«Хьэ» псалъэм къикlыр, и къежьапlэр тщlэу пlэрэ?
Ди унагъуэм щlэуэ къыщlэхьэр, къыщедгъэблагъэм, Къеблагъэ ди «хьэ/щlэ» лъапlэ, хужытlэу къыдогъэблагъэ. Хьэщlэр зыдыщlашэр «хьэ/щlэщ»щ. Щlэуэ къытхуеблэгъар «хьэ»уэ къыщlэкlынущ, ауэ къеблагъэми и гуапэ мэхъу «хьэ»уэ, «щlэ»уэ зэреблэгъар. Хьэ/щlэ жепlэмэ и гуапэ хъууэ, «хьэ» жэпlэмэ и жагъуэ хъумэ «хьэ» псалъэм къикlыр, къыдгуригъаlуэр дымыщlэу къыщlэкlынущ, псэущхьэу лъакъуиплl зыщlэт, пщlантlэм lулъ, банэу хъыбар егъащlэ хьэрау пlэрэ къыдгурыlуэр.
Нэгъуэщl зы щапхъэу: Цlыхум и псэр хинэу, зи дуней зыхъуэжым и пкъыр быдэ мэхъу, зи пкъыри быдэ хъуа щlым (кхъэм) щlалъхьэнум папщlэ «Хьэ/дэ» хужыдоlэ, ягъэзащlэ гуауэl уэхугъэр «хьэ/дэ lэтынщ», хуэгуlэу, и гъэину къекlуалlэ бзылъхугъэхэм я гъейр «Хьэ/дэ»ращ. зыдыщыlэр «хьэ/дагъэщ». Хьэдэр зыщlэлъхэр «хьэдэщ»щ. Хьэдэр, зыдэкlуауэ я лъытэр «хьэ/дырыхэ»щ.
Кlэлъыкlуэ зы щапхъэу: Пасэрейм щыгъуэ, цlыхухэр зыхэсу, зыдэщlыгъуу зы псэупlэ яухуамэ а тlысыпlэм хужаlэр «къуажэ»т, ар зы ежэх псы lуфэт, «къуэ», къуэладжэт псыр щы«жэ»р. «Къуа/жэ» псалъэр къытехъукlагъэнщ а тlысыпlэм и щlыпlэцlэу. Ауэ а тlысыпlэхэми «Хьэ/блэ»кlи йоджэхэ. Сыт тlэ «хьэблэ»м къежьапlэ хуэхъуар? Ижь ижьыжьым бгъуэнщlагъ щlэсауэ, заужьыу, адрей псэущхьэхэм ятекlуэф хъуауэ, псым пэгъунэгъуу тlысынухэр лъыкlэ зыпыщlахэт, зэлт, зэшт, зэблагъэу зэблат, аращ «хьэ/блэ» щlыхужаlар. Къуажэр, тlысыпlэ щlыпlэм и цlэщ. Хьэблэр щыпсэухэм я фlэщыгъэцlэщ.
Пыдощэ; и лъэм хуэхьыр, зыхьым телъыр «хьэ/лъэ»щ. Зытелъу зы «хьы»р, «хьэ»щ. Нытlэ, абы цlэу фlащар «Хьэлъэ зехьэщ».
Мыбы хуэдиз псалъэр зыхужаlар, нобэ «цlыху» зыхужытlэ псэущхьэм къытена пасэрей и цlэрауэ дымыщlэмэ; зы цlыхум «хьэ» жепlэмэ! «Хьэ»р уэращ! къыбжиlэжынщ.
Сыт мы «хьэ» псалъэр фlащын щlыхуеяр?
Ижь ижьыжьым, мывэ лъэхъэнэми ипэ, лъэхъэнэ кlыфl зыфlаща лъэхъэнэм щыгъуэ, псэущхьэу «хьэ»р цlэуэ къыщlытена а лъэхъэнэм сэ бзэм къызэрыхэщыжымкlэ «Хьэ лъэхъэнэ» хужысlащ.
А лъэхъэнэм и псэукlэр жэщым и кlыфlым lэщlагъэм уэздыгъэр хэмыхьауэ, бгъуэнщlагъым щlэсу, нэху щыуэ яшхын ягъуэтыну щакlуэ кlуэуэ, зыпэлъэщыу къиукlыфхэр ишхыу, къиукlыфын къышыlэщlэмыхьэм щыгъуэ, къэкlыгъэхэм и лъабжьэм щlищlэхэр къыщlитlыкlыу, пытхэр, пылъэлъахэр зыщlикъэу ишхыу къару игъуэтыу псэуащ. Ахэри щимыгъуэтым щыгъуэ мэжалlэу (жэкlэ лlэным хуэкlуэу) зы псэукlэ гугъехьхэм хэтащ.
Я пкъыри псым хуэныкъуэщ, псыншагъэм псэри къелкъым. Псыми холlэ. псыхуэлlэуи малlэ. Псым lухьэфыу щыхуэм псы ефэфкъым. Псэущхьэ бзаджэ инхэм щошынэ. Кърахужьэ, зыкъыригъэлын папщlэ, е жыгым допщей, игъуэтмэ гъуанэ йопщхьэ, къэсыжыфмэ
бгъуэнщlагъым бауэ бапщlэу зыщlедзэ и бауэр пикыным нэсауэ. Щыбауэм зодэlуэж, къригъэкl макъыр зыпыкlауэ «хьэ, хьэ, хьэ» жиlэу зыхехыж. Ар цlэу къытонэ, бзэм къыхонэ. Макъ зэрызкlэ псэлъэным щыщlидза лъэхъэнэхэм.
