Зауэм къыщалъэща нагъыщэ нэхъыщхьэ дыдэу ялъытэ — Совет Союзым и Лӏыхъужьыцӏэр къызыхуагъэфэщахэм ящыщщ хэлъа хахуагъэмрэ лӏыгъэмрэкӏэ, зэрихьа лӏыхъужьыгъэхэмкӏэ зи цӏэр къэралым и зауэ тхыдэм къыхэзына, Ботэщей (Малый Зеленчук) адыгэ къуажэжьым къыщыхъуа Хьэбэч Умар Хьэмид и къуэр.
И ныбжьыр илъэс 23-рэ мыхъуауэ, зауэр иухыным махуэ 28-рэ фӏэкӏ имыӏэжу, Хьэбэчым и псэр Текӏуэныгъэм щӏитащ.
Умар ерыщагъ зэрыхэлъым, зыхуигъэувыж къалэнхэм лъэбакъуэ быдэкӏэ зэрыхуэкӏуэфым гу щылъатагъэххэт щӏалэ цӏыкӏур иджыри къуажэ еджапӏэм щеджэ щӏыкӏэ. Иужькӏэ ардыдэр далъэгъуащ Умар здыщеджа, Черкесск къалэм дэт педучилищэм дежи. Сыт щыгъуи пэжщӏэкъу, къикӏуэт зымыцӏыху щӏалэм пщӏэ хуащӏт, ныбжьэгъу щыпкъэу ялъытэт. Арагъэнщ комсомол комитетым и секретарь къалэнри Умар къыщӏыхуагъэфэщауэ щытар. И ныбжьым емылъыта губзыгъагъэ зыхэлът, жыжьэрыплъэт. Апхуэдэ и хьэл-щэнхэр зэкъым зауэр щекӏуэкӏым Умар сэбэп къызэрыхуэхъужар…
Педучилищэ нэужьым Хьэбэчыр мазэ бжыгъэкӏэ егъэджакӏуэу лэжьащ, итӏанэ зауэ-лъэсыдзэ училищэм щӏыхьэри ехъулӏэныгъэ хэлъу къиухащ, лейтенант фӏэщыгъэцӏэр иӏэххэу.
37-нэ Гвардейскэ корпусым и 100-нэ Гвардейскэ Свирскэ хьэуа-десант бригадэм и батальоным и командир ныбжьыщӏэ дыдэу Умар зауэм ӏутащ, фӏыуэ къалъагъуу, пщӏэрэ щӏыхьрэ къыхуащӏу. Уӏэгъэ хъууэ сымаджэщым щыщӏэлъам мыхъумэ, ар зэи зауэм къыӏукӏакъым, абы и кууупӏэ, и гуащӏэгъуэ дыдэм хэту и гъуэгуанэр ирихьэкӏащ.
Хьэбэч Умар щэнейрэ Совет Союзым и Лӏыхъужьыцӏэр къыфӏащын хуеящ. Ауэ зэщ апхуэдэ щӏыхьыр къызэрыхуагъэфэщар, ари бэлыхьышхуэм хэту…
Зыхэта 100-нэ Свирскэ хьэуа-десант бригадэм щыщ дзэ пакӏэр япэ щӏыкӏэ Москва и ӏэгъуэблагъэм щагъэхьэзырри, иужькӏэ Карельскэ фронтым ягъэкӏуащ. Псоми хуэмыдэжу Умар цӏэрыӏуэ щыхъуар фин быдапӏэ Самбатуксэ къыщащтам щыгъуэщ. Мы быдапӏэм бгъэдыхьэпӏи бгъэдэкӏыпӏи иӏэтэкъым, бгы къырым хэтти, абы нэмыщӏыжу ихъуреягъкӏэ псыятӏэт, адэкӏэ-мыдэкӏэ къиукӏыпӏэ зэхуэмыдэхэри иӏэт. Кхъухьлъатэхэмрэ артиллериемрэ къэбгъэсэбэпу уебгъэрыкӏуэми, къыпхуэщтэнутэкъым. Быдапӏэм урибгъэдыхьэ хъуну иӏэр зы лъагъуэ закъуэти, ар финыдзэм ихъумэт, езыри псыятӏэм пхыкӏти, пхузэхуэщӏынутэкъым, ди сэлэтхэри пхыкӏыфынутэкъым.
Тӏасхъэщӏэххэм къахутар зэригъапщэурэ куэдрэ гупсыса нэужь, Умар мурад ищӏащ хьилагъэ хуекӏуэну. Нэхъ зауэлӏ хахуэхэр хэту, финыбзэри фӏыуэ яцӏыхуу абы зы гуп зэригъэпэщащ. Ахэр фин сэлэтхэр зэрыхуэпа щыгъынхэмкӏэ ихуэпащ, бийм и паролри зригъэщӏащ, щытыкӏэ гугъу зэхуэмыдэхэм ихуэми къызэрикӏыжыну щӏыкӏэми хуигъэсахэщ. Загъэхьэзыра нэужь, Умар я пашэу гупым бий плъырыпӏэхэр къызэранэкӏри, быдапӏэм дыхьащ. Икӏи, бийр къапэмыплъагъэххэу зэрымыщӏэкӏэ ятеуэри быдапӏэр къащтащ, совет сэлэт хэмыкӏуадэу. Апхуэдэ гуеягъым папщӏэ Умар къыфӏащын хуеят Совет Союзым и Лӏыхъужьыцӏэр. Ауэ апщыгъуэм абы къратар дзэзешэм ират хабзэ Невскэ Александр и орденрат.
Етӏуанэу Совет Союзым и Лӏыхъужьыцӏэр Умар къратын хуеящ Польшэм деж Одер псым щызэпрыкӏым щыгъуэ зэрихьа лӏыгъэ къызэрымыкӏуэм ипкъ иту. Ауэ апщыгъуэми ар зэфӏэкӏакъым… Иужьым псоми къагурыӏуэжащ Умар и лӏыхъужь нагъыщэр апхуэдизрэ щӏрамытам и щхьэусыгъуэр.
Къапщтэмэ, Умар и зауэлӏ гъуэгуанэр ӏупщӏу къыщыхощ 1943 гъэм екӏуэкӏа зэхэуэхэм. Апщыгъуэм зи ныбжьыр илъэс 22-рэ нэхъ мыхъуа щӏалэм къыхуагъэфэщат хьэуа-десант дивизием и батальоным и командиру щытыныр.
1944 гъэм совет зауэлӏхэм Карельскэ фронтымкӏэ бийм ебгъэрыкӏуэн ирагъажьэ. А зэхэуэхэм зауэ, политическэ мыхьэнэшхуэ яӏэт. Сталиным и унафэкӏэ Карельскэ фронтым дэӏэпыкъуэгъу хуащӏ хьэуа десантникхэр. Батальоным я пашэр Хьэбэчрат. Бийм дауэ зимыгъэбыдами, дапхуэдэу зэхэуэхэр гуащӏэу щымытами, совет зауэлӏхэм я ебгъэрыкӏуэныгъэм фашистхэр къыпэщӏэтыфакъым. Апхуэдэу, Свирь псы ӏуфэм щекӏуэкӏа зэхэуэ гуащӏэхэм Хьэбэчым лӏыгъэшхуэ щигъэлъагъуэу хэтащ.
Щӏалэ хъыжьэм зэрихьа лӏыгъэм иужькӏэ куэдрэ къытепсэлъыхьыжащ Умар къыдэзэуахэр. Хьэбэчым и батальоным ипщэкӏи, ищхъэрэкӏи къебгъэрыкӏуэ финхэр лъэрыщӏыкӏ ищӏт. А зэхэуэм къыпэкӏуащ Сумбатукс деж бийм кӏэ щетыныр. Икӏи, апщыгъуэм гуеигъэрэ лӏыгъэрэкӏэ нэхъ къыхэщахэм я цӏэр щраӏуэм ягъэлъэгъуауэ щытащ Хьэбэчым и батальоныр, къэрал зауэ нагъыщэхэмкӏи полкым и сэлэт, сержант куэди къыхагъэщащ…
Шыщхьэӏу мазэм зэхэуэхэр нэхъ ужьыхауэ, дивизием къэкӏуащ генерал Мерецков. Абы зыхуигъэзащ 301-нэ полкым и командир Харазия икӏи жриӏащ Хьэбэч Умар и зэуэкӏэм, и лӏыгъэм Совет Союзым и Лӏыхъужь щӏыхьыцӏэр хуэфащэу къызэрилъытэр, ар къызэрырамытар зэрыфӏэмытэрэзыр. Генерал Мерецковым жиӏащ дзэм и штабым ӏуэхур зэрызэхигъэзэрыхьар, зэхагъэкӏыжын зэрыхуейр…
1945 гъэм мэлыжьыхьым и 9-м Хьэбэчым и батальоныр Австрием и къалащхьэ Венэ хуит къэщӏыжыным хэтащ. Ди сэлэтхэм къикӏуэт ямыщӏэу бийм и техникэр зэхагъэлъалъэт. Апхуэдэ зы зэхэуэм дежи Хьэбэч Умар уӏэгъэ хьэлъэ щохъу.
Умар и ординарецу щыта Лопатин Михаил иужькӏэ мыпхуэдэу итхыжащ: «Мэлыжьыхьым (апрелым) и 11, сыхьэтыр 4. Бийм дебгъэрыкӏуащ, ипэкӏэ дыкӏуэтащ, ди штабым нэгъуэщӏ щӏыпӏэм зыщигъэбыдащ. Нэмыцэхэм шэр къыттрагъэлъалъэ. Зыр зым кӏэлъыкӏуэу лагъымхэр къытхадзэ. Апхуэдэ зыр дэри къытхэуащ. Сэ сызытеджэла Умар зыкъищӏэжри къызэфӏэувэжащ. Ауэ и лъакъуэм лъыр къыпыжт, биишэм зэпиудауэ. Уӏэгъэр спхэри, уӏэгъэщым си командирыр схьащ. И акъыл къыщихьэжами Умар япэу зыщӏэупщӏар и зауэлӏхэращ. Ахэр уӏэгъэ зэрыхъуар жесӏащ. Зытӏыгъыну, зыдгъэбыдэну лъаӏуэурэ, и анэм, и щхьэгъусэм я цӏэхэр и ӏупэм телъурэ, Умар си ӏэплӏэм илъу и псэр щитащ». «Дэ зэгуэрми тщыгъупщэнукъым ди комбат лӏыхъужь Умар!», — щӏитхэжат Лопатиным.
Мэлыжьыхьым (апрелым) и 13-м Венэ хуит къащӏыжащ. Свирскэ гвардейскэ ӏэфӏауэ полкым щыщу Совет Союзым и Лӏыхъужьыцӏэр фӏащыну зыхуагъэфэщахэм аргуэру Хьэбэч Умар яхэхуащ…
Дауэми, илъэс 46-рэ текӏыжауэ, 1991 гъэм Хьэбэч Умар къилъэща щӏыхь иныр — Совет Союзым и Лӏыхъужьыцӏэр лъагъэсыжащ.
Хьэбэчым и цӏэр езыр здыщеджа педколледжым, къыздалъхуа Ботэщей къуажэм дэт курыт еджапӏэм, Подмосковьем, Москва дэт еджапӏэхэм зэрахьэ, Хьэбэз районым пхыкӏ уэрам нэхъыщхьэм.
И фэеплъ сынхэр щытщ Австрием и къалащхьэ Венэ, Черкесск педколледжым и щӏыхьэпӏэм, зыщалъхуа къуажэм дэт, лӏыхъужьым и цӏэр зезыхьэ курыт еджапӏэм и пащхьэ, республикэм и Лӏыхъужьхэм я алеем.
