Бэдзэогъум и 24-м къыщыублагъэу и 27-рэм нэс къалэу Истамбыл я 3-рэ Дунэе Адыгэ конференцие щыкlуагъ. Къэралыгъо 13-мэ къарыкlыгъэ лlыкlохэр ащ хэлэжьагъэх. Ащ изэхэщакlохэр Хэку къэгъэзэжь Хасэу Канадэ щызэхащагъэр, Бзылъфыгъэ Адыгэ Хасэу Тыркуем щылажьэрэр, Нюрнберг Адыгэ Хасэр. Джащ фэдэу Тыркуем щылажьэрэ черкес хасэхэр lэпыlэгъу хъугъэх мы lофтхьабзэ иныр зэхэщэгъэнымкlэ. Зэlукlэр Багъларбаши культур Гупчэм щыкlуагъ.
Адыгэ lофыгъохэм апылъ цlыф пэрытхэр зэlукlэнымкlэ, тилъэпкъ игумэкlыгъохэм зэгъусэхэу атегущыlэнхэмкlэ мы конференциер амалышlу, къэралыгъо пчъагъэхэм арытэкъухьагъэ хъугъэ адыгэхэм язэlукlапlэ чlыпlэу ар хъугъэ.
Апэрэ конференциитlур Германием ит къалэу Нюрнберг щыкlуагъ, мыгъэ Тыркуер къыхахыгъ, сыда пlомэ хэлэжьагъэхэр ащ къынэсынхэр нахь къафэпсынкlагъ, визэ lофхэм амгъэгумэкlэу бэ къэкlошъугъэхэр. Ащ пае Стамбул укъэкlоныр нахь lэшlэхэу къыхахыгъ.
Конференцием хэлэжьагъэх Тыркуем, Израиль, Сирием, Урысыем, Канадэ, Швецием, Германием, Америкэм, Эмиратым, Англием, Голландиием, Иорданием, Палестинэм къарыкlыгъэ адыгэхэр. Апэрэ мафэм ахэмэ шlуфэс гущыlэкlэ закъыфагъэзагъ конференцием изэхэщакlохэу, Канадэм ылъэныкъокlэ, профессорэу Щоукъар Стlашъу Орфан, Тыркуемкlэ профессорэу Гюнсель Авджи, Бзылъфыгъэ Адыгэ Хасэм итхьэматэу Эминэ Сезгин, Германием ылъэныкъокlэ профессорэу Фаади Мыхьамод.
Джащ фэдэу пэублэ гущыlэхэр къашlыгъэх анахь адыгэ зэхахьэ инэу Тыркуем щылажьэхэрэ КАФФЕДым итхьэматэу Умит Динчер ыкlи ЧЕРФЕДым итхьэматэу Нусрэт Бащ. Мы Федерациехэр зэгъусэхэу мырэущтэу зы конференцие зэрзэдхэлэжьагъэхэр умгъэшlэгъон плъэкlырэп. Къызэрэчlэкlыгъэмкlэ, зэгъусэхэу зэдэлэжьэнхэ алъэкlыщт фаехэмэ.
Мэфищым зэуж итэу, пчэдыжьым сыхьатыр 10-м аублэзэ, пчыхьэм 9-м нэс гущыlэхэр къашlыгъэх. Адыгэм игумэкlэу щыlэр зэкlэ къыраlотыкlыгъ, зынэмысыжьыгъэхэр щыlэп. Адыгабзэр зэраухъумэщтыр, ныбжьыкlэхэм адыгагъэр чlамынэу зэрагъэсэщтхэр, ахэр зэррагъэджэщтхэр, лъэпкъ культурэр, хабзэр, тарихъыр зэрзэрагъэшlэщтыр, Хэкум къызэрагъэзэжьышъущтыр, зэпэчыжьэ адыгэхэм зэпхыныгъэхэр зэрзэдагъэпсыщтыр, адыгэ Хасэхэр зэрэжьэщтхэр – мы зэпстэур зэхэпфыныр псынкlагъэп, зэкlэмкlи едзыгъо 17-мэ доклад 80 фэдиз къащашlыгъ.
Я 3-рэ Дунэе Адыгэ Конференцием шъхьэу иlагъэр – Тызэгъусэу къэкlощт охътэшlум тыфэкlощт. Узэкъотмэ узэрэлъэшыр къагъэлъагъо ашlоигъоу, къэгущыlагъэхэм яеплъыкlэхэр къыраlотыкlыгъэх.
Зэкlэмэ анахь шъхьаlэр адыгэ упчlэр политическэ lоф мыхъуныр ары. Тилъэпкъ итарихъ ухаплъэмэ, пчъагъэрэ адыгэхэ агъэпцlагъэх, ежьхэм яшlошlыхэр къыдыхалъытэзэ, тилъэпкъ агъэфедагъ къэралыгъо инхэм. Икъущт ащ фэдэу шъхьалым тызэрэдагъэфагъэр.