Макъ зэрызкlэ псалъэу, зиужьу адрей псэущхьэхэм, текlуэу, игъэшынэу, lэщlагъэм, lэзагъэ хилъхьэфыу, дэ дощlэ, тхузэфlокl, догъэзащlэ, дэ доцlыху жаlэфыу зыщаужьым щымыlэр, нэп«цlы»р, п«цlы»р, «ху» зыщlыф кърагъэкlыу «цlыху» псалъэри бзэм къыхохьэ. Адрей псэущхьэхэм ящхьэщокl.
«Хьэ» псалъэр ез цlыху къуэдейракъым къызытенар.
Ижь ижьыжьым, щакlуэ щыкlуахэм къаукlыфа псэущхьэхэм и фэр мывэ дзакlэ жанкlэ трахт, тралъэфт. Зэрыхуэшхыу и лыр яшхт. Ауэ и къупщхьэхэм я дзэр пэлъэщтэкъым, мывэкlэ якъутэ къупщхьэм илъ цlынэр, куцlынэр (куцl) кърашхыкlт, ез къупщхьэхэр зыхыфlадзэт. Мы зыхыфlашхыкl лым, лъым и мэр къызыщlихьэ псэущхьэхэр къекlуалlэми къабгъэдэхьэфтэкъым. Къыдэхуа къупщхьэ лъапщхьэ зыхыфlадзахэр япхъуатэу lуахыурэ яшхт. Етэнэрей къупщхьэри lуихыну къигъэзэжуу. Къыдэхуахэр ищхыу зэсахэщ, зыри зыжрамыlэу гъусэ зыхуэхъуахэщ псэущхьитlыр. Къыдэхуэхэр зэришхым папщlэ сэ «дэхуашхэ» хужысlащ! Жэщlым зыдекlуэлlэжым зэгъусэу екlуэлlэжу, дэхуашхэр щlэлъыпlэ бгъуэнщlагъым и lупэм lулъу. Шынагъуэу зы гуэрэ илъагъумэ макъ къригъэкlыу банэу, зэсэу гъусэ зыхуэхъуащ. Зы махуэ гуэрым, псафэ, псы ефэныу щыlухьам щыгъуэ, псэущхьэ бзаджэ жэрхэм зым кърихужьа дэхуашхэри, жэкlэ, бауэ бапщэу бгъуэнщlагъым зыщlидзащ. И бзэгури къыридзауэ кlэщl кlэщlыу бауэу. Абы къригъэкl макъыри, «хьэ, хьэ, хьэ» макъ кlэщl зыкlэлъыкlуэхэр къригъэкlыу. Абы щыгъуэ хужиlагъэнщ, макъ кърагъэкlыр зэрызэщхьым къыхэкlыу: сэри сы«хьэ»щ, уэри у«хьэ»щ хужиlагъэнщ, а лъэхъэнэм, бзэм зимыужьауэ, макъ зэрызкlэ фэкlа мыпсэлъэф псэущхьэу. (Узэlэбэкlыжмэ хьэр цlыхум гъусэ щыхуэхъуар, илъэс мим пщыкlутху «l5.000» ипэщ.)
Иджыри, зы махуэ гуэрэм щакlуэ кlуауэ, щэхуу зиплъыхьыурэ щещlэм щыгъуэ; Бзу цlыкlухэм я lумкlэ я lыгъыр, лъэпхъащэу къратlыкlа кумбым ирадзэу, трапlэжу ялъэгъуащ. А къратыкlам ирадзам махуэ къэс лъыгъуазэурэ кlэлъыплъащ. Щlым къыхэкlыу, къэущхъуэнтlу, къыдэкlыкlейуэ щалъагъум, дэри мыбы хуэдэу, мо къэкlыгъэхэм къыпыкlэу къыпылъэлъу тшхыхэр, щыр къиттlыкlыу иддзэмэ хъуну пlэрэ жаlэу, щlадзащ. Къратlыкlу ирадзащ а пылъэлъахэр. Уэшхырэ хуабэрэ зэригъуэту, къыхэкlыу, къэущхъуэнтlу, къыдэкlыкlейуэ, къыдэкlыкlейм щхьэ пищlэу, щхьэ пищlам, шэ ирищlэу, дыгъэм и хуабэр илъагъухукlэ тlыгъуэу, тlыгъуар иутхыпщlмэ къилъэлъу, къыгъэкlащ. Мы къэкlыгъэми зы цlэ хужиlэн хуейт. Къыщыкlым макъ къригъэкlтэкъым. Макъ кърагъэкlыр цlэ хуэхъут, макъ къыщримыгъэкlым ещанэрейуэ цlэ хуэхъуауэ къыщlэкlынущ «хьэ» макъ псалъэр.
Мы къэкlыгъэр япэ дыдэ къигъэкlа шхыныгъуэщ. Зыхасэм цlэ хуэхъуащ «хьэ/сэ»у. Хьэр я хьэжмэ «хьэ/жыгъэ»у. Хьэм, хьэжыгъэм хэщlыкlамэ, «хьэ/тыкъ, хьэ/луж, хьэ/лыгъанэ, хьэ/лlамэ»у.
Ди бзэм и ныбжьыри зыгъэлъагъуэ, «хьищым» и къежьапlэм дытепсэлъыхьащ.
И ныбжьыр фэ!
Абы пщlэ хуэфlщ! Зефхьэ! фымыгъэкlуэд!
Ауэ фэ зыми «хьэ» жевмыlэ!
«Хьэ»р уэращ къыбжиlэжынщ!
