Хабзэ зэрэхъугъэу, адыгабзэмрэ тхыбзэмрэ я Мафэ ипэгъокIэу республикэм «Адыгэ диктант» щатхы. Мыгъэ ар гъэтхапэм и 11-м я 5-у зэхащагъ. Адыгэ къэралыгъо университетым адыгэ филологиемкIэ ыкIи культурэмкIэ ифакультет щыкIуагъ, джащ фэдэу пэIудзыгъэ шIыкIэм тетэу шIоигъоныгъэ зиIэхэм ар атхын амал яIагъ.
Илъэс къэс хабзэм икъулыкъушIэхэр, кIэлэегъаджэхэр, кIэлэеджакIохэр, общественнэ движениехэм ахэтхэр, журналистхэр, студентхэр, нэмыкIхэри мыщ хэлажьэх.
Культурнэ – егъэджэн, гъэсэныгъэ мэхьэнэ ин зиIэ Iофтхьабзэр зэхащэнэу зэрэхъугъэр лъэпкъ факультетым идеканэу Хьамырзэкъо Нурыет къытфиIотагъ.
– Тифакультет ныдэлъфыбзэм икъэухъумэн пшъэрылъ шъхьаIэу иI. Адыгабзэм нахь анаIэ тырадзэнэу, еджэкIо къодыеу щымытэу, хэтрэ цIыфи хэлэжьэн лъэкIынэу тегупшысагъ ыкIи адыгабзэмрэ тхыбзэмрэ я Мафэ ипэгъокIэу «Адыгэ диктант» зыфиIорэ Iофтхьабзэр зэхэтщагъ. «Тотальный диктант» зыфиIоу илъэс пчъагъэ хъугъэу зэхащэрэм елъытыгъэу ар дгъэпсыгъэ. Адыгабзэм имэхьанэ зыкъегъэIэтыжьыгъэным, зэзыгъашIэхэрэм япчъагъэ хэхъоным, адыгабзэр зышIэхэрэм ащымыгъупшэжьыным «Адыгэ диктантыр» фэлажьэ. 2019-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу ар зэхэтэщэ. Шъыпкъэу пIон хъумэ, апэрэ илъэсым тыгу джэнджэш илъыгъ, агу рихьыщтмэ, цIыфхэр къекIолIэщтхэмэ, ашIогъэшIэгъоныщтмэ тигъэгумэкIыгъ. Ащ чанэу къызэрэхэлэжьагъэхэр лъэшэу тигуапэ хъугъэ ыкIи илъэс къэс, мэфэкIым ипэгъокIэу зэхатщэу тыублагъ, – еIо тигущыIэгъу.
2020-рэ илъэсым диктантыр затхыщтыр IофшIэгъу мафэу тефагъэти, ащ фэдизэу бэмэ атхыгъагъэп, ащ къыхэкIыкIэ къыкIэлъыкIохэрэр зыгъэпсэфыгъо мафэхэм атырагъэфэнэу тыраубытагъ. Пандемием ыпкъ къикIыкIэ 2021-рэ, 2022-рэ илъэсхэм пэIудзыгъэ шIыкIэм тетэу диктантыр атхыгъ.
2021-рэ илъэсым IофшIэн 613-рэ къагъэхьыжьыгъагъ. Диктантыр нэбгыри 117-мэ дэгъу дэдэу атхыгъагъ. 2022-рэ илъэсым нэбгырэ 400-м ехъумэ адыгабзэкIэ заушэтыгъ. Къыхэдгъэщымэ тшIоигъу, «Адыгэ диктантым» дунэе мэхьанэ иIэ зэрэхъугъэм ыкIи пэIудзыгъэ шIыкIэу зэхащэ зэрэхъугъэм ишIуагъэкIэ IэкIыб къэралхэм ащыпсэурэ тилъэпкъэгъухэри мы Iофтхьабзэм чанэу къызэрэхэлажьэхэрэр.
– Шъыпкъэ, диктантыр ядгъэтх къодыекIэ адыгабзэр къызэтенэщтэп, ау цIыфхэм бзэм идэхагъэ агу къагъэкIыжьы, шIэныгъэу аIэкIэлъхэмкIэ заушэтын амал яIэ мэхъу. Тигуапэ, илъэс къэс Iофтхьабзэм ежэрэ, хэлажьэрэ цIыфхэр мымакIэу зэрэтиIэхэр. АшIогъэшIэгъонэу адыгабзэмкIэ шIэныгъэу яIэхэр аушэты. Хэлажьэхэрэм анкетэ афэтшIыгъэу, ахэм афэгъэхьыгъэ къэбарыр тэугъои. Ыпэрэ илъэсхэм нахьыжъхэр нахь къыхэлажьэщтыгъэхэмэ, джы ныбжьыкIэхэм япчъагъэ нахьыбэ хъугъэ. Ахэм ятхакIэ нахь дэгъу хъугъэ, анахьыбэмкIэ пунктуацием ылъэныкъокIэ ары хэукъоныгъэхэр зыхашIыхьэхэрэр. Диктантыр зытхыхэрэм аныбжь илъэсиим къыщегъэжьагъэу илъэс тIокIитIум ехъу, пенсием тIысыжьыгъэхэу Iофтхьабзэр зышIогъэшIэгъонхэри къахэкIых. Анахьэу кIэлэегъаджэхэр, кIэлэеджакIохэр ары «Адыгэ диктантыр» зытхырэр, ау бзэм емыпхыгъэу зызыушэтыхэрэм япчъагъи хэхъо зэпыт. IофшIагъэхэр илъэсым къыкIоцI адыгэ кафедрэм чIэлъэу тIыгъых, фаер къекIолIэн иIофшIэн еплъыжьын амал иI, – еIо Хьамырзэкъо Нурыет.
«Адыгэ диктантыр» цIыфхэмкIэ нахь гъэшIэгъон, Iэрыфэгъу зэрэхъущтым дэлажьэх, къыхэлажьэхэрэм япчъагъэ нахьыбэ зэрэхъущтым зэхэщакIохэр лъэшэу пылъых. Iофтхьабзэм цIыфхэр къыхэлэжьэнэу зэрэфаехэр, ау хэукъоныгъэхэр ашIынхэмкIэ ашIохьайныпэу къызаIом, цIэ тедзэкIэ зыкъатхын амал арытыгъ. Шъхьадж ишIоигъоныгъэкIэ, сайтым ихьэмэ зыкъышIэжьынэу зыфэе цIэр зыфеусыжьы. Зыгорэм ишIэныгъэ зэрэмакIэр къагъэлъэгъон, ар мэскъарэ ашIыныр арэп пшъэрылъэу зыфагъэуцужьырэр, адыгабзэм имэхьанэ къаIэтыжьыныр ары зэхэщакIохэр зыуж итхэр.
Пандемием илъэхъан къиныгъэми онлайн шIыкIэм ишIуагъэкIэ нахь цIыфыбэ къызэрэхэлэжьагъэр, IэкIыб къэралхэм ащыпсэурэ адыгэхэми чанэу диктантыр зэратхыгъэр нэрылъэгъу афэхъугъ. Мы илъэсым офлайн ыкIи онлайн шIыкIэр къызыфагъэфедагъ.
– ГъэрекIо диктантыр тIоу гощыгъагъэ. Бзэр зыIулъэу зыгъэфедэхэмрэ бзэр зэзыгъашIэхэрэмрэ. А купитIум яхьылъагъэкIэ диктант зэфэшъхьафхэр атхыгъэх. Шъхьадж ежь иIэрыфэгъур къыхихыгъ, тIури зытхыгъэхэри къахэкIыгъэх. Мыгъэ зы диктант атхыгъэр. Ащ икъыхэхын тегупшысагъ ыкIи мыхьылъэ дэдэу, бзэр жъугъэу зымыгъэфедэхэрэмкIи псынкIэнэу къыхэтхыгъ. Диктантым гущыIэ 220-м ехъурэп хэтыр, – еIо тигущыIэгъу.
Текстым икъыхэхын мэхьанэшхо раты. Ащ дэлэжьэщтхэр пэшIорыгъэшъэу агъэнафэх. Текстым гъэсэныгъэмкIэ ыкIи пIуныгъэмкIэ купкI ин иIэу щытын фае, ащ дакIоу ар къин дэдэ къыхахырэп, сыда пIомэ, адыгабзэр зэкIэми зэраIэкIэлъыр зэфэшъхьафы. Ар дэгъоу атхыгъэу, балл ин къызахьыкIэ, къэкIорэ илъэсым джыри фэчэфхэу хэлэжьэнхэу зэхэщакIохэм алъытэ. Мы илъэсым адыгэбзэ шIэныгъэлэжьэу, адыгэбзэ шIэныгъэм иеджапIэ зэхэзыщэгъэ КIэрэщэ Зэйнаб ыныбжь илъэси 100 зэрэхъурэм епхыгъэ текстэу атхыгъэр.
Я 5-у зэхащэгъэ диктантыр сыхьатыр 12-м рагъэжьагъ. Iофтхьабзэм ипэублэ диктантыр зэрэптхыщт ыкIи зэрауплъэкIущт шIыкIэр къаIотагъ. ЗэхэщакIохэм къызэраIорэмкIэ, онлайн шIыкIэм тетэу диктантыр зэратхырэм ишIуагъэкIэ ащ хэлажьэхэрэм япчъагъэ нахьыбэ хъугъэ. Адыгеим щыпсэухэрэм ямызакъоу IэкIыбым ис тилъэпкъэгъухэри ахэтыгъэх.
(Адыгэ макъ)
