Adigece’ye kendi vatanında mahkeme kararıyla kısıtlama
Maykop/Ajans Kafkas- Adigey Yüksek Mahkemesi, Adigece’nin okullarda zorunlu ders olarak okutulmasını Rusya Federasyonu Anayasası’na aykırı bularak, “resmi dil olsa bile insanları belli bir dili öğrenmeye zorlamanın temel haklara aykırı” olduğuna karar verdi.
Yüksek Mahkeme, Adigey Başsavcılığı’nın, “Eğitim Kanununun Adigece’nin zorunlu ders olmasını öngören 5 ve 6. maddelerinin federal anayasaya aykırı olduğu” gerekçesiyle yaptığı başvuruyu değerlendirdi.
Başsavcılık şu görüşü öne sürmüştü: “Adigey Parlamentosu’nun, federal yasaya uygun olarak Adigece öğrenimi konusunu, Adigey Cumhuriyeti’nin resmi dili olması nedeniyle yeniden ele alma hakkı var. Ancak bu talep bir buyruk özelliğinde olmamalı. Aksi halde bu, Rusya Federasyonu Anayasası’nca garanti edilmiş hak ve özgürlükler ile diller konusundaki eşitlik prensibinin ihlali olur.”
Adigey Yüksek Mahkemesi ise savcılığın bu talebini, dil öğrenimi seçme hakkı tanıyan ‘Rusya Halkları Dilleri Kanunu’na dayanarak onayladı. Kararda “Federal yasama tarafından öngörülmüş durumlar dışında, hiç kimse bir insanı şu veya bu dili kendi isteği dışında öğrenmeye zorlayamaz” denildi. Sonuç olarak mahkeme Adigece’nin zorunlu öğrenimini hakların kısıtlanması ve çiğnenmesi olarak yorumladı. Adigey Parlamentosu’nun da mahkeme kararına karşı temyize gitmeyeceği belirtiliyor.
Hukuk yolu puslu
Karar üzerine açıklama yapan Adigey Eğitim Bakanı Ramazan Bedanokov, Yüksek Mahkeme’nin kararına bakanlık olarak itiraz edemediklerini ama şimdilik bunun eğitim sürecini etkilemediğini söyledi. Yüksek Mahkeme’nin kararını bir üst mahkemede temyiz etme yetkilerinin olmadığını belirten Bedanokov, karara ancak Adigey Parlamentosu’nun itiraz edebileceğini söyledi.
Hukukçularla görüştüğünü de belirten Bakan, önceden olduğu gibi birinci sınıftan itibaren Adigece’nin okutulmasına devam edileceğini ve Parlamento Başkanı Ruslan Hacebiyekov ile meseleyi ele aldıklarını da sözlerine ekledi.
Adigey Adige Khase Başkanı Ashad Çirg de, Adigey Yüksek Mahkemesi’nin kararını “Adige çocukları zorunlu olarak her iki devlet dilini de (Adigece ve Rusça) Adigelerin toplu olarak yaşadığı bölgelerdeki devlet okullarında okumalıdır” diyerek eleştirdi.
Çirg, Adigece’nin Rus çocuklarına zorunlu olmadığını da hatırlattı. Adige Khase Yönetim Kurulu’nun bugünkü toplantısında da mahkeme kararına verilecek tepki ele alınacak.
Mahkeme Kararına Tepki Yağıyor
Adigey’de Adige dilinin okullarda zorunlu ders olarak okutulmasına karşı çıkan yüksek mahkeme kararı hem cumhuriyet yönetiminin hem de sivil toplum örgütlerinin tepkisini çekti.
“Dil Yoksa Halk Olmaz”
Dünya Çerkes Birliği Başkan Yardımcısı Nalbi Guetl, Adige diline yönelik kararın Adigey Cumhuriyeti’nin lağvedilmesine yönelik bir adım olduğunu belirterek, “Dil olmadan halk olmaz. Halk yoksa bir devletten nasıl söz edilebilir” dedi.
Çerkes Kongresi Başkan Yardımcısı Zaur Dzeukojev ise “Bir çocuk dili öğrenip öğrenmemesi gerektiğini nasıl bilinçli olarak açıklayabilecek. O zaman matematiği de haklarını kısıtlamamak için öğrenciye seçmeli yapalım” diye çıkıştı.
