Çeçen diasporasının temsilcileri, kasım ayı sonlarında İçkerya Cumhuriyeti’nin bağımsızlığını destekleyen iki ayrı toplantı düzenledi. 25-26 Kasım tarihlerinde Fransa’da düzenlenen ilk toplantıyı, Tolam (Zafer) hareketinin lideri Jambulat Süleymanov başlattı. Bir gün sonra, Çeçen Cumhuriyeti İçkerya’nın sürgündeki başbakanı Akhmed Zakayev tarafından Belçika’da bir konferans düzenlendi.
Bu toplantılar, diasporanın iki lideri arasında bir tür siyasi düello haline geldi. Toplantılara katılanlardan bir kısmı, İçkeryalıların karşıt kamplara bölünmesi hakkında açıkça konuştu.
Ancak Kavkaz.Realii’nin görüştüğü uzmanlar, değerlendirmelerinde o kadar açıksözlü olmadı.
Avrupa’da yaklaşık 200 bin Çeçen yaşıyor
Tarihçi ve araştırmacı gazeteci Mairbek Vachagaev, Avrupa ülkelerindeki Çeçen diasporasının yaklaşık 200 bin kişiden oluştuğunu yazıyor. En büyük diasporaya sahip ülke, yaklaşık 67-70 bin Çeçenin yaşadığı Fransa… Almanya’da yaklaşık 50 bin, Avusturya’da 30 binden fazla Çeçen yaşıyor, en küçük Çeçen diasporası ise birkaç yüz Çeçenin yaşadığı Balkan ülkeleri…
Paris yakınlarında Tolam kongresi
Sivil toplum kuruluşu Tolam (Çeçencede zafer), 2017’de Çeçen direnişinin eski savaşçıları arasında oluşturulan Bart-Marsho (Bart-Marşo) hareketinden doğmuştur. Bart-Marşo’nun o zamanki hedefi, diasporadaki tüm siyasi güçleri birleştirmekti.
İlk “Bart-Marşo” mitingi, 2018’de Strazburg’da gerçekleşmiş ve Çeçen-İnguşların sınır dışı edilişinin yıldönümü olan 23 Şubat 2019’a ithaf edilmişti. Eylem, Çeçen göçmenler için en kalabalık kitlesel eylem olmuş ve diasporada yeni bir siyasi gücün ortaya çıkması için ciddi bir girişim haline gelmişti. O mitingde aynı safta yer alan katılımcıların çok azı, beş yıl içinde farklı yönlere ve gruplara dağılacaklarını hayal edebilirdi.
Bart-Marşo’nun eski başkanı Jambulat Süleymanov, birkaç yıl sonra, 1997-2004 yılları arasında İçkerya başkanlığı yapan Aslan Maskhadov’un oğlu Anzor Maskhadov’la birlikte kurdukları Tolam adlı yeni hareketin başına geçti.
Süleymanov ve Maskhadov, 25-26 Kasım tarihlerinde, Paris’in 40 km güneyindeki Melun kentinde “Çeçen Cumhuriyeti İçkerya Birleşik Diasporası 1. Uluslararası Kongresi”ni düzenlediler.
Kongre başkanı Süleymanov’a göre, etkinliğin amacı yeni bir toplumsal hareketin oluşmasıydı. Başkanlık heyetine Çeçen siyasi hareketinin gazileri katıldı: Aktivist Makhmud Bibulatov, Almanya’da yaşayan Çeçen aktivist Yaragi Sulumov ve ayrıca Çeçen muhalefet hareketi 1ADAT’ın lideri İbrahim Yangulbaev ve Saikhan Muzaev.
Kongreye Ukrayna’dan hukukçu Oleksandr Merezhko, siyasetçi Dmitry Korchinsky, Ukrayna Parlamentosu milletvekilleri Dmitry Chernev, Dmitry Natalukha, Musa Magomedov ve Oleksiy Goncharenko desteklerini bildirdi.
Çeçen diasporası adına konuşan Maskhadov ile Yangulbaev kardeşler (en küçükleri, Rusya Federasyonu’ndaki aşırılık yanlıları listesine yeni eklenen Baysangur da oradaydı) siyasi faaliyeti yoğunlaştırma ve bağımsız İçkerya taraftarları arasında ayrılığa yol açan bazı güçlerle yüzleşme yapma çağrısında bulundu. Ancak toplantıdaki hiç kimse bu güçlerin kimler olduğunu kesin olarak belirleyemedi.
Ukrayna’da Rusya’ya karşı savaşan Covhar Dudayev Taburu’ndan bir katılımcı (ismini ve yüzünü gizledi), Süleymanov’a destek verdiğini belirtti. Şeyh Mansur Taburu’ndan Bogdan Chechensky de Facebook hesabından yaptığı açıklamada “Tolam” başkanını desteklediğini ifade etti.
