. Köyün tamamı Çerkes olup Çerkes kültürü egemendir. Düğünler Çerkes enstrüman ve gelenekleriyle yapılır. Yabancı evlilik oranı %20 civarındadır. Ekonomi tarıma dayalıdır.
Savaştepe (Weçepşiy-Bjeheköy-Cıhelköy-Haleköy)
Biga kent merkezinin batı yönünde olup ilçe merkezine uzaklığı 6 km’dir.
Köy 80-90 hane civarında kurulmuş ancak 1980’li yılların başından itibaren nüfusta azalma yaşanarak 60 haneye düşmüştür. Tamamı Çerkes olup köyde oturan nüfus 180 civarındadır. Bu nüfus yaz aylarında 200 civarına çıkmaktadır. Düz arazide kurulmuş olup tarım yapılabilmektedir. İstanbul iline yakın olması nedeniyle köy nüfusuna kayıtlı birçok kişi İstanbul’a yerleşmiştir. Nüfusun birçoğu üniversite mezunu olduğundan kamu görevi gibi işler yapmaktadırlar. Köy okulu kapanmıştır ve eğitim-öğretim çağındaki yaklaşık 20 öğrenci taşımalı sistem ile başka yerlere gitmektedir. Köyün geçimi genel olarak tarıma dayanmaktadır. Son zamanlarda Biga ilçesinin büyümesi, köy merkez ve çevresindeki arsaların değerli hale gelmesine neden olduğundan arsa ticareti de gelişmiştir.
Tokatkırı
Biga ilçesine kuzey yönünde 13 km mesafededir. Köy her ne kadar Çerkes köyü olarak kurulmuşsa da günümüzde tek hane Çerkes kalmıştır. Çerkesler topraklarını farklı halklara satarak köyü terk etmiş.
