İlk Çerkes feminist Ulviye Mevlan Civelek

0
817
Gazeteci ve aktivist
Müdafaa-i Hukuk-i Nisvan Cemiyeti’nin kurucusu (1913)
Kadınlar Dünyası dergisinin yayıncısı (1913-1921)
Ulviye Mavlan 1900’lerin önde gelen feministlerindendi. Daha 20 yaşındayken bir kadın dergisi ve Müdafaa-i Hukuki Nisvan Cemiyeti’ni (Kadınının Hakkını Savunma Derneği) kurmuştu. Ulviye Mevlan büyük zorluklara ve derginin pahallı maliyetine rağmen kadınları harekete geçirip toplumdaki yerlerini iyileştirmek için çalıştı. Kadının aile içi, sosyal yaşam ve iş hayatındaki hakları konusunda taleplerde bulundu.
Dergi Müslüman kadın fotoğrafını ilk basan dergi olmasının yanı sıra sahibi ve tüm çalışanlarının ve yazarlarının kadın olması nedeniyle de bir ilke imza atmıştı.
Ulviye Mevlan 1900’lü yılların başında sosyal ve politik yapıların değişim içine girdiği Osmanlı toplumunun önde gelen feministlerindendir. 1893 yılında Gönen’de doğdu, altı yaşındayken Osmanlı sarayının haremine götürüldü, ilk eğitimini burada aldı. Ailesi Ruslar tarafından Kafkasya’dan sürülen Çerkes halkına mensuptu. Babası Mahmut Yediç çiftçiydi, annesinin adı Safiye idi. 13 yaşına geldiğinde saray kuralları gereğince yaşça kendisinden büyük olan Hulusi Bey’le evlendirildi, kısa bir süre sonra kocası vefat etti. (Hulusi Bey’in annesi II. Abdülhamit’in sütannesiydi.) Ulviye kısa bir süre sonra ünlü gazeteci Rıfat Mevlan ile evlendi.

Gazetecilik kariyerine ikinci evliliğinden önce başlamıştı. Henüz 20 yaşındayken bir kadın dergisinin yöneticisi ve Müdafaa-i Hukuki Nisvan Cemiyeti’nin (Kadının Hakkını Savunma Derneği) kurucusu olmuştu. Kadınlar Dünyası’nın ilk birkaç sayısında Nuriye Ulviye adını, evliliğinden sonra ise kocasının soyadı olan Mevlan’ı kullandı. Atatürk’e muhalefet ettiği için sürülen kocasından 1923 yılında ayrıldı. 1931’de tıp tahsili için Antakya’dan İstanbul’a gelen Ali Civelek’le evlendi. Ailelerin onaylamadığı bu evlilik mutluluk içinde sürdü. Ulviye Mevlan Civelek’in hiç çocuğu olmadı ama kimsesi olmayan Lütfiye’yi evlat edindi.
‘Kadınlar Dünyası’ dergisi arada kesintilere uğramış olsa da önceleri günlük sonrasında haftalık olarak yayınlandı. Ulviye Mevlan büyük zorluklara ve derginin pahallı maliyetine rağmen kadınları harekete geçirip toplumdaki yerlerini iyileştirmek için çalıştı. Kadının aile içi, sosyal yaşam ve iş hayatındaki hakları konusunda taleplerde bulundu. Dergideki köşesinin adı “Düşünüyorum” idi. Dergi Müslüman kadın fotoğrafını ilk basan dergi olmasının yanı sıra sahibi ve tüm çalışanlarının ve yazarlarının kadın olması nedeniyle de ayrıcalıklıydı.
‘Kadınlar Dünyası’ aynı zamanda Müdafaa-i Hukuk-i Nisvan Cemiyetinin iletişim aracıydı. Cemiyetin üyeleri arasında farklı etnik gruplardan kadınlar da vardı.
Ulviye Mevlan Civelek 1964 yılında vefat etti. (‘19-20.Yüzyıllarda Avrupa’daki Kadın Hareketleri ve Feminizmin Biyografik Sözlüğü’ adlı kitaptan)
Ç.N: Ali Civelek, eşinin vefatının ardından onun hatırasını yaşatmak için çeşitli çalışmalar yaptı. Memleketi olan Antakya’daki bir sokağa Ulviye Hanım’ın yeni soyadını kullanarak ‘Ulviye Civelek’ ismini verdirdi. Yine bu sokakta bulunan bir kiliseyi restore ettirerek kütüphane haline getirip belediyeye bağışladı.
Çeviri: Serap Canbek

Sayı : 2011 08