Süleymanov, Ahmed Zakayev başkanlığında yurtdışında bulunan “sözde” hükümet hakkında sert bir şekilde konuştu ve Zakayev’i “bir dizi tehlikeli eylem ve devlet suçları” ile itham etti, ayrıntılara girmedi.
Melun’daki kongrede, yeni Çeçen hareketinin 18 kişiden oluşan konseyi seçildi. Süleymanov başkan, Maskhadov ise başkan yardımcısı oldu. Sosyal ve siyasi faaliyetlerde bulunulacağı belirtildi, belirli bir hedef açıklaması henüz yapılmadı.
Brüksel’de konferans
Zakayev destekçileri, 27 Kasım’da Brüksel’de bir konferans düzenledi. Konferansın tarihi, “Çeçen-İnguş Cumhuriyeti Devlet Egemenliği Bildirgesi”nin kabulünün 32. yıldönümüne denk getirildi.
Jitomir Bölge Konseyi üyesi Alla Musevich, yaptığı konuşmada, Zakayev’in Ukrayna tarafından Çeçenya’nın tek yasal temsilcisi olarak tanındığını belirtti. Musevich’in söyledikleri, Zakayev etrafında birleşme çağrısı yapan Ukraynalı gazeteci Aleksey Bobrovnikov tarafından desteklendi.
Ukraynalı milletvekili Oleg Dunda, İçkerya’nın Ukrayna tarafından bağımsız olarak tanınan ilk ülkeler arasında olması gerektiğini düşündü. Milletvekiline göre, önce ülkede bir İçkerya temsilciliği açmak ve bu cumhuriyetin pasaportlarını tanımak gerekiyor. Bu görüş, Ukraynalı milletvekili Aleksey Goncharenko ve Belaruslu aktivist Galina Matyushina tarafından da desteklendi.
Rusya Federasyonu Devlet Duması eski milletvekili İlya Ponamarev, Avrupa Parlamentosu üyesi ve Polonya eski Dışişleri Bakanı Anna Fotyga, Avrupa Parlamentosu üyesi Russa Yuchkevich, Amerikalı siyaset bilimci Paul Goble ve diğerleri özetle şunu söyledi: “Şu anda Ukrayna’da yaşananlar, kesinlikle bağımsız bir İçkerya’nın başlangıcı olacak.”
Çeçen diasporasından insan hakları aktivisti Said-Emi İbragimov, “Avrupa’daki Çeçen Yaşlılar Konseyi”nin başkanı Said Magomed Khachukaev, Çeçen Cumhuriyeti İçkerya Parlamentosu Üyesi Balavdi Beloev, “Fransa Çeçenleri Birliği”nin başkanı Baskhan Magomadov, İsviçre’den insan hakları aktivisti Zainap Gashaeva, Çeçen diasporası adına siyasetçi Apti Sulumkhadzhiev, Çeçenya’nın eski politikacılarından Musa Temishev, blog yazarı Musa Lomaev, “İşgalden Arındırma Komitesi”nin üyesi Hüseyin Akhmadov ve diğerleri konuşmalar yaptı.
Çeçen Cumhuriyeti İçkerya’nın ikinci başkanı Aslan Maskhadov’un dul eşi Kusama Maskhadova’nın kongrede görünmesi şaşırtıcıydı. Tek oğlu Anzor’un başbakanın siyasi muhaliflerinin oluşturduğu derneğin yönetiminde olduğu düşünüldüğünde, Zakayev’in toplantısına katılımı birçok kişi için sürpriz oldu.
Ayrıca İçkerya’nın eski Şeriat Güvenliği Bakanı İslam Halimov da beklenmedik bir şekilde ekranda belirdi. 80-90’lı yıllarda aktif bir siyasetçiydi, Çeçenya’da “İslami Rönesans Partisi”nin kurucusuydu, İçkerya’nın İslami yapısının destekçisiydi ama yaklaşık 15 yıldır hakkında hiçbir şey duyulmamıştı. Halimov, konuşmasında bu toplantının, Çeçenya’nın işgalden arındırılmasında temel bir olay olabileceğine dikkat çekti.
Ukrayna tarafında savaşa katılan “Özel Amaçlı Tabur”un üyesi Hüseyin Jambetov ve yardımcısı Hacı-Murat Zumso, askeri birliklerinin gelecekte İçkerya ordusunun temeli haline geleceğini söyledi.