Adigece’nin zorunlu olarak öğretilmesinin kesinlikle iptal edilmemesi gerektiğini söyleyen Adigey Parlamentosu Başkanı Valentin Melnikov da bu tür kararların toplumda dağılmaya yol açacağı uyarısı yaptı. Melnikov “Böylelikle insanların dikkati acil çözümler gerektiren ciddi problemlerden başka yöne çekilmek isteniyor” dedi.
“Dönüşe de Darbe Olur”
Dünya Adige Kardeşliği Başkanı Zamir Şukhov karara tepki göstererek, Adigece’nin zorunlu ders olarak Adige öğrencilere okutulması uygulamasına son verilmesinin anadile en büyük darbe olacağını kaydetti. Şukhov, “Biz burada ‘dil öğreniminde özgürce seçim hakkı’ ve ‘anadilin öğrenilmesi hakkı’ kapsamında açık bir değişikliğe gitme görüyoruz. Federal kanunun 6. maddesinin 2. fıkrasını teşkil eden ‘Eğitim’ sadece anadilin öğrenilmesi hakkını korumuyor, aynı zamanda temel bilgilerin anadilde alınması hakkını da öngörüyor. Bundan hareketle öğrencilere zorunlu Adigece dersi ‘dil ve milli aidiyetlerine bağlı olarak haklarının kısıtlanması’ olarak nasıl ifade edilebilir? O zaman İngilizce gibi yabancı diller hangi esas üzerine ‘buyururcasına’ orta eğitim kurumlarında zorunlu ders olarak okutuluyor” diye sordu.
Şukhov, “Adigey Eğitim Bakanlığı’nın Adigece’nin korunması meselesine ciddi yaklaşarak bunu garanti edecek bir yasa çıkarmasını, genç Adigeler arasında yaygın olarak görülen anadilin bilinmemesi durumunu ortadan kaldırmak için gelecek yıldan itibaren okullarda anadil saatlerinin artırmasını umut ediyoruz” dedi. Şukhov Adigece’nin yok olmasının diasporadan geri dönüş perspektiflerini de zarar vereceği uyarısı yaptı.
İsrailli Çerkesler’den Uyarı
İsrail Çerkes Kongresi Genel Sekreteri Orkıj Adnan da, Maykop Teknoloji Üniversitesi’nde rektörken Devlet Başkanlığı’na atanmış olan Thakuşinov’a bir mektupla tepkisini iletti. Mektupta şöyle denildi: “Uluslararası hukuk, Rusya Federasyonu Anayasası ve Adigey Cumhuriyeti Anayasası esas alınarak Adigey’de Adigece’nin statüsü konusunda Adigeler yetkili olmalıdır. Ama son yıllarda Federal merkez Adigey’e danışmadan sürekli görevler veriyor. Bu olay açıkça gösterdi ki, Adigey Cumhuriyeti’nin devlet temelleri her sene daha da zayıflıyor. Federal merkezin Adigey ile ilgili politikasını bir an önce değiştirmesi gerektiğini düşünüyoruz, eğer politika değiştirmezse, bugün Adigey’de bulunan barış korunamayacaktır..
Bugün diasporada yaşayan Adigeler de sizi devlet başkanları olarak görüyor. Adigey’de Adigece’nin statüsünün korunması konusunda akıllıca bir politika sergileyeceğinize inanıyor ve umut ediyoruz.”
Kafkas Dernekleri Federasyonu: “Olayın içyüzünü bilmeyen hemşerilerimiz endişeleniyor”
Adigey Yüksek Mahkemesi’nin kararı üzerine, Kafkas Dernekleri Federasyonu ise “Son günlerde Adigey Cumhuriyeti’nde yapılan yasal düzenlemeler hakkında bir çok haber çıkmakta, olayın içyüzünü bilmeyen hemşerilerimizce yanlış algılamalar olmakta, endişe doğurmaktadır” sözleriyle başladığı yazılı açıklamasında, mahkeme kararını şöyle yorumladı:
“Geçen yıl parlamento aldığı bir kararla 4.sınıftan sonra seçmeli olan Adigece dersleri 9.sınıfa kadar zorunlu hale getirmiştir. Adigey Baş Savcılığı da tercih etmeyene zorunlu olarak Adigece ders aldırılmasının Rus Anayasası ve insan haklarına aykırı olduğu gerekçesi ile yasayı iptal etmiştir. Yani böylece bir yıl önceki duruma dönülmüştür.”
Sayı : 2007 03
