Çerkes müzik kültürünün bu günkü seviyesine ulaşmasında beslendiği zeminin kökleri, en eskiye dayanan Nart kültüründen kaynaklanan zengin uğraştır. Çerkes ezgilerini ve ağıtlarını eski tarihinden günümüze bağlayan müzik kültürü olağan üstü bollukta ve canlılıkta gelişmiş ilişkilere sahiptir.
Onu bu duruma getiren ana etken Nart kültürünün muazzam yaratıcı gücüdür. O, Nart sözlü geleneğinden aldığı değerlerle beslendi. Çerkes halkının yetenekli oğulları ve kızları bunda öncü oldu. Müzik böylece en geniş şekilde halkı kucakladı. Yüzlerce yıllık halk müziği geleneğini Ceguakueler taşımıştı bugüne. Onlar aynı zamanda birer söz şairiydiler. Ürünleri kendilerinden öncekilerinin deneylerine dayanıyordu. Çerkes müziğini onlar titizlikle korudu, bu titizlik halk arasında beğeni topladı, kalıcılaşmasına neden oldu. Halkın beğenmediği hiçbir müzik, ne uzun ömürlü oldu ne de kalıcılaştı. Müziği Kuzey Kafkas tarihinde dünden bugüne taşıyan halkın beğenileriydi.
Çerkes müziğini söyleyenler hem bestekardılar hem de müziği topluluğa sevdiren birer şair, birer ozandılar. Gösterdikleri teveccüh ve teşvik, sanatsal ve estetik olarak müziği güzelleştirmiştir. Onların besteleri halkın kazanımları oldu. Bu kazanımlarla Çerkes müziği Kafkasya’da önder konuma yükseldi.
Başlangıcı Nart sözlü geleneğindeki tek sesliliğe dayanan Çerkes müzik geleneği, bu gün ulaştığı noktada “gurup” bilincine ve “koro” seslere dönüştürülebildi. Çerkes halk müziği her ne kadar tek sesli söylense de halk şiiri, halk mitolojileri ve efsaneleri toplulukla organik bağ halinde olduğu için, bu gün gurup müzikleri halk arasında çabuk beğeni toplamıştır.
Kuzey Kafkas tarihinde Çerkes müzik mirası yenilenerek halka dönmüştür. Bin yılları aşkın süredir geliştirilen müziğin olağanüstü önemi, Nart sözlü mirasıdır. Onun üzerinden atlamadan ve onu dönüştürerek yapılan Çerkes müziği, Nart sözlü kültür geleneğinden kopmadıkça büyüyecektir.
Çerkes müziğinin en yaygın olan melodisi, sesleri, karakteristik armonisi, stilistik tarzı, Nart sözlü geleneğinden beslenmiş, onun üzerinden gelişmiştir.
Öyleyse Çerkes müziğine bugün damgasını vuran anlayış Nart sözlü kültürüdür.
Bu kültür müzikte dostluk ve paylaşmaya, halkın sorunlarının çözümüne, halk arasındaki dayanışma ve yardımlaşmaya yansımıştır. Müziği yapan ozanlar; ezgi ve ağıtlarında (vored ve ğıbzelerde) sevgiyi, güzelliği, direnişi övmüş, ezilenleri ve haksızlığa uğrayanları, emeği öne çıkartmış, ülke ve yurt savunmasına katılanları övmüş, kötülükleri yermiştir. Ahlaki, felsefi motifleri incelikle ve zarafetle folklora yansıtarak ortaya koymuştur.
Çerkes müziğinde ozanların yerleri büyük öneme sahipti. Onlar, halkın yaşamını hikaye edici olağanüstü güzellikte müzikler yapmış ve melodileştirmişlerdi. Bu melodilerin her birinin değişik makamları vardı. Bunları yapanlar halk içerisinde itibar görmüşlerdi. Halkın arasında kamu yaşamına yön verenler onlar olmuşlardı. Geçmişin haksızlıklarını çözmekle de, düzen içerisinde haksızlıklara uğrayanların sorunlarıyla da onlar uğraşmışlardı.