Kongrenin planlanan seyrini, bir gün önce Melun’daki toplantıya katılan ve ardından Brüksel’deki toplantıya gelen muhalif 1ADAT hareketinin başkanı İbrahim Yangulbaev değiştirdi. Yangulbaev, Çeçen diasporasındaki ihtilafın sorumlusunun Zakayev olduğunu ve siyasi arenayı terk ederek Zakayev’in bu durumu düzeltebileceğini belirtti. Buna cevaben Jambetov, konuşmacının yanında belirdi ve Zakayev’e saygısızca davranılmasına izin vermeyeceğini belirtti. Tartışma öyle bir boyuta ulaştı ki, organizatörler çevrimiçi yayını askıya almak ve ancak her şey sakinleştiğinde yeniden başlatmak zorunda kaldı. Zakayev, olayların iktidar mekanizmasının yanlış anlaşılmasının sonucunda ortaya çıktığını açıklamaya çalıştı. Mevcut siyasetçilerin hiçbirine rakip olmadığını belirtti, ancak tarihin bu kritik anında her şeyden vazgeçmeye niyeti olmadığına da dikkat çekti. Yangulbaev de bir yanlış anlaşılmaya neden olduğu için özür diledi.
Zakayev, Çeçen Cumhuriyeti İçkerya’yı Rusya tarafından işgal edilmiş bir bölge olarak tanıma kararı aldığı için Ukrayna’ya teşekkür etti. Bir minnettarlık göstergesi olarak, Grozni’deki Halkların Dostluğu Meydanı’nın adının Ukrayna Rada Meydanı olarak değiştirildiğini ve Ukrayna Cumhurbaşkanı Vladimir Zelensky’ye “Ulusun Onuru” ve “Covhar Dudayev” nişanları ödülü verildiğini açıkladı.
Çok yönlü çelişkiler
Çeçen diasporasında yaşayanların görüşleri, düzenlenen toplantılar konusunda farklılıklar taşıyor, ne Zakayev’in ne de Süleymanov’un görüşlerine katılmayanlar var. Örneğin, Çeçen Cumhuriyeti İçkerya’nın eski dışişleri bakanı Akhyad İdigov, iki toplantıyı da eleştirdi. Süleymanov ve Zakayev’in eylemlerini İçkerya yasalarına aykırı olarak değerlendirdi ve onlara “uluslararası arenadaki mücadeleyi yoğunlaştırmak için yasadışı faaliyetlerden vazgeçme ve Çeçen İçkerya Cumhuriyeti’nin anayasal alanına dönme” çağrısı yaptı.
Hüseyin İshanov başkanlığındaki “Çeçen Demokratlar”, olanlarla ilgili bir değerlendirme yapmadı.
Çeçen muhalif blog yazarı Tumso Abdurahmanov liderliğinde yeni kurulan siyasi parti “Çeçenya’nın Sesi”, Zakayev-Süleymanov hesaplaşmasında taraf tutmuyor. Abdurahmanov, İbragim Yangulbaev’in konuşması sırasında Zakayev destekçilerinin yaptıklarını kınadı.
Tabur temsilcileri de iki toplantı konusunda görüşlerini dile getirdi. “Şeyh Mansur Taburu”ndan Bogdan Chechensky, “Sanki önümüzde iki seçenek var; ‘Özgürlük, eşitlik ve adalete ihtiyacımız var mı?’ diye soruyoruz. Birini seçenler, ‘Evet, ihtiyacımız var’ diyor, ikincisini seçenler ise ‘Hayır, buna ihtiyacımız yok’ diyor.”
Ukrayna Parlamentosu’ndan milletvekili Oleksiy Goncharenko’ya Ukrayna’nın şu anda Çeçen siyasi örgütlerine ne tavsiyede bulunabileceği sorulduğunda, öncelikle Rusya’da bulunan ve silahlı direnişe hazırlanan Çeçenlerle temas kurmak için birleşmeleri gerektiğini söyledi.
Jamestown Vakfı’ndan Kuzey Kafkasya analisti Valery Dzutsev’e göre, dışarıdan bakıldığında Çeçen diasporasının liderleri öldürülmemiş bir ayının derisini paylaşıyor gibi görünebilir. Ancak uzmana göre, Avrupa, ABD ve Kanada’daki Çeçenlerin siyasi olarak aktif kısmı için bu toplantı ve konferanslar gerekli. Dzutsev, bu toplantılar olmadan tüm bölgeyi kapsayabilecek küresel değişikliklere hazırlanamayacaklarına inanıyor.
Ukrayna Parlamentosu’ndan soykırım kararı
Ukrayna Parlamentosu, Çeçen Cumhuriyeti İçkerya’yı Rusya tarafından işgal edilmiş olarak tanıyan ve Çeçen halkının soykırımını kınayan bir kararı ekim ayında kabul etmişti. Mevcut 351 milletvekilinden 287’si kabul oyu kullanmış, 64’ü çekimser kalmıştı. Kararın açıklayıcı notunda, Çeçenya’nın 1991 yılında SSCB’den çekilerek İçkerya adıyla bağımsızlığını ilan ettiği belirtilmişti. (kavkazr)
Çeviri: Serap Canbek