Адыгэм иакъыл цlыкlоп, ар ежьым къызфигъэфедэжьын зэрэфаер, ежьым ышъхьэ егупшысэзэ зэрэпсэун фаер ары анахь шъхьаlэр, ары зэкlэми зэдаштагъэр.
Тиныбжьыкlэхэм гъэсэныгъэ дэгъу агъотынэу, сыд фэдэрэ лъэныкъо зыфэбгъэзагъэми, цlыф еджэгъэшхохэр тилъэпкъ иlэнхэ фае. Джащыгъум уасэ къыпфашlыщт. Сыд фэдэ къэралыгъо исми, хэшlыкl зиlэ адыгэхэр зэдегупшысэнхэу, зэпхыныгъэ яlэныр гъэпсыъэн фаеу къэгущыlагъэхэм зэдаштагъэ.
Хэхэс адыгэхэм ащыщхэр нахьыбэу Хэку гъогум зэрэтещэжьыгъэнхэ фаери зы lофыгъо шъхьаlэу къыхагъэщыгъ. Ащ пе хэкlыпlэу алъэгъурэри къаlуагъэх. Адыгэ кlалэ, пшъэшъэ ныбжьыкlэхэр Мыекъуапэ, Налщык, Щэрджэс къалэ щыlэ Университетхэм ачlэхьанхэу кlэгъэгушlугъэнхэ фае.
Дунаим изэхэтыкlэ псынкlэ дэдэу зызэблехъу, глоболизацие процессыр къэуцурэп, ащ адыгэр хэткlуахьы, джырэ щыlакlэ зыкъыщемгъанэу, ащ удиштэу, ау уиадыгагъэ чlэмынэу, а зыр ары ухэзымгъэкlокlэщтыр, упсэун зэрэфаер къэгущыlагъэхэм ащыщыбэхэм къыхагъэщыгъ.
Хэсэ зэфэшъхьафэу непэ адыгэхэм яlэхэр таущтэу зэдэлэжьэщтха? Тыркуем изакъоми Хэсэ 200 фэдиз мары ит. Ахэм язэпхыныгъэ, Федерациехэм язэдэлэжьэныгъэ, Дунэе Адыгэ Хасэм иlофшlакlэ – мыхэмкlи къэгущыlагъэхэр бэ. Хасэхэр цlыфхэм ашlогъэшlэгъоныным пае, ахэм къякlолlэнхэм пае сыд шlэгъэн фаехэр – мы упчlэхэри игъэкlотыгъэу зэхафыгъэх.
Зэкlэм анахь упчlэ хьылъэу къаlэтыгъэр – Сирием щыпсэурэ адыгэхэм ягумэкlыгъу. Гъот макlэ зиlэ унагъохэр сыдэущтэу зыхэт хьэзабым къыхащыжьышъущтха? Мыр уизакъоу къэралыгъохэр къыбдемыlэу зэрэмгъэцэкlэшъущтыр гъэнэфагъэ. Зыщыпсэурэ къэралыгъохэм яхабзэхэр агъэфедэхэзэ, хэкlыпlэ закъо нахь щымыlэми, Сирием ис адыгэхэр къищыжьыгъэнхэ зэрэфаер зы анахь мэхьанэ lофыгъоу къаlуагъ.
Дунэе Адыгэ Конференциер гъэ къэс зэхащэзэ зэрашlыщтыр, джыри ащ иlофшlэн зэрэлъагъэкlотэщтыр ащ икlэщакlохэм къаlуагъ. Къаlэтыгъэ упчlэхэмкlэ lофышlэ купхэр зэхащагъэх, ахэм пшъэрылъ гъэнэфагъэхэр афашlыгъэх.
Ящэнэрэ Дунэе Конференцием къыдыхэлъытагъэу сурэтышlэхэм якъэгъэлъэгъон хэзащэгъагъ, джащ фэдэу орэдыlохэр, пщынэо купхэр зыхэлэжьагъэхэ пчыхьэзэхахьэхэр, концертхэр зэхащагъэх.
Ащ нэмыкlэу, хабзэ зэрэхъугъэу Хэку къэгъэзэжь Хасэм ыгъошъошэрэ тынхэр агощыгъэх. Илъэсым иадыгэ цlыф зыфиlорэ бгъэхалъхьэхэр ыгъэшъошагъэх, джащ фэдэу 2022-рэ илъэсым Адыгэ республикэм икъэралыгъо гъэпсын илъэсишъэ зэрэхъурэр хагъэунэфыкlы ашlоигъоу, Адыгэ автоном Хэкум иапэрэ тхьэматэу Хьахъуратэ Шыхьанчэрые ыкlи Адыгэ Республикэм иапэрэ Президентэу Джарымэ Аслъан медальхэр къафагъэшъошагъ, «Илъэсым ишlушlакlу» зыфиlорэ щытхъуцlэхэмкlэ ахэр къыхагъэщыгъэх.
Тlэшъу Светлан – Адыгэ республикэм изаслуженнэ журналист.