Çerkes müziğinin yaratıcısı olan Çerkes ozanları, Çerkes insanın en iyi ve en asil özelliklerini dile getirmişlerdi. İnsanın cesaretini, özgür gelişimini yüceltmiş, halkın bağımsızlığını savunmuş, baskılar karşısında sessiz kalmamış ve güçlü eserler ortaya koymuşlardı.
Kuzey Kafkasya’nın geçmiş tarihinde pek çok ünlü ozanlar vardır. Alanlarında her biri pek çok önemli eserler bırakmışlardı. Onların mirası, ilerici geleneği Kuzey Kafkas tarihinde sonraki kuşaklarca yaşatılmıştır. Daha 1915’lerde Kafkasya’da yaşamış çok ünlü Ceguakueler arasında pek çoğu besteciydi. Hağewue Muhammed, Hajünekhue Pague, Txığue Çatip, Çemgueyli Tas 20. yüzyılın başlarında yaşamış en ünlü ozan ve besteciydiler.
Pek çoklarının besteleri günümüzde bile “Hağewue’nin şarkıları, besteleri” gibi dillendirilmektedir. Kuzey Kafkasya’da Ceguakueler arasında yetenekli çok büyük şahsiyetler vardı. En eski tarihlerde bile Kuzey Kafkasya’da bir köye ünlü bir ozan gitmiş olduğunda, O’nu el üstünde tutarlardı. Onlar halkı yüreklendirir, dinleyenin gücüne güç katarlardı. Kişiyi coşturur, yiğitliğe, dürüstlüğe teşvik ederlerdi. Üzüntüsünü bile sevince dönüştürürlerdi. Onlara Çerkesler büyük önem verir ve ”eğitimli insan zengindir” dedirtirlerdi.
1915’lerde Adığey’de yaşamış ozanlar içerisinde en ünlü olanı Çemgueyli Tas’e idi. O’nun için hala “Tas’enin yönettiği düğün” derler yaşlı Çerkesler. O’nun yönettiği toplulukta, ”Hiçbir tatsızlık olmazdı. Kim hangi nedenle öfkelenip ortalığı birbirine karıştırmaya kalksa, Tas’e elini kaldırdığında sanki efsunlanmış gibi adamı sakinleştirirdi. Ustaca söylemleri, güzel, yerinde tavırları, yüksek seziş, kavrayış ve anlayış yeteneğiyle, düğün yönetmedeki ustalığı yüzünden büyük saygınlık kazanmıştı. Olup biten her şeyi görür, duyar, sezerdi. İyi ve güzel davranan, örnek insanlar için de yaramazlık yapan aykırı davrananlar için de söyleyecek sözleri vardı kafasında. İyi insanlar kendini sever sayarlardı, yaramazlar da çekinirlerdi.” (Şaweç’as’ın Anlattıkları – Lhewsten Yusıf. Çev. F.Huvaj – Adıge Yayınları)
Bugün Çerkesler arasında halkın sorunları ve müzik sorunları tartışıldıkça sanatta müziğin teori ve etkileri öne çıktıkça, ozanlar kendilerini sanatsal olarak eğittikçe Çerkes müzik sanatı samimiyetle yolunu sürdürecektir. Çerkes insan sevgisi, halkın mutluluğu, şiirsel tasvirleri, gücü, anadilde ifade gücü ile Çerkes müziği, halkın yaşamında daha derinden yer edecektir. Çerkes halk müziğinin tarihsel geçmiş mirasının üstün özelliklerini, ustalıkla ortaya koyanlar, hak ettikleri yeri bulacaktır. Unutmamak gerekir ki Çerkes müziğini yapanların başarıları, hem halkın arasında hem de dünya halklarının arasındaki başarıları, Çerkes müzik pedagojisinin başarısını yakalamaktan geçecektir.
Ve yine unutmamak lazım ki Çerkes müziği, Çerkes tarihinde onurlu bir yere sahiptir.
Sayı: 2006 